Þjóðviljinn - 19.08.1979, Blaðsíða 16

16 S>tÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 19. ágúst 1979
Eftir fall fjórmenninganna í Kína:
Aukið frelsi í listsköpun
,,An lýðræöis þrifst engin
list,” segir Zhang. „Listamaður
getur ekki stundað iðju svo vel sé,
ef hann verður að hlýða skipunum
ofan frá. Lenin sagði, að list-
sköpun væri óframkvæmanleg án
persónulegs sjálfstæðis.”
Ding sagði, að ákveðin vand-
kvæði væru á þvi nii að leggja
grunninn að tjáningarfrelsi i list-
sköpun vegna þess að enn eimdi
eftir af þeim menningarfasisma,
sem fjórmenningarnir voru full-
triiar fyrir.
Situ Huimin lagði áherslu á
það, að umræðurnar um hlutverk
kvi kmynda-
kompa
Menningarlifið i Al-
þýðulýðveldinu Kína
hefur tekið miklum
stakkaskiptum siðan
f j ór men ninga klikan
svonefnda var upprætt.
Reyndar á þetta við um
önnur svið þjóðlifsins,
en er eigi að siður mest
áberandi hvað varðar
menntun og listir al-
mennt, því fjór-
menningaklikan réði
hvað mestu um stefnuna
á þvi sviði, enda var
Chiang Ching, fyrrum
eiginkona Maós for-
manns, menntamála-
ráðherra Kína um skeið.
Umsjón:
Sigurður
Jón
Ólafsson
MÁNUDAGSMYND HÁSKÓLABÍOS:
Hvað varðar hinar ýmsu
greinar listarinnar eiga fram-
farirnar ekki einungis rót sina að
rekja til vandaðri framleiðslu er.
áður, heldur gætir nú meira við-
sýnis af hálfu yfirvalda en þegar
frú Chiang réði ferðinni. Um tima
rikti stöönun i þessum efnum i
Kina; listaverk, sem ekki hlutu
náð fyrir augum fjórmenning-
anna, voru annað hvort brenni-
merkt sem endurskoðunarsinnuð
eða afturhaldssöm. Og ekki létu
þau þar við sitja. Sumir lista-
menn voru fangelsaðir
fyrir „villutrú” sina og urðu að
þola pyntingar.
En nú er sem sagt runnið upp
nýtt timabil I sögu kinverskrar
menningar og kjörorð Maós,
„Látum hundrað blóm
blómstra”, hefur verið endurvak-
ið.
1 þessari grein verður að sjálf-
sögðu aðeins gert grein fyrir
nýjum og breyttum viðhorfum
varðandi kvikmyndagerð i kin-
verska alþýðulýðveldinu, en
heimildirnar byggja á viðtölum,
sem þau Uwe Krauter (frá
V-Þýskalandi) ogPatricia Wilson
(frá Skotlandi) áttu við ýmsa for-
ystumenn i kvikmyndaiðnaðin-
um. Þau Krauter og Wilson vinna
hjá erlendu fréttastofunni i Pek-
ing.
Kvikmyndastofnunin i Kina
heyrir undir menntamálaráðu-
neytið, en hún hefur það erfiða
verkefni fyrir höndum að endur-
skipuleggja kvikmyndaiðnaðinn
þar i landi. Yfirmaður hennar er
Situ Huimin, 69 ára að aldri, sem
jafnframter einn af sjö aðstoðar-
menntamálaráðherrum kin-
versku stjórnarinnar; hann starf-
aöi áður sem kvikmyndaleik-
stjóri. Honum til aðstoðar eru
þeir Zhang Junxiang og Ding
Qiao, en þeir hafa báðir fengist
við kvikmyndagerð. Allir eiga
þeir það sameiginlegt að hafa
orðið að þola grimmilegar of-
sóknir af hálfu fjórmenningaklik-
Kvikmyndagerð i Kina hefur
tekið miklu stakkaskiptum siðan
fjórmenningaklikan var svipt
völdum.
unnar á meðan menningar-
byltingin stóð sem hæst.
,,A meðan menningarbyltingin
var við lýði beið kvikmyndaiðnað-
urinn mikið tjón vegna aðgerða
fjórmenninganna,” segir Situ
Huimin. „Margir ágætir einstak-
lingar voru flæmdir burt frá
störfum sinum, þannig að nú
verðum viðaðskipuleggja starfs-
liðið á ný jan leik og koma á aftur
eðlilegu ástandi.”
„Það verður að breyta skipu-
laginu frá grunni,” segir Zhang.
„Vinnuaðferð okkar mótaðist
mjög af sovéska kvikmyndaskól-
anum á fyrstu árunum eftir frels-
unina. Þar áöur hafði Hollywood
verið fyrirmyndin. Hvorugvinnu-
aðferðin hentar hlutverki okkar i
dag, þannig að við erum neyddir
til að gera ýmsar breytingar. Það
er einnig til umræðu hjá okkur,
hvernig beri að efla Kvikmynda-
stofnunina og haga tengslum
hennar við kvikmyndaverin og
deildirnar i hinum ýmsu lands-
hlutum. 011 þessi vandamál verð-
ur að leysa til að unnt sé að koma
kvikmyndamálum okkar i betra
horf.”
