Þjóðviljinn - 21.12.1978, Page 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 21. desember 1978
að sigrinum góða
Fram
Guörún Egilson
Spilað og spaugaö.
Rögnvaldur Sigurjónsson
leikur af
fingrum fram.
Almenna bókafélagið
1978.
Einn af okkar ágætustu lista-
mönnum, Rögnvaldur pianóleik-
ari Sigurjónsson, hefur sest viö
hliö Guörúnar Egilson og þau
hafa skrifaö niöur bók um hans
feril. Efniviöurinn skiptir sér I
kafla meö sjálfsögöum hætti: ætt
og uppruni, strákapör, fyrstu
kynni af tónlist, nám, grátbros-
legt músikferöalag upp i Borgar-
nes, fyrstu tónleikar, nám i Paris
fyrir stríö, heimkoma, nám i
Bandarikjunum, fyrsti stórsig-
urinn... Samvinna höfundar og
skrásetjara um þetta efni hefur
um margt vel tekist eftir þvi sem
um samtalsbækur gerist. Viö
fáum heillega mynd af geöþekkri
persónu i listum og ýmislegt
skemmtilegt krydd fylgir meö i
atvikum og uppákomum. Skrá-
setjarinn hefur aö öllum likindum
lagt sig mikiö eftir talanda sögu-
hetjunnar, stundum um of —
a.m.k. þarf lesandinn ekki aö
vera sérstakur hreinlifismaöurtil
aö láta sér finnast nóg um þaö
stundum hve maöur, mann,
manni, manns er mikiö notaö.
Þann ókost á bókin sameigin-.
legan meö mörgum hliöstæöum,
aö endursögnin, hin almenna
skýrsla veröur full fyrirferöar-
mikil og þá á kostnaö þess, aö
betur sé leitaö aö þeim tilsvörum,
beinum viöbrögöum, einstökum
atvikum, sem lýsa lesanda frá
einum áfanga til annars. Þessir
„vitar” eru aösönnu til staöar, en
mættu vera fleiri. Hér er spurt
um hlutföll.
Þetta er fyrra bindi bókarinnar
og þvl lýkur áriö 1945 — eftir langt
nám og mikla vinnu hefur Rögn-
valdur Sigurjónss. haldiö glæsi-
lega tónleika i Washington, krit-
ikin er yfir sig hrifinn, hann gæti
eins átt heimsfrægö fyrir sér. En
hann er á leiö heim, og hefur aö
engu ráö og brýningar um aö fara
hvergi og freista þess aö halda
áfram upp á tindinn. Og á siöustu
siöu bókarinnar játar Rögnvaldur
aö hann sé enn aö naga sig I
handarbökin yfir þessu : „Meö
þvi aö rjúka svona i burtu strax
eftir sigurinn mikla I Washington,
fór ég óafvitandi inn á vitlaust
lestarspor og siöan hefi ég rúllaö
þar áfram”. Lesandinn fær
nokkra skýringu á þessari þróun
mála — samt er hún honum aö
verulegu leyti ráögáta þegar bók-
inni lýkur, má veröa næsta bindiö
geymi nokkur viöbótarsvör. En
fróölegur I þessu samhengi er
kafli þar sem Rögnvaldur talar
um heimsfræga menn og snillinga
fyrr og nú. Þar talar hann m.a.
um einmanaleika frægöarinnar,
óttann viö samkeppnina og fleira
I þá veru. Þetta gerir Rögnvaldur
af skynsamlegu viti eins og svo
margt annaö, og honum tekst I
þessum kafla sem og annars-
Siglaugur Brynleifsson skrifar iim bókmenntir:
Arni Bergmann
skrifar um
' bókmenntir
aldrei kom
Skipið sem
VONARLANDIÐ
Ævisaga Jóns frá Vogum.
Gylfi Gröndal.
Reykjavík—
Setberg 1978
Ariö 1877 birtist ævisaga Jóns
Jónssonar frá Vogum i Frazer’s
Magazine, rituö af honum
sjálfum. Ævisaga þessi kom siöan
út sem Jólabók Isafoldar 1966.
