Þjóðviljinn - 05.03.1980, Qupperneq 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövikudagur 5. mars 1980
Systir Petra er aöalsetjarinn i prentsmiöjunni, en fyrstu 12 árin var allt handsett.
Myndir — eik.
prentsmiöjunni og þá áttum viö
eina prentvél og höföum nokkrar
skúffur fyrir blýletur.”
Koma frá Belgiu,
Hollandi og
Kanada
1 þessum svifum kom systir
Petra inn í prentsalinn.
„Hún er aöalsetjarinn i prent-
smiöjunni”, sagöi systir Rósa, og
ljósmyndarinn var ekki seinn á
sér, aö fá systur Petru til aö
sétjast viö setjaravélina til
myndatöku.
Systir Petra er frá Hollandi og
og líklega sú
snyrtilegasta líka
kom til starfa meö systur Rósu
áriö 1961, en áöur hafi hún unniö
dálitiö viö prentvinnu I Brussel.
Nokkrum átum siöar kom svo
þriöja systirin til starfa i prent-
smiöjunni en þaö er systir Lucil
sem er fædd og uppalin i
K.inada.
„Viö erum frá Belgiu, Hollandi
og Kanada, en erum prentarar á
tslandi, I einú prentsmiöjunni I
heiminum þar sem eingöngu
starfa nunnur” sagöi systir Rósa
og hló við.
En hvernig var aö byrja aö
prenta á Islensku? spuröi bíaöa-
maöur.
„JU, þaö var sko erfitt” sagöi
systir Petra og dæsti, „en bara
fyrst I staö. Eriöast fannst okkur
aö skipta oröum, þvl aö þaö var
svo gjörólikt þvl sem viö höföum
vanist á okkar eigin móöurmál-
um. Viö fengum þvl séra Boots
sem starfaöi þá á Landakoti, til
aö Utbúa fyrir okkur lltiö kver
meö málfræöireglum og æfing-
um.”
Ariö 1935 reistu nunnur af St.
Fransiskureglunni spitala i
Stykkishólmi, en fyrstu nunnurn-
ar höföu þá komiö til Stykkis-
hólms nokkrum árum áöur.
Nunnurnar héldu siöan áfram
aö bæta viö og byggja á spitala-
lóöinni, og áriö 1953 var stofnsett
prentsmiöja viö sjúkrahúsiö, sem
systurnar hafa rekiö meö miklum
myndarbrag slöan.
Þegar Þjóöviljinn átti leiö um
Stykkishólm fyrir stuttu, þótti þaö
mjög viö hæfi aö lita viö i prent-
smiöjunni.
Þaö var systir Rósa sem tók á
móti okkur, þegar viö stigum inn I
prentsmiöjusalinn. Viö vorum
fyrst á báöum áttum, hvort þetta
gæti verið prentsmiöja, þvi yfir-
leitt sljáir ekki á gólf I prent-
smiöjum né heyrist fuglakliöur,
hvaö þá vaxi blóm I öllum
gluggum og hillum.
En systir Rósa var ekki aö
tvlnóna viö hlutina, heldur leiddi
okkur I allan sannleikann um
sögu prentsmiöjunnar.
„Þaö var áriö 1952 sem ég kom
hingaö til Stykkishólms og
byrjaöi þá strax aö undirbúa
stofnun einhverskonar minni-
háttar prentsmiöju. Bæöi var þaö
vegna þess aö ég er lærður
prentari og hef ætiö haft mikinn
áhuga á prentvinnu. Faðir minn
var prentari og eins systir mln, og
viö störfuöum öll saman i
prentsmiðju fjölskyldunnar I
BrUssel þar sem ég er fædd og
uppalin. Hitt var lika, að starf-
semin hér á sjúkrahúsinu og
kristniboösstarfiö hér og viöar
um land þar sem kaþólikkar
starfa þurfti á ýmiss konar þjón-
ustu aö halda viö prentun á
blööum, bókum og fleiru. Fyrst til
að byrja með starfaöi ég hér ein I
Séra Gísli Kolbeinsson i góöum félagsskap meö systurnar Rósu sér á
hægri hönd og Petru á þá vinstri.
— Myndir — eik.
Eina nimnuprent-
smiðjan í heiminum
Systurnar prenta mikiö af allskynseyöublööum og kvittanaheftum fyrir fyrirtæki I Hólminum og viöar. A „Heilagur Franz frá Assisi” er stærsta og vandaöasta bókin sem systurnar hafa
myndinni er systir Lucil aö hefta saman kvittanaeyöublöö. prentaö til þessa. Systir Rósa heldur á bókinni I hægri hendi, en I þeirri vinstri heid-
ur hún á einum þeirra fjöimörgu barnabóka sem þær hafa prentaÖ og gefiö út.
Miövikudagur 5. mars 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 9
Þjóðviljinn
heimsœkir
prentsmiðju
systranna í
Stykkishólmi
„Þaö var lika annaö sem var
mér dálitið erfitt þegar ég var aö
byrja hérna viö prentunina”
sagöi systir Rósa, „en þaö var
hversu erfitt var oft á tiöum aö fá
efni til vinnslunnar. I dag er þetta
miklu betra og allir vilja hjálpa
okkur, en það getur stundum
veriö erfitt aö fá varahluti I
gömlu prentvélarnar.”
Ætliö þiö þá ekki aö fara aö
skiptayfir I offsetprentun? spuröi
blaöa.maöur blásaklaus.
„Nei, nei, nei. Vélarnar eru
alveg ágætar og duga I mörg.ár i
viöbót”, sagöi systir Rósa og
lagöi áherslu á þaö aö blýprentiö
væri alls ekki búiö aö segja sitt
siöasta. „Þaö er llka svo óskap-
lega dýrt aö skipta um allar vél-
arnar, svo viö látum okkur alveg
nægja aö minnsta kosti um ó-
komna framtiö,” bætti hún slöan
viö.
Systir Petra upplýsti okkur aö
alls væru föng prentsmiðj-
unnarum 3 tonn af blýi. Petra er
eins og áöur sagöi aðalsetjarinn i
prentsmiöjunni, en fyrstu 12 árin
sem prentsmiöjan starfaöi var
allt handsett, og enn i dag hand-
setja systurnar þegar það hentar.
Liflegt í
prentsmiðjunni
V
Þegar prenttækniumræðurnar
stóöu sem hæst bar séra Gisla
Kolbeinsson aö garöi, en GIsli
hefur þjónaö Stykkishólms-
prestakalli um nokkura ára skeiö.
„Þaö er gaman aö koma hingaö
i heimsókn, eins og þiö hafið sjálf-
sagt oröiö varir viö” sagöi GIsli
þegar hann heilsaöi upp á okkur.
„Ef mér líður illa þá kem ég
alltaf i heimsókn hingaö, þvi i
prentsmiöjunni er líflegt aö
vera.”
„Annars er þaö merkilegt,”
sagöi Gisli, „aö einmitt hér I
Breiöafiröinum nánar tiltekiö 1
Hrappsey, var stofnuö fyrsta
prentsmiöjan I landinu. Þar var
lika prentuö fyrsta guösorösbókin
á islensku, Guöbrandsbiblia.”
Nú fyrir jólin síöustu réöust
systurnar I prentsmiöjunni I
Stykkishólmi í sitt stærsta verk-
efni til þessa, þegar þær prentuöu
og gáfu út bókina „Heilagur
Franz frá Assisi”, en heilagur
Franz er verndardýrlingur syst-
ranna I Stykkishólmi og þær
kenna sig viö hann.
Prenta allt nema
peninga
Þegar okkur Þjóöviljamenn
bar aö garöi var veriö aö vinna aö
prentun á nýrri guörfæöibók.
Þá hafa systurnar um árabil
gefiö út fyrir börn kynstrin öll af
myndskreyttum dæmisögum úr
Bibliunni, auk ýmiss efnis sem
þær hafa prentaö fyrr Kaþólsku
kirkjuna hér á landi bæöi á
islensku og þýsku. Þá prenta þær
og gefa út timarit Kaþólsku kirkj-
unnar á íslandi, „Merki
krossins”. ótalin er þá öll sú
prentvinna sem systurnar vinna
fyrir Hólmara og nærsveita-
menn, en prentsmiöjan hjá
systrunum var um langan tima
eina prentsmiöjan á öllu Vestur-
landi.
Eöa eins og systir Rósa sagöi.
„Viö prentum allt nema peninga”
og þá bætti séra GIsli viö: „en þaö
sem þær prenta er vel pening-
anna viröi.”
-lg.
Sara Lidman, hingað
komin til að taka við
bókmenntaverðlaunum
Norðurlandaráðs, var
meðan á Vietnamstriði
stóð ein þeirra sem skel-
eggjast gekk fram til að
fordæma strlðsrekstur
Bandaríkjamanna og
lýsa aðdáun á og stuðn-
ing við baráttu Viet-
nama. Fyrir fjórtán ár-
um kom hún til íslands
til nð hvetja menn til
sömu afstöðu. Nú er hún
nýkomin úr ferðalagi til
Indókina og sagði frá
þeirri reynslu á fundi I
Félagsstofnun stúdenta
á mánudagskvöld, sem
MFIK gekkst fyrir.
Þar eystra er ástand sem er
ekki slöur erfitt en þaö sem rlkti
fyrir fjórtán árum, sagöi Sara
Lidman, og enn sem fyrr sýnist
mér aö um mál þjóöa þar sé á
Vesturlöndum fjallaö af fjand-
skap og skilningsleysi.
/
A slóðum Pol Pots
Sara Lidman vék fyrst aö
Kampútseu, meö þeim fyrirvara
þó, aö þar heföi hún aöeins veriö I
fimm daga. Aö þvi er varöar
stjórnarháttu Pol Pots og Rauöra
Khmera itrekaöi hún i stórum
dráttum flest af þvi sem obbinn af
fjölmiölum hefur skýrt frá. Hún
rifjaöi upp hvernig borgimar
voru tæmdar og landsmenn svotil
allir settir til aö rækta hrisgrjón
undir heraga og viö ofurmann-
lega þrælkun. Hún tiltók dæmi af
sundrun fjölskyldna, aftökum
fyrir minnstu agabrot, fjandskap
viö æöri menntun og erlenda
tæknikunnáttu. Mest vildi hún Sara Lidman: Hvaöa spurninga höfum viö rétt til aö spyrja? Hvaöa spurninga geta þeir spurt? (Ljósm
byggja á samtölum viö fólk I — gel).
Styrjöldinni gegn
Víetnam er ekki lokið
Kampútseu, en einnig á þvi sem
fyrir augu bar I Phnom Penh —
ekki slst I menntaskóla sem
breytt haföi veriö I fangelsi og
pyntingarstöö.
Þrúgur reiðinnar
Um leiö vildi Sara Lidman gera
tilraun til aö útskýra hvaö réði
þessum ósköpum. Hún kvaöst aö
sönnu ekki hafa neina samúö meö
viöhorfum Pol Pots og hans
félaga. Pol Pot heföi bersýnilega
veriö haldinn þeim hroka, aö
hann gæti oröiö einskonar Lenln
þriöja heimsins og fundiö formúlu
fyrir þjóðfélagi sem gæti veriö
öörum til fyrirmyndar. En þaö
væri aö sumu leyti hægt aö skilja
þessa fimalegu áherslu sem hann
og hans menn lögöu á aö Khmer-
ar (þjóö Kampútseu) skyldu
byrja á nauðþurftarbúskap.keppa
að þvl aö vera sjálfum sér nógir,
hafna bæöi tækni, þekkingu og
munaöarvöru Vesturlanda. Sara
Lidman taldi aö þetta væri ekki
sist ávöxtur þeirrar heiftar sem
heföi magnast I huga skæruherja
Rauöa Khmera meöan þeir sáu
land sitt sprengt I tætlur af
bandariskum flugher I fimm ár
samfleytt, heiftar, sem einnig
beindist gegn vel stæöum sam-
verkamönnum Lon Nols og
Amerlkana I borgunum og þá
einnig gegn þeim sem þar höföu
leitaö skjóls, lifaö á gjafakorni og
dregist aö meira eöa minna leyti
inn i spillingu stjórnkerfis sem
mjög var komiö aö fótum fram.
Þessi heift, þessi skelfilega tor-
tryggni Pol Pots I garö alls þess
sem vestrænt var, er aö sumu leyti
skiljanleg, sagöi Sara Lidman.
En þaö var hans eigin þjóö, sem
þetta hatur fyrst og fremst bitn-
aöi á.
/
Ihlutunin
Sara Lidman tók án fyrirvara
gild rök Vietnama fyrir
hernaöarlhluUm þeirra I Kam-
pútseu: sveitir Pol Pots heföu
haldiö uppi ófriöi á landamærun-
um, uppreisnarmenn gegn honum
heföu beðiö um aöstoö o.s.frv.
Hún sagöi reyndar, aö baö væri
aö sönnu ndstætt alþjóöarétti aö
fara meö her inn I annaö land, en
þetta heföi veriö neyöartilfelli.
Um afstööu Khmera sem hún
ræddi viö um þetta sagöi hún:
Þeir sögöu allir: viö viljum ekki
aö Víetnemar veröi hér og þeir
munu fara. En ef þeir heföu ekki
komiö og hjálpaö okkur þá vær-
um viö dauöir nú.
Ekki hefndaruppgjör
Sara Lidman sagöi, aö i Viet-
nam heföi allt annaö oröiö upp á
teningum, þar heföi ekki orðiö af
þvl blóöbaöi sem bandarjskir
talsmenn spáöu ef aö „Vietkong”
sigraöi — og rættist I Kampútseu.
Þar heföi mest áhersla veriö lögö
á aö sætta áöur strfðandi aöila,
þar heföi ekki veriö efnt til mála-
ferla og dauöadóm eins og i
Evrópu eftir strlö — ekki heldur
yfir þeim sem báru ábyrgö á
stjórnsýslu hjá Thieu eöa voru
liðsforingjar I her hans, ekki
heldur yfir þeim sem voru fanga-
veröir og pyndingameistarar.
Margt af þessu fólki heföi aö visu
veriö sent I endurhæfingarbúöir,
en þaö taldi hún manneskjulegt
form og framgöngu Vletnama
reyndar einstaka I sögunni, ekki
stst ef tekið væri tillit til þess hve
gífurlegum búsifjum landiö heföi
oröiö fyrir i 30 ára styrjöld.
Þeir hafa ekki látiö andstæð-
inginn ákveöa hvernig bregöast
skyldi viö vandanum, sagöi hún.
Þriðja stríðið
Sara Lidman valdi Banda-
rikjunum og Vesturveldum mörg
beisk orö fyrir að rétta ekki
hjálparhönd þessu striöshrjáöa
landi. Bandarlkjamenn hafa ekki
staöiö viö fyrirheit um aö hjálpa
til aö lækna sár strlösins. Meira
en svo: Þeir hafa sett viðskipta-
bann á landiö, sem þýöir meöal
annasr aö vélar og farkostir sem I
Suöur-VIetnam voru veröa ekki
nýtt lengur — Víetnömum er
meinaö aö kaupa i þær varahluti
— hvaöan sem vera skal. Þetta
viöskiptabann er á viö þriöju
styrjöldina gegn landinu, sagöi
hún.
Af mörgum þungbærum vanda
nefndi Sara Lidman sérstaklega
þá eyöingu skóganna meö eitri,
sem hefur truflaö veöurfar og
vatnsbúskap landsins meö
hörmulegum afleiöingum m.a.
fyrir uppskeru. Þessi eitur-
hernaöur skilur og eftir sig lang-
an slóöa I vansköpuöum börnum
— eitriö hefur truflaö erföastofna
og hefur þetta llka komiö fram á
börnum bandarlskra hermanna
sem þátt tóku i eiturhernaöinum.
Ég hefi, sagöi hún, aldrei séö
átakanlegri sjón en sjúkrahús 1
Saigon (nú Ho Chi Minh borg)
fullt af börnum frá eitruöum
svæöum, sem öll voru fædd van-
sköpuö.
Hún nefndi einnig bann sæg af
ungu fólki sem ólst upp undir
hersetu, heföi vanist snatti kring-
um hermenn og vændiskonui;
hnupli, eiturlyfjum og fleiru þess-
legu og ætti fimalega erfitt meö
aö laga sig aö nýjum aöstæöum.
Eldri Vietnamar, sagöi hún, sýna
þessu unga fólki ótrúlega þolin-
mæði, hafa ekki freistast til aö
beita þaö höröu.
Spurt um framtíðina
Aö lokinni frásögn Söru Lidman
svaraöi hún fyrirspurnum, en þá
var tlmi oröinn nokkuö knappur.
Einkum uröu nokkur oröaskipti
milli Söru og þeirra sem báru
fyrir sig aðrar heimildir um Pol
Pot en hún. Auk þess var Sara
spurö aö þvi, hvort hún teldi, aö
sú staöreynd, aö mismunandi
pólitisk öfl voru aö verki I þeirri
samsteypu sem Þjóöfrelsisfylk-
ing hét, mundi ráöa nokkru um
segir Sara
Lidman sem
lýsir höiuð-
ábyrgð á
ástandinu í
Indókína á
hendur Vest
urveldunum