Þjóðviljinn - 26.08.1978, Blaðsíða 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJnW Laugardagur 26. ágúst 1978
Umsjón:
Hallgerður Gísladóttir
Kristín Ástgeirsdóttir
Kristín Jónsdóttir
Sólrún Gísladóttir
Steinunn H. Hafstað
EKKERT AÐ ÓTTAST
Það hefur varla farið fram
hjá neinum sem les hægri press-
una að staðaldri að i þeim her-
búðum hafa menn þungar
áhyggjur af þeim áróðri og
kommúnisma sem vinstri sinn-
aðir kennarar þrengja upp á
blessuð börnin.
Nú er kominn timi til að gera
eitthvað i málinu segja þeir
göðu menn. En það er aldrei
minnst á þá borgaralegu og oft-
ast ihaldssömu innrætingu sem
finna má i kennslubókum og
öðru því sem ætlað er börnum I
útvarpi, sjónvarpi, kvikmynd-
um, blöðum og bókum. Það til-
heyrir bara hinu eðlilega upp-
eldi i „lýðræðisþjóðfélagi”.
bomm bomm til æsisagna um
hetjuna Nancy, ofurhugann Bob
Moran eða CIA-njósnarann
Chris Cool sem ætlaðar eru ung-
lingum.
Það verður ekki annað séð en
að efnið sé f jölbreytt, en hversu
vel það lýsir raunveruleikanum
er önnur saga. Flestar þessar
bækur verður að telja til afþrey-
ingasagna, þær hafa litið upp-
lýsingagildi og bæta litlu við
reynslu eða Imyndunarafl les-
andans, enda er hugmynda-
fræðin mest á einn veg. Þar er
skemmst frá að segja að alls
konar fordómar vaða uppi. Þær
sýna heim rikidæmis sem alla
dreymir um að njóta, stétta-
skiptingin er óbreytanlegt lög-
mál (þú verður að berjast til að
komast upp á við ef ekki kemur
einhver rikur og bjargar þér),
hlutverkaskipting kynjanna er
með „viðurkenndum” og hefð-
bundnum hætti, hviti kynstofh-
inn er upphafinn á kostnað ann-
arra kynþátta og þeldökku fólki
CHRISCOOL
OGBOB
MORAN
Nýlega luku þrjár konur
ritgerð til BA-prófs við Háskóla
íslands sem fjallar um hug-
myndafræði i þýddum barna-
bókum. Ritgerð þessa er nú að
finna á Háskólabókasafninu þar
sem hún rykfellur ásamt fjölda
annarra ritgerða um ýmis at-
hyglisverð efni.
Lesendum til fróðleiks ætlum
við nú að glugga i verkið og
segja frá ýmsu þvi sem þar
kemur fram, en á það má minna
að hugmyndir um hlutverk
kynjanna i kennslubókum hefur
löngum vakið gremju okkar
Rauðsokka, þótt ýmislegt hafi
verið betrumbætt i þeim efnum
á siðustu árum.
Höfundarnir Auður Guðjóns-
dóttir, Kristin Jónsdóttir og
Þuriður Jóhannsdóttir geta þess
i inngangi að tilgangur rit-
gerðarinnar sé að athuga þá
mynd sem islensk börn fá af
öðrum þjóðum, menningu
þeirra og háttum. Hvaða af-
staða kemur fram f þessum
bókum til þjóða, kynja, kyn-
þátta, stétta og þjóðfélagsins al-
mennt er sú spurning sem þær
fást við.
Könnunin nær yfir árin
1971-1975. A þeim árum komu út
alls 388 þýddar barnabækur og
eru þær margfalt fleiri en bæk-
ur islenskra höfunda.
Bækurnar eru flokkaðar niður
eftir efni og kemur i ljós að
sakamálasögur eru langstærsti
flokkurinn eða 80, þar af 51
bandarisk. Ævintýri um dýr
koma næst 46, fræðslubækur eru
32, ævintýri30, stelpubækur eru
24 o.s.frv.
Könnuninmiðasteingöngu við
þær bækur sem sýna raunveru-
leikann og verða þá eftir 175
bækur þegar búið er aö vinsa úr.
Þessar bækur fjalla um ýmis
efni allt frá sögum fyrir yngstu
börnin eins og bækurnar um
Aróru og Alexander fili bomm
LEYSA VANDANN
sýnd hin mesta fyrirlitning auk
þess sem auðvaldsþjóðfélagið
með yfirgangi þess, kúgun og
arðráni er hvergi vefengt, held-
ur er herskari ungra ofurhuga á
þeytingi um viða veröld til að
verja það gegn útsendurum
kommúnismans, Skal nú vikið
betúr að einstökum flokkum.
Börn i nútíma samfé-
lagi.
1 þessum flokki er að finna
flestar bestu bækurnar. Þær
sýna nokkuð sanna mynd af
þjóðfélaginu eins og það er i
dag. Börn útivinnandi foreldra,
börn sem búa i kommúnum
(sem er þó framandi fyrir is-
lensk börn), börn sem eiga við
vandamál að striða eins og ein-
manaleika (Jósefinaeftir Maríu
Gripe). Þarna er jafnvel að
finna dæmi um þaö aö móðirin
vinni úti en faðirinn sjái um
heimilið en slikt verður að telja
til undantekninga (Aróru bæk-
urnar).
Það er athyglisvert að allar
bækurnar sem fjallað er um i
þessum flokki eru eftir skandi-
navíska höfunda (Dettur manni
þá ósjálfrátt i hug það svart-
nættisraus sem sumir halda
uppi um allt það illa sem kemur
frá þeim ágætu löndum og
kenna um sænsku mafiunni).
Ýmislegt kemur fram i þessum
bókum um samfélagið, t.d. er
fjallað um mengun og strið i
bókinni um Pétur og Sóley eftir
Kerstin Thorvall. Það kemur
fram að ýmsir rithöfundar á
Noröurlöndum hafa fylgst með
þjóðfélagsþróuninni og tekið
mið af breyttum aðstæðum og
mættu islenskir höfundar hugsa
sinn gang hvað það varðar.
Fátækt og strið
í þeim bókum sem fjalla um
börn sem eiga við fátækt að
striða er athyglisvert hve
stéttaskiptingin er skýrt dregin
fram. Rikir og fátækir koma við
sögu, en þarna virðist um lög-
mál að ræða. Það er alltaf riki
maðurinn eða arfur sem kemur
til bjargar. Einum fátækling er
hjálpað einkum vegna afburða
hæfÚeika sem sá riki uppgötvar,
hinir fá að sitja i súpunni. Þrjár
bækur fjalla um börn og strið
þar af er ein sem höfundarnir
telja sýna reynslu sem geti ver-
ið sameiginleg börnum stiðs-
tima. Litlu Fiskarnir eftir Erik
Christian Hauggar.
Bókin um Malla-dreng úr
Finnaskógi gefur hins vegar
ljóta mynd af þeim vondu
kommum sem byggja Rússiá og
þ-á ekkert heitar en að komast
yfir Finnland. Hvers vegna? Við
þvi fást engin svör. Hins vegar
er gefin sú skýring á raunum
föður Malla (hann er sendur til
Síberiu og herragarður hans er
gerður upptækur) að háttsettur
Rússi varð ástfanginn af konu
hans. Svona er stéttaandstæð-
unum i Rússlandi lýst. Faðir
Malla segir um kommana:
„Þeir vilja svipta okkur frels-
inu”. Það er allt og sumt.
Um yfirburði hvita
kynstofnsins
Sögur um hvita menn sem
lenda i ævintýrum i fjarlægum
heimsálfum þar sem allt er
leyndardómsfullt og hættur á
hverju strái hafa löngum verið
vinsælar allt frá þvi að Daniel
Defoe skrifaði söguna um Ro-
binson Kruso, enda hafa margir
fetað i fótspor hans. Eftir að
skeið nýlendu- og heimsvalda-
stefnu rann upp hefur verið
mikið framboð af bókum sem
lofa framferði hvita mannsins
og réttlæta gerðir hans með þvl
hve þjóðir hinna fjarlægu
heimsálfa séu villtar, hættuleg-
ar og ómerkilegar að ekki sé
meira sagt.