Ding lýsir hinum fjóru megin-
vandamálum, sem Kvikmynda-
stofnunin á við aö etja, á þennan
hátt:
1. Hin listræna gerö. Stofnunin
verður að framfylgja linu flokks
ins i þessum efnum og gera
Til vinstri er Situ Huimin.yfirmaður Kvikmyndastofnunarinnar I Kfna,
en hægra megin er einn af aðstoðarmönnum hans, Ding Qiao.
I
myndir um margbreytileg efni,
jafnt frá nútimanum sem sögu
þjóðarinnar
2. Þjálfun einstaklinga. tvalda-
tið f jórmenninganna höfðu
margir kvikmyndastjórar ekkert
fyrir stafni. Afleiðingin er sú, aö
kvikmyndagerðarmenn af yngri
kynslóðinni eru litt þjálfaðir.
Þetta bil verður að brúa á þann
hátt, að þeir eldri i faginu kenni
þeim, sem hafa i hyggju að læra
eitthvaö á þessu sviði og að auki
þeim, sem litla eöa enga reynslu
hafa hlotið i kvikmyndagerð.
3. Allshorjaráætlun. í dag eru
11 kvikmyndaver i Kina, sem
framleiða kvikmyndir i fullri
lengd. Það er hlutverk Kvik-
myndastofnunarinnar að hafa
yfirumsjónmeð starfsemi þeirra.
4. Kvikmyndastofnunin hefur
tekiðtilumfjöllunar,hvernig best
sé að færa kvikmyndaiðnaðinn i
nútimalegt horf.
Akafar umræður hafa átt sér
stað um frelsi á sviöi listrænnar
tjáningar. Þetta varðar einnig
hlutverk leikstjórans i gerð kvik-
mynda, en áður haföi verið litið á
hann sem valdalausan aðila.
leikstjórans sem þess aðila, er
rasður ferðinni i gerð einstakra
kvikmynda, væru ekki slitnar úr
tengslum við umræðurnar um
frelsi i listum almennt.
Zhang, sem áður starfaði sem
kvikmyndastjóri, sagði, að ekki
bæri að skilja þetta á þann hátt,
að leikstjórinn ætti að vera ein-
hvers konar einvaldur. „Hann á
að útskýra hugmyndir sinar fyrir
samstarfsfólkinu og leita eftir á-
liti þess. Lýðræðið felst i þvi að
skiptast á skoðunum, en lokaá-
kvörðunin er leikstjórans. I tið
fjórmenninganna var það ekki
einungis þannig, að leikstjórinn
hefði ekkert ákvörðunarvald,
heldur voru menn bókstaflega
hættir að hlusta á hver annan.”
Ding kvað ástandið hafa verið
þannig i menningarbyltingunni,
að starfsmenn kvikmyndaver-
anna hefðu haldið fundi til að
gagnrýna valdsvið leikstjórans
og það var ekki fyrr en allar hug-
myndir hans höfðu verið kveðnar
i kútinn, að myndatakan gat haf-
ist. „Þetta er liðin tið. Nú berum
við virðingu fyrir starfi leikstjór-
ans.”
A meðan fjórmenningaklikan
réði hvað mestu i menningarmál-
unum var ekki óalgengt, að kvik-
myndir, sem gerðar voru fyrir
10—15 árum, hafi nú fyrst á allra
siðustu árum komið fyrir al-
menningssjónir. Nú er ekki
lengur litið svo á, að forsvars-
menn Kvikmyndastofnunarinnar
séu einhverjir dómarar i hásæti,
sem fyrirskipi hvaðfjöldinn megi
sjá og hvað ekki.
Ding lýsir ástandinu með svo-
felldum orðum:
„Chiang Ching hafði úrslita-
valdið i þessum efnum. Ef henni
likaði ekki ákveðin kvikmynd var
hún bönnuð, jafnvel þó áhorf-
endur kynnu að meta hana.
Þessar hugmyndir eru að nokkru
leyti enn við lýði. Auðvitað hafa
allir leiðtogar sina persónulegu
skoðun á kvikmyndum, en þeir
verða lika að muna það, að þeir
eru Hluti af fjöldanum. Við verð-
um að efla gagnrýni meðal fjöld-
ans. Reynslan er besti kennarinn
til að leita sannleikans. Við
verðum þvi að láta fjöldann
skoða myndirnar og dæma þær.”
Og vissulega hefur fjöldinn
reynst vera óvæginn gagn-
rýnandi. Það sannast af þvi', að
margir áhorfendur hafa verið ó-
sparir á að setja út á þær kvik-
myndir, sem gerðar hafa verið
eftir að fjórmenningarnir voru
sviptir völdum og sem þeim hefur
ekki likað allskostar. Þess eru
jafnvel dæmi, að sumir kvik-
myndaunnendur i Kina hafi
endursent forsvarsmönnum kvik-
myndaiðnaðarins aðgöngumið-
ann og krafist þess, að fá hann að
mestu leyti endurgreiddan vegna
þess að myndin, sem þeir sáu,
hafi ekki verið þess virði, að þeir
eyddu svo miklum peningum til
að sjá hana!
(Heimild: ChinaReconstructs,
ágúst '79)
Um áhnf kvennahreyfingarinnar
Mánudagsmynd Háskólabiós
aö þessu sinni heitirEins dauði er
annars brauð (L’une chante,
l’autre pas) og er gerð af frönsku
kvikmyndaleikstýrunni Agnesi
Varda. Varda var ein af þeim,
sem ruddu brautina fyrir nýsköp-
un kvikmyndagerðar i Frakk-
landi fyrir u.þ.b. 20 árum og
gengið hefur undir nafninu „nýja
franska bylgjan”, þó varla sé
hægt að segja, að hún sé lengur ný
af nálinni. Tvær myndir hennar
frá þessum tima hafa hlotið lof-
samlega dóma: Cleo miili 5 og
7(Cleode5á 7, 1962) og Hamingja
(Le Bonheur, 1965). Báðar þessar
myndir hafa verið sýndar hér á
landij sú fyrrnefnda i sjónvarp-
inu, en hin i Háskólabiói. Fátt
markvert hefur komið frá henni
siðan—eftir þvi sem kunnugir
segja—eða þar til Eins dauði er;
annars brauð kom á markaðinn
fyrir þremur árum.
Þessi mynd greinir frá vináttu
tveggja kvenna, sem að mörgu
leyti eru ólikar að skapferli, en
hafa þó átt við þau vandkvæði að
striða sem leitt hafa til náinna
samskipta þeirra i millum. Efni
myndarinnar tekur yfir 14 ára
timabil i ævi þeirra.
Þegar myndin byrjar er önnur
þeirra, Pauline, 22ja ára, einstæð
móðir með tvö börnj stúlku 4ra
ára og dreng á fyrsta ári. Hún á
von á þriðja barninu og sér fyrir
sér óyfirstiganlega erfiðleika þar
eð hún treystir sér ekki til að ala
önn ívrir þeim öllum. Faðirinn er
ljósmyndari. en hefur litlar sem
engar tekjur af iðju sinni. Þá er
það sem Suzanne, 17 ára, kemur
til skjalanna og útvegar henni
peninga til að láta eyða fóstrinu.
Stuttuseinna fremur ljósmynd-
arinn sjálfsmorö. Það verður til
þessaðleiðirvinkvennanna skilja
um sinn. Pauline hverfur til for-
eldrasinna uppfsveit, en Suzanne
leggur leið sina til Parisar.
Þetta er árið 1962 og þegar þær
hittast næst, að tiu árum liðnum,
hafa ýmsar þær hræringar átt sér
stað i þjóðfélaginu, sem mótað
hafa skoðanir þeirra og afstöðu
til samfélagsins. A þetta einkum
við um Suzanne, enda hefur hún
verið virkur þátttakandi i þeirri
kvennahreyfingu, sem mótaðist i
lok sjöunda áratugsins eða uppúr
stúdentaóeirðunum svonefndu i
Frakklandi 1968.
Þegar vinkonurnarhittast aftur
fara þær að rifja upp fyrir sér það
sem á dagana hefur drifið frá þvi
leiðir þeirra skildu. Þegar hér er
komið sögu breytir Varda skyndi-
lega um frásagnaraðferð. Hún
verður eins konar skýrslugjörð
um lif þessara kvenna þar sem
þær rifja upp minningar liðinna
ára, jafnframt þvi sem þulur út-
skýrir atburöina.
Þó myndin greini að vissu
marki frá baráttu hinnar nýju
kvennahreyfingar, sérstaklega
þvi baráttumáli, er snertir kröf-
una um frjálsar fóstureyðingar,
og konum, sem tekið hafa virkan
þátt i henni, þá ber ekki að skilja
það á þann hátt, að þessi kvik-
mynd sé upplýsandi um hlutverk
og markmið kvennahreyfingar-
innar i dag og þaðan af siður á-
róður fyrir baráttuna um jafn-
rétti kynjanna. Vissuiega kemur
myndin inn á þau vandamál, er
snerta stöðu konunnar i dag, en
Agnes Varda er ekki að predika
eitt eða annað. Hún veitir okkur
innsýn i vandamál tveggja
kvenna, sem hún lýsir á einkar
nærfærinn og sannan hátt, en
lætur áhorfandann um að taka af-
stöðu.
Kvikmyndin endar á eftirmála
þar sem vinkonurnar koma
saman ásamt núverandi eigin-
manni Pauline, börnum hennar
og vinum Suzanne. Þulurinn
dregur ákveðnar ályktanir af lifs-
reynslu kvennanna, en að siðustu
nemur kvikmyndavélin staðar
við dóttur Pauline, sem nú er orð-
in 18 ára. í framtiðinni mun hún
byggjaá reynslu móður sinnar og
Suzanne.