Þjóðviljinn - 13.05.1979, Síða 15

Sunnudagur 13. mal 1979'ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
Skylab
bandaríska geimrann- —
sóknastöðin [E
sem vegur 85 tonn ^
Hrapar
til jarðar!
A

m
■=4

Bandariska geim-
rannsóknarstöðin SKY-
LAB er stjórnlaus í
geimnum og á góðri leið
með að hrapa á jörðina.
Samkvæmt útreikn-
ingum bandariskra sér-
fræðinga mun þessi
málmófreskja, sem
vegur 85 tonn og er á
stærð við þriggja hæða
hús, skella á gufuhvolf-
inu, brotna i ótal búta og
rigna á jörðu niður.
Sumir hlutanna munu
vega yfir 2 tonn, og það
sem verra er: enginn
veit hvar þeir munu
koma niður.
begar SKYLAB — fyrsta geim-
rannsóknarstöftin — var sett
saman i geimnum 1973, voru
bundnar miklar vonir viö svo
viöamikla áætiun. Rannsóknar-
stöBin átti aB sanna (sem hún
reyndar og gerBi), aB geimfarar
gætu unniB aB geimrannsóknum i
rýmilegri rar.nsóknarstofu, sem
komiB væri fyrir úti í geimnum.
Þetta var stærsta og mesta geim-
far sem nokkurn timann hafBi
veriB smfBaB. brjár áhafnir
geimfara dvöldust til skiptis i
SKYLAB á timabilinu mai 1973 til
ársloka 1974, þar af dvaldist ein
áhöfnin i 85 daga samfleytt i
geimrannsóknastöBinni og var
þaB lengsti timi sem geimfarar
höfBu dvalist i geimnum. MetiB
var svo slegiB af tveimur sovésk-
um geimförum fjórum árum
siöar, eöa I marsmánuBi 1978.
Erfiðleikar frá byrjun
SKYLAB-áætlunin átti viö
erfiöleika aö striöa frá byrjun.
Sólarrafgeymirreif sig lausan frá
eldflauginni, er geimfarinu var
skotiö á loft þ. 14. maí 1973, og
annar rafgeymir af sömu gerö fór
úr sambandi þegar geimfariö var
komiö á braut umhverfis jöröu.
Geimfararnir þrir uröu aö gera
viö rafmagnsstjórnboröiö úti i
geimnum. HöfuBvandræöin
byrjuöu þó skömmu áBur en siö-
asta áhöfnin yfirgaf SKYLAB:
Einn af þremur sjálfstýringar-
vængjunum varö óvirkur, og þar
meö varö stýring geimstöövar-
innar erfiBari og meira reyndi á
ákveöin tæki stöövarinnar eins og
eldsneyti stjórnkerfisins svo
SKYLAB héldist á réttri braut
sinni. Ein aöalástæöan fyrir því,
aö geimrannsóknarstööin, sem
menn töldu aö gæti haldiö braut
sinni i' marga áratugi, hætti aö
láta aB stjórn, var sú, aö meiri
áhrifa gætti frá sólinni á stjórn-
tæki SKYLAB en vlsindamenn-
irnir geröu sér grein fyrir I upp-
hafi. *
Fleiri sólblettir hafa komiö i
ljós, og segulstormar og eldur
sólar hefur haft þau áhrif aö létt
loftefni i ytra svæði gufuhvolfsins
hafa hitnaö og færst nær bráutu
SKYLABS. Þetta gerir þaö aö
verkum aö aödráttarafliö orkar
sterkar á geimstööina oghún fær-
ist nær jöröu.
Árangurslausar
björgunartilraunir
Þegar stjórnunarstöðvarnar I
Huntsville og Huston geröu sér
grein fyrir þvi, að SKYLAB var
aö falla úr braut sinni 320 km frá
jörðuogstefndi nær gufuhvolfinu,
hófust ákafar björgunartilraunir.