Haraldur Hannesson annaöist þá
útgáfu og skrifar greinagóöan
formála fyrir ævisögunni. Jón
Jónsson hélt einnig dagbækur. Úr
þessum efniviö vinnur Gylfi
Gröndal ævisögu Jóns og eins og
segir i eftirmála er „fariö frjáls-
iega meö heimildir á nokkrum
stööum og fáeinum tilbúnum
persónum skotiö inn I”.
Auk þess styöst höfundur viö
fleiri heimildir svo sem bók Þor-
steins Þ. Þorsteinssonar: Ævin-
týriö frá lslandi til Brasiliu, Ár-
bók Þingeyinga, Sjö þætti is-
lenskra galdramanna eftir Jónas
Rafnar og fleiri, sem hann telur
ekki. Ein er sú heimild sem höf-
undur viröist ekki hafa notaö, en
sem er þýöingarmikil varöandi
Brasiliumáliö, sem er: Einars
saga Ásmundssonar eftir Arnór
Sigurjónsson.
Saga Gylfa stefnir aö vissum
punkti i ævi Jóns frá Vogum,
brostnum vonum hans aö komast
til Hunangslandsins Brasiliu.
Sagan hefst meö feröinni úr
Mývatnssveit til Húsavikur.
Þangaö sem skipiö skyldi koma
sem flytja átti um 150 manns til
Brasiliu. Siöan hefst ævisagan,
flutningar og æskuminningar
Jóns, kynni hans af séra Jóni i
Reykjahliö, sem er skemmtileg
persóna og veraldarvanur miöaö
viö trúgirni og barnaskap aöal-
persónunnar. Sr. Jón veröur
hvatamaöur þess aö Jón Jónsson
ákveöur aö sigla til Kaupmanna-
hafnar til iönnáms. Jón haföi aliö
þetta meö sér lengi þar til hann
„áræddi aö vlkja aö þessum
EINK AÞ J ONNINN
OG MEISTARINN
Thorvaldsen viö
Kóngsins nýjatorg.
Endurminningar um
daglegt lif
Alberts Thorvaldsens
eftir einkaþjdn hans,
Carl Frederik Wilckens.
Umsjón og þýöing:
Björn Th. Björnsson.
Reykjavik —
Setberg 1978.
Einkaþjónn Thorvaldsens sfö-
ustu sex árin sem hann liföi, Carl
Frederik Wilckens rekur I þessu
riti minningar sfnar um sinn elsk-
aöa herra. Minningarnar munu
skráöar af Thomas Overskou.
Thorvaldsen var fremsti mynd-
höggvari sinnar tiöar, furstar og
landstjórnarmenn Evrópu sóttust
mjög eftir verkum hans og pönt-
unum eftir vissum verkum Bnnti
ekki. Segja má aö meö myndinni
Jason og Gullna Reyfiö sé stefna
Thorvaldsens mótuö (1802).
Ahrifin af kynnum hans af list
Rómverja og Hellena leyna sér
ekki. Hvert verkiö rak annaö og
feröin til Kaupmannahafnar 1819
varsigurför. Konungarogkeisar-
ar kepptust viö aö hlaöa hann
heiðursmerkjum og kvabba um
verk. Þegar hann kom aftur til
Rómar 1820 varö hann aö fjölga
aöstoöarmönnum til þess aö geta
sinnt pöntunum. Minnismerki og
höggmyndir af lifandi og látnum
furstum, landstjórnarmönnum,
listamönnum og páfa, dreiföust
um alla Evrópu. Poniatowski
myndastyttan 1 Varsjá, Byron
myndin I Cambridge, minnis-
meikiö um Pius VII i St. Péturs-
kirkjunni og Potocki minnis-
merkiöIKrakow og fjöldi annara
vottaöi mat samtiöarinnar á
verkum hansogsnilli. Enginn ev-
rópskur listamaöur var svo dáöur
sem Thorvaldsen á vissu tima-
skeiöi. Og svo var herskip sent
eftir honum til þess aö flytja hann
til Danmerkur eftir fjörutiu ára
dval I borginni eilifu. Siöari timar
me.ta verk Thorvaldsens á annan
hátt heldur en samtiö hans, telja
þau „klassisk form, aölöguö
smekk menntaöra borgara fyrri
hluta 19. aldar" (Enciclopedia
Universale dell’Arte Vol. XIV).
En um smekkinn ber ekki aö
ræöa, lítt metin verk i dag geta
eins veriötalin ágæt á morgun og
öfugt.
Þetta rit hefst á ágætum inn-
gangi eftir Björn Th. Björnsson,
þar sem hann segir frá komu
Thorvaldsens til Kaupmanna-
hafnar 17. september 1838 og
þeim móttökum sem honum voru
þar búnar og viöbrögðum hans
viö þeim. Björn lýsir vel þeirri
undrun sem fordildarleysi lista-
mannsins vakti, alþýöleika hans
og eðlislægri kurteisi og húmor
sem aldrei brást. Sffian fjallar
Björn um uppruna Thorvaldsens
ogþeim tilraunum sem uppi hafa
draumi” viö klerkinn. Svo hefst
feröaiagiö og veran i Höfn. Viö-
brögö Jóns viö annarlegu um-
hverfi eru eðlilega viöbrögö
heimalingsins, umhverfi hans
heima var of fjarlægt þvi nýja til
þess aö hann gæti á skömmum
tima aölagast þvi aö nokkru.
Þessu eru gerö góö skil. Áhugi
hans á ensku veröur til þess aö
hann hefur sjálfsnám I þeirri
tungu og svo lærir hann aö leika á
fiölu. Hann lýkur námi og heldur
heim, festir ráö sitt og fer að búa.
Tilbreytingar eru litiar I
Mývatnssveit á þessum árum,
þær einu feröamenn enskir
sem Jón eitir uppi og hefur mikiö
dálæti á, svo aö sveitungar hans
taka aö nefna hann Jón enska eöa
Jón útlending. Hann spilar á fiðlu
og fer aö súpa brennivin, þó ekki
oftar en einu sinni I mánuöi. Hann
fellur ekki aftur aö hinu gróna
umhverfi, losiö sem komst á
hugarheim hans viö dvölina er-
lendis fylgir honum heima.
veriö til þess aö rangfeöra hann,
sem hafa gengiö svo langt aö
einn höfundur lætur aö þvi liggja
aö hann hafi veriö sonur einhvers
undirkontórista eöa júrista i
Khöfn. Lengra niöur veröur
vart fariö. Tilraunir danskra höf-
unda til þess aö skýra listasnilli
Thorvaldsens meö móöerni hans
eru heldur álappalegar, móöir
hans var ættlaus dönsk kona og
ekkert bendir til þess aö meö
henni hafi búiö neinir blundandi
hagleiks-hæfileikar. Björnhrekur
allt þetta danska slúöur og sýnir
glöggt hvaöan Thorvaldsen haföi
hæfileikana. Fæöingar Thorvald-
sens er hvergi getið i dönskum
kirkjubókum né öörum skýrslum,
sagnir telja aö hann sé annaö
hvort fæddur I Kaupmannahöfn
eöa þá á leiöinni til Kaupmanna-
hafnar. Skagfirsk sögn segir, að
Thorvaldsen hafi fæöst á skipsf jöl
undan Málmey eöa Þóröarhöföa
og rekur Björn ýmsar likur til
þe ss aö sú sögn geti stuöst viö
staðreyndir, aö Gottskálk hafi
komiö hingaö til lands ásamt
konu sinni sumariö 1770 og aö
Thorvaldsen hafi fæöst á leiöinni
til Kaupmannahafnar um haustiö
þann 19. nóvember.
Gottskálk faöir Alberts Thor-
valdsens var Þorvaldsson, Gott-
skálkssonar prests á Miklabæ i
Blönduhliö, en Þorvaldur var
mikill hagleiksmaöur, „byggöi
sjálfur kirkju sina á Miklabæ,
Veðráttan harönar og Jón bóndi
missir meginhluta fjár sins úr
hor, hann veröur aö selja byssur
sinar ofl. tii þess aö hafa til næsta
máls, útlitið er svart.
Þegar öll sund virtust lokuö
fréttir Jón um umburðarbréf
Einars Ásmundssonar I Nesi um
útflytjendafélagið. Brasiliuævin-
týriö hefst. Þau hjón ákveöa aö
selja staöfestu sina og slást i hóp
væntanlegra útflytjenda. Svo
hefst biöin eftir skipinu I Stangar-
bakkahúsinu á Húsavlk. Skipiö
kom aldrei. Undirbúningurinn
hafði farið I handaskolum og
frumkvöölarnir Einar I Nesi og
Jakob samvinnufrömuöur Hálf-
danarson á Grlmsstööum voru
ekki I neinum vandræöum meö
útskýringar og afsakanir á þvl
hvernig fór. En hinir 150 væntan-
legu Brasiliufarar voru reynsl-
unni rikari. Gylfi lýkur Jóns þætti
meö þessum oröum: Mér líöur
illa. Þaö setur aö mér hroll, og 20.
Jason meö gullna reyfiö var ein
þeirra mynda sem mestrar aödá-
unar naut.
prýddi hana útskuröi og málverki
meö olíúfarfa...”.
„1757 sigldu öll þrjú börn séra
Þorvalds utan til náms og
starfa...” Gottskálk hóf stein-
smiöa og síöar tréskuröamám i
Kaupmannahöfn og bróöir hans
Ari gullsmiðanám og ber aö at-
huga þaö aö leiöin til frekari list-
iökana á fyrri öldum var einmitt
vöröuö sliku námi og gefast góö
dæmi um siikt meöai frægustu
málara á Italiu og viöar. Sagnir
segja aö Gottskálk hafi strax
heima stundaö útskurö. Gottskálk
geröist siöan myndskeri og vill.
svo vel til aö myndir eftir hann
eru enn til, stafnmyndir, sem
skreyttu fyrrum stefni skipa.
staöar aö sneiöa bæöi hjá hættum
uppgeröarlitiliætis og listamanna-
öfundar — og er þaö meira en
sagt veröur um flesta þá túlkandi
listamenn sem gera grein fyrir
æfi sinni á prenti.
A.B.
Gylfi Gröndal
VONáRIAKD
janúar 1866 hélt hann I slna
hinstu för
Gylfa hefur tekist aö koma til
skila ævisögu manns, sem sleit
vanabundin tengsl viö umhverfi
sitt og náöi aldrei aö tengjast og
komast til þess Vonarlands,
sem hann geröi sér_i staö þess aö
þreyja Þorrann og Góuna.
Stafnmynd eftir Gottskálk komst
siöar i eigu Duff Coopers flota-
málaráöherra Breta. Getiö er
einnig annarar stafnmyndar sem
hefurveriösteypt I eir ogstaösett
i Echernförde viö Kllarflóa, sú
mynd er birt hér. Einnig er hér
birt my nd I fyrsta sinn á prenti af
málverki af Gottskálk, sem mál-
uö var 1788. Andlitsmyndin minn-
ir mjög á svip sonarins.
Inngangur Björns er mjög svo
fróölegur og einkar skemmtilega
skrifaöur.
Siöan hefst þýöing hans á minn-
ingum Wilckens. Þargengurút úr
blaösiöunum sá fordildariausi,
hnyttni og fyndni Thorvaldsen,
maöur sem mundi fortiö sina og
basl i Grænugötu og skildi manna
best aöstööu hinna afskiptu I
samfélaginu og setti sig aldrei úr
færi til aö veröa þeim aö liöi. 01-
musugæöi Thorvaldsens voru vel
kunn og frásögn Wilckens rýrir
ekká þaö oröspor. Þráinn kemur
einnig glöggt fram i þessum
minningum, ef hann haföi ákveö-
iö eitthvaö gat ekki sjálfur kon-
ungurinn hnikaö honum frá fýrri
ákvöröun.
Aberandi einkenni Thorvald-
sens var þaö, aö hann geröi sér
ekki mannamun. Samband
þeirra, herrans og þjónsins var
algjörlega án alls familiæretets
eöa kumpánaskapar,- hvortveggi
hélt viösinn leist, sinnti þvi, sem
honum bar og hæföi.
Bókin er ágætlega þýdd og
myndasafniö sem hér er prentaö
og útlistaö ber vott um þá þdck-
ingu og skilning sem hæfir þessu
dókúmenti um tvo einstaklinga.
Björn Th. Björnsson hefur unniö
þarft og þakkarvert starf. Allur
frágangur bókarinnar hæfir vel
efni hennar.