Sögurnar um Tarsan, enska
lávarðinn sem afklæðist gervi
siðmenningarinnar eins og að
skipta um föt og sem talar apa-
mál, eruenn að koma út og eru
sivinsælt kvikmyndaefni.
(Mennerumeiraað segjafarnir
að senda hann til Indlands til að
bjarga málum þar).
1 sögunum um Tarsan er
svertingjunumlýst sem börnum
sem hann verður að verja enda
þrá þeir að fá að þjóna honum.
Aröbum er lýst sem hættulegum
og ljótum þrjótum: ,,Já, þeir
eru svo sem nógu ljótir til að
vera Serkir” segir á einum stað
um þá.
önnur seria sem hér hefur
komið út tvisvar fjallar um
hetjuna Pétur Most sem flakkar
um heiminn. Þar segir um inn-
fædda Astraliubúa: „Hver sá,
sem lesið hefur ferðasögur frá
Ástraliu, veit hvilik ógn hvitum
mönnum stendur af hinum ljótu
og lævisu frumbyggjum. Eins
og kolsvartir þunnhærðir og læ-
visir apar lifa þessir menn
nærri þvi sama lifi og dýrin I
skóginum”. Þessber að geta að
bækurnar um Pétur þennan
hafa verið bannaðar á bóka-
söfnum i Danmörku vegna
þeirra kynþáttafordóma sem i
þeim eru.
Eins er um Indiána
N-Ameriku. Hinar miklu þjóðir
sléttanna fá heldur kaldar
kveðjur, enda hefur lengi verið
reynt að réttlæta grimmileg
landrán hvitra manna I
Ameriku svo sem alþekkt er úr
kvikmyndum. Indiánarnir eru
lævisir morðingjar sem beita
ógeðslegum aðferðum. Þó má
finna undantekningar i bókun-
um um Kötu sem flytur til
Ameriku ásamt fjölskyldu sinni
til að nema þar land. 1 þeim
bókum er gerð tilraun til að
kynna menningu Indiána lif
þeirra og baráttu.
Þ j óð f éla gs ádeila
Undir þann flokk falla aðeins
örfáar bækur. 1 þeim kemur
fram gagnrýni á auðvaldsþjóð-
félagiðog lögmál þessog sýnt er
fram á félagslegar lausnir. Af
þessum bókum er llklegast
frægust Uppreisnin á barna-
heimilinu sem lesin var i út-
varpinu hér um árið og ærði alla
islensku borgarastéttina.
Stelpubækur
1 þessum flokki eru bækur
sem fjalla eingöngu um stelpur
og eru ætlaðar stelpum. Þetta
eru alltósköp góðar stúlkur sem
lenda i smáævintýrum I sumar-
leyfinu meðan þær dveljast
heima i faðmi fjölskyldunnar.
Þarna eru engin vandamál,
mamma er heima og pabbi
heftir lika nægan tima til að
sinna stúlkunni sinni (oft skóg-
arvörður). Það er einna helst
hún Emma sem er svo metnað-
argjörn, hún vill verða stjarna i
heimi listanna og fyrirlitur allt
þetta ómerkilega pakk sem er
meðhenni I skólanum. Enda eru
allir I fjölskyldu hennár fæddir
snillingar. En hér sem annars
staðar skortir ekki fordómana
og hefðbundin hlutverk. Stelp-
urnar laga sig að kvenhlutverk-
inu, þær hafa flestar mikinn á-
huga á bakstrú„Maður er aldrei
einmana, þegar maður er að
baka hugsaði Gunna með sér”
(Gunnubækurnar).
Ástarsögur
Auðvitað má þærekki vanta á
bókamarkaðinn. En hvaða boð-
skap flytja þær? Jú, lifið snýst
um það aðná i réttaeiginmann-
inn og auðvitað tekst þeim það
öllum að lokum (Við Rauðsokk-
ur höfum bara ekki náð okkur i
rétta gæann, þess vegna erum
við að þessustreði segja sumir).
1 bókum Margit Ravn sem hátt
ber á þcssu timabili (endurút-
gefnar) er þessi boðskapur alls
Framhald á 14. siðu
sagt frá könnun á hugmyndaheimi
þýddra barnabóka