Fyrst var reynt aö efla sólraf-
geymana, þannig aö geimstööin
gæti fengiö nýja orku og þar meö
haldiö brautu sinni nokkurn veg-
inn.eöatil þesstíma aöhægtværi
aö senda upp geimferju, sem
lengi haföi veriö i smiöum.
Ætlunin var aö geimferjan
„lóösaöi” SKYLAB á fyrri braut,
eöa sendi geimstööina i hafiö.
Þessar tilraunir mistókust, og
ennfremur var hætt við aö senda
upp sérstakt geimfar til aö beina
SKYLAB á nýja braut. Þegar
ljóst var aö geimferjan yrði ekki
tilbúin fyrr enseint og siðar meir,
gaf NASA i' desembermánuöi i
fyrra upp allar vonir um aö
bjarga geimrannsóknarstööinni.
Fellur til jarðar i júni
„Siðustu útreikningar banda-
risku flugvarnadeildarinnar
sýna, aö yfir 95% llkur eru á þvl
aö SKYLAB hrapi gegnum gufu-
hvolf jaröar á tlmabilinu 15.
júni-2. júli'. Sennilegast þykir aö
þetta gerist þ. 21. júni, en viö get-
um ekki sagt þaö með vissu”,
sagöi William O’Donnell blaöa-
fulltrúi NASA nýlega í viötali. Og
bætti viö: „Viö getum ekki gert
mikiö til aö koma i veg fyrir slys
eöa tjón sem gæti hlotist af niöur-
komu SKYLAB. 1 augnablikinu er
reynt aö rannsaka möguleika á
þvi að lengja llfdaga geim-
stöövarinnar um nokkrar klukku-
stundir, þannigaö hún megi fara
einn eða tvo hringi um jöröu til
viöbótar og lenda á hættuminni
braut en ella. Meöal annars höf-
um viö fengið dr. Marshall Kapl-
an frá Penn State háskóla til aö
rannsaka þessa möguleika”.
ísland varla i hættu
En O’Donnell viöurkennir aö
þaö muni rikja algjör óvissa fram
á siöustu minútu hvar SKYLAB
æöir á gufuhvolfiö og hvar leif-
arnar af geimstööinni lenda. Stór
hluti þeirra brennur upp viö
snertinguna viö gufuhvolfiö, en
NASA reiknar meö aö um 100
málmstykki muni „lifa af” gufu-
hvolfiðogsteypast til jaröar. Þar
af er taliö aö tæplega þriggja
tonna flykki úr loftlás geimfars-
Bruce McCandless geimfari próf-
ar „bakpoka” sem notaöur er i
geimrannsóknarstöö .
ins skili sér til jaröarinnar, annar
málmklumpur sem vegur um tvö
tonn mun einnig ná Móöur Jörö,
og sex súrefnisgeymar sem hver
um sig er um tonn aö þyngd muni
einnig skila sér. Aörir hlutar sem
rigna mun yfir yfirborö jaröar
eru allir taldir vega undir fimm
kilóum.
Aö sögn blaöafulltrúans er
braut SKYLABS á svæöinu frá 50
breiddargráöu noröl. breiddar til
55. breiddargráöu suölægrar
breiddar.
Island er þvi hólpið samkvæmt
þessum upplýsingum. En Banda-
rikjamenn eru eins og kunnugt er
miklir likindareikningsmenn og
hafa þar af leiöandi reiknaö út
möguleikana á þvi aö fá leifar
SKYLABS i' hausinn. Þannig hafa
þeir komist aö því aö likurnar eru
1 á móti 150 aö nokkur manneskja
l heimi muni hljóta tjón aö þess-
um himinsendingum og þaö sé
3000 sinnum meiri möguleikar á
því aö eitthvert mannsbarn veröi
fýrir eldinguþennan dag en aö fá
geimfarsklump i' skallann.
Aö slikum spekúlasjónum
slepptum geta jaröarbúar huggað
sig viö aö umgetiö svæöi er þakiö
hafi aö þremur fjóröu hlutum.
Viðeigandi rikjum gert
viðvart
Þegar hinn dramatlski dagur
21. júni rennur upp, munu 15 til 20
stöövar viösvegar um heiminn,
sem tilheyra bandariskum k)ft-
vörnum, fylgjast náið meö komu
SKYLABS og senda skýrslur
jafnóöum og eitthvaö gerist til
NASA. Allar björgunaraögeröir
eru úölokaöar. Bandarlkjamenn
telja sig ekki eiga sllka tækni-
þekkingu eöa mannskap svo aö
gagni kæmi, en þeim rikjum sem
búast mega viö draslinu þeirra aö
ofan, veröur gert viövart. Þaö er
þó alltént kurteisiað kynna komu
sina, mundu margir eflaust
segja.
Margir vlsindamenn vestra sjá
þó bjartar hliðar í þessu máli.
Einn þeirra er Eugene Krantz,
gamall forstööumaöur geim-
stjórnunarstööva. Hann sagöi ný-
veriö I viötali: „SKYLAB er
kennslustofa okkar i aö bjarga
geimförum frá jöröu niöri. Þessi
geimrannsóknastöð hefúr veriö
gjörgæsludeildarsjúklingur
okkar, og þaö hefur krafist mik-
illar heilaleikfimi aö halda henni
jafn lengi á braut og raun ber
vitni”.
Jack R. Lousma, geimfari, sem
starfaðium borð ISKYLAB i'þrjá
mánuöi 1973, tekur undir þessi
ummæli: „Þaö er stórfuröulegt
aö SKYLAB skuli hafa veriö
haldiö jafn lengi á lofti. Kerfi
geimstöövarinnar var ekki
hannaö meö þetta i huga. Viö höf-
um ekki heimsótt SKYLAB i
fimm ár, og þessir galdakarlar á
jöröu niöri hafa haldiö geim-
farinu á braut allt til þessa dags.
Ég lit á þaö sem tækniundur”.
Það er von á meira
geimdrasli
En nú hafa galdrakarlarnir
sem sagt gefist upp, og gufu-
hvolfiö mun ekki fremja þá sjón-
hverfingu, sem vanalega gerist er
minni geimför skella á þvi og þau
brenna upp. SKYLAB er einfald-
lega of mikiö um sig. En hvaöa
lærdóm hafa Bandarlkjamenn
dregið af þessu ævintýri?
„Þaö er staöreynd”, segir
blaöafulltrúi NASA, „aö viö
munum skilja eftir okkur minna
rusl i geimnum en áöur. Þegar
geimferjan er endanlega tilbúin,
mun hún verða m.a. notuö í því
skyni aö safna upp rusli úr
gömlum geimförum”.
Og þaö er kannski ekki seinna
aö vænna, þvi aö um 5000 málm-
hlutir igerviónýttra spútnikka og
eldflauga eru nú á sveimi fyrir
ofan höfuö okkar. Og öll nálgast
þau jöröina smám saman. Aö
vísu hefur aldrei slys eöa mann-
tjón hlotist af þegar leifar af
geimförum hafa skolliö til jaröar,
ekki einu sinni þegar sovéska
kjarnorkuknúna geimfarið lenti i
Kanada f fyrra. Jú, reyndar,
skýrslur skýra frá þvi, aö kýr á
Kúbu hafi látist er málmhlutur úr
geimnum skall á haus hennar.
(—im endursagöi úr TIME,
Science Digest og Dagbladet)
«UCUSNCA3mNHÍB
Staður hagstæðm
stóriimkaupa
Í^id
°^bík^k

Kjöt, mjólk, brauð, pakkavörur
og niðursuðuvörur. Pappírsvörur,
kerti-leikföng og gjafavörur.
STORMARKAÐURINN
SKEMMUVEGI 4A KÓPAVOGI