Þjóðviljinn - 29.03.1980, Blaðsíða 6

6 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 29. mars 1980
Heldur hryssingslegan haust-
morgun 1972 kvaddi Arntír Sigur-
jónsson dyra hjá mér. Hann var
létt klæddur aB mér þótti, þar
sem hann stóB i norBangjóstinum
i ljósum rykfrakka fráhnepptum,
berhentur og berhöfBaBur. ViB
höfBum haft veBur hvor af öBrum
um áratugi, ég hafBi séB honum
bregBa fyrir á götu og oftar i blöB-
um og bókum, en sjaldan hitt
hann aB máli. Nú var hann aB
verBa áttræBur og þurfti aB gefa
út bók. AuBvitaB gáfum viB út
bók, og bókin varB aB bókum og
ritgerBum og margt liggur eftir
Arnór i handritum, þvi aB ég var
ónýtur útgefandi og er aiveg
hættur bókaútgafu fyrir nokkrum
árum, en hann var hamhleypa viB
skriftirnar.
Arnór Sigurjónsson var fæddur
á hátiBisdegi verkalýBsins norB-
ur á Sandi i ABaldal 1893, sonur
SigurjónsFriBjónssonar bónda og
skálds á SandúsíBar á EinarsstöB-
um og siBast á Litlu-Laugum.
MóBir Arnórs var Kristín
Jónsdóttir frá RifkelsstöBum I
EyjafirBi. Sigurjón var listfengt
skáld og rithöfundur.en annarrar
geröar en Guömundur bróöir
hans á Sandi. Sigurjón var ein-
lægur baráttumaöur fyrir aukinni
alþýöumenntun og bættum kjör-
um bænda. Hann var lengi oddviti
Reykdæla og deildarstjóri Kaup-
félags Þingeyinga.
Ég finn mig mjög vanbúinn aö
minnast hins fjölvisa mennta-
frömuös og bónda Arnórs Sigur-
jónssonar. Hann haföi unun af
sauöfé, var mjög fjárglöggur og
nautumræöna um fénaöarhöld og
búskap.Hann fór I réttir meö syni
sinum Sighvati bónda á MiBhús-
um í Biskupstungum fram á siö-
ustu ár, og naut þess aö vera
þreyttur eftir fjárragiö. Hann var
ágætur sláttumaöur meö orf og
ljá og feröaBist viBa um landiö
ungur aö árum til þess aö kynna
sér af eigin raun búskaparhætti,
og var þá kaupamaBur hjá séra
Kjartani I Hruna, og á Hvanneyri
var hann um skeiö. Eftir aö hafa
veriö ráöunautur og hugmynda-
fræöingur rikisstjórna á 4. áratug
aldarinnar, átt hugmyndina aB
þingrofinu 1931, kreppulána-
sjóönum, samiö Alit og tillögur
milliþinganefndar i launamálum
eöa hina frægu Rauöku 1934 og
staBiö aB stofnun Sameiningar-
flokks alþýöu 1938, geröist Arnór
bóndi á Þverá i Dalsmynni 1942
og bjó þar i 10. Þegar aörir fluttu
úr sveitinni hélt hann noröur og
hóf búskap.
Arnór var hraustmenni,
iþróttamaöur og mikill áhuga-
maöur um glímu, meiddist
reyndar á fæti i fangbrögöum á
Minning
Arnór Sigurjónsson
rithöfundur
Breiöumýri, þegar hann stóB þar
fyrir alþýöuskóla. Iþróttafréttir
voru honum einna hugþekkasta
útvarpsefniB. SIBast sá ég hann
logandi af áhuga viö taflborö á
sjúkrahúsi I vetur, en þá var hon-
um fariö aö förlast, þótt fáir sæju
viö honum I skákinni á þeim staB.
Arnór var gagnfræöingur frá
skólanum á Akureyri 1914, en viB
sjálfsnám I islenskum fræöum i
Reykjavik veturinn 1916-17 og
1918-19ogsótti þá m.a. fyrirlestra
viö Háskóla Islands I bókmennt-
um. Þá dvaldist hann viö ýmis-
konar nám erlendis 1919-21, eink-
um viB lýöskólana á Noröurlönd-
um og próf tók hann I bókmennta-
sögu viö Kennaraháskólann I
Kaupmannahöfn 1921. AriB áöur
haföi hann kvænst Helgu
Kristjánsdóttur frá Bakkaseli i
Fnjóskadal, en hún dvaldist einn-
ig viö nám erlendis. Þau hrifust
bæBi af lýöskólahugmyndunum
og gengust fyrir stofun alþýöu-
skolans á BreiBumýri I Reykjadal
1921, en fluttust aö Laugum 1924
og stofnuöu alþýöuskólann þar.
Laugaskóli var ekki rikisstofnun
og þau Arnór g Heiga fórnuöu sér
ogsinutilþess aö gera hannsjálf-
stæöan og óháöan. Menntun og
menning varö aö vera óháö rlkis-
valdi aö dómi sktílameistaranna á
Laugum og þau ætiuöu alþýöu-
skólunum mikiö hlutverk I is-
lensku þjóBlifi. „Skólinn fékk
óvenjumikla aösókn og álit.
Fyrsti sigurinn viö nýsköpun is-
lenskra uppeldismála var unninn
meö stofnun héraösskólans á
Laugum” segir sýslungi Arnórs»
Jónas Jónsson frá Hriflu, I Riti
nemendasambands Laugar-
vatnsskólans 1933. Jónas frá
Hriflu var mikill baráttumaöur
fyrir alþýBufræöslu. Hann var
menntamálaráöherra i stjórn
Tryggva Þórhallssonar 1927-31 og
geröi þá stórátak i menntamál-
um.stofnaöi m.a.til Menntamála-
ráös og Menninarsjóbs og samdi
lög um héraösskóla. Þar meB
skildu leiöir meö menningar-
frömuöunum noröur á Laugum og
suöur i Reykjavík. Jónas frá
Hriflu vann aö þvi aö skipulggja
miöstýrt menntakerfi á Islandi og
var ekkert mótfallinn ákveöinni
sma RAÐSTEFNA
JS;. um
LANDRÉTT — VEIÐIRÉTT
Skotveiðifélag íslands heldur ráðstefnu
um þetta efni sunnudaginn 30. mars n.k..
Ráðstefnan verður haldin að Hótel Esju, 2.
hæð, og hefst kl. 10 f.hád..
Fyrirlesarar verða:
Stefán Már Stefánsson, prófessor,
Hákon Bjarnason, fyrrv. skógræktarstj.,
Finnur Torfi Hjörleifsson, ritstj.fulltr.,
Skarphéðinn Þórisson, liffræðingur.
Fjallað verður um efni ráðstefnunnar i
starfshópum.
Ráðstefnan er öllum opin.
Stjórnin.
Skotveióifélag Islands Bröttukinn30. 220
Haínarfirði S: 54483 Box4181
Kafarastörf
Hér með er öllum þeim, er hlut eiga að
máli og stunda köfun i atvinnuskyni, bent
á að lög nr. 12, 13. april 1976, um
KAFARASTÖRF, og reglugerð nr.
B-54/1979 eru til sérprentuð hjá Siglinga-
málastofnun rikisins, Reykjavik.
Siglingamálastofnun rikisins.
innrætingu. — Arnór Sigurjóns-
son vann aö þvl aö gera íslend-
inga sem sjálfstæBasta einstakl-
inga. Hugsjón hans var einherj-
inn, Iþróttamaöurinn til munnsog
handar, sem sigldi hátt og sigldi
vel, þurfti engum aö lúta og var
fær i flestan sjó.
Arnór var fæddur minnihluta-
maöur og gagnrýninn á allar
rlkisstjörnir. Hann haföi ásamt
konu sinni stofnaö skóla, sem
nautvaxandi álitsog vinsælda, en
þau voru flæmd frá Laugum af
þvi aö þeim haföi tekist of vel; —
þau hömdustekki innan kerfisins.
Skólanum hans Arnórs Sigurjóns-
sonar var breytt og hann geröist
pólitlskur flóttamaöur úr Þing-
eyjarsýslu suöur i Reykjavik.
Hann réöst aftur noröur og
dreymdi eflaust um sættir. Eftir
10 ára búskap á Þverá kom hann
aftur suöur og átti fáar feröir
noröur upp frá þvi.
Ég hef heyrt nemendur Arnórs
láta mikiö af kennslu hans og
veganestinu frá Lauguip, og meö
íslendingasögu sem hann samdi
fyrir nemendur sina, markaöi
hann timamót, en bókin hefur
birst I þremur útgáfum 1930-49.
Menntamálaráöuneytin á
Noröurlöndum létu gera úttekt á
norrænum kennslubókum I sögu
1935. 1 álitsgeröinni segir meöal
annars um Islendingasögu
Arnórs Sigurjónssonar:
„Einer súbók, sem tekur öllum
öörum fram bæöi aö sagnfræBi-
legum skilningi og nýjum aöföng-
um hagsögulegum og almennum,
svo aö kennslubókarhöfundar I
öörum löndum geta lært mikiö af
henni. Þessi bók er miklu ræki-
legri en aörar og dregur meiri
lærdóm af þvi, sem var aB gerast
annars staöar i heiminum og
einnig á NorBurlöndum.”
Höfundur þessarar klausu var
norski sagnfræöingurinn og
stjórnmálamaBurinn Halfdan
Koht. Hér heima var vandlega
þagaö um álit sérfræöingsinsá bók
Arnórs. Ég veit ekki til þess aB
honum hafi nokkru sinni veriö
trúaö fyrir aöild aö skóla- eBa
kennslumálum, eftir aB honum
var útskúfaö frá Laugum. Sagn-
fræöi var þá gerö útlæg úr Há-
skóla Islands. Jónastók sjálfur aö
sér ritstjórn þjóöarsögu Mennta-
málaráös, og sagnfræöin á Is-
landi hefur i' rauninni ekki náB sér
enn eftir ofsóknirnar um 1930.
Framkoma stjórnvalda gagnvart
sagnfræöingum hefur stundum
veriö mikiö ævintýr.
Arnór rakti hér fyrstur manna
sögu atvinnuvega i almennri
kennslubók og tengdi saman
þjóöarbúskap og þjó&arsál. Þá
rákust á ólikir hugmyndaheimar
þeirra Arnórs og Jónasar frá
Hriflu, — annars vegar var heim-
ur persónudýrkunarinnar, hins
vegar þeirra manna sem leituBu
aö hlutlægum skilningi á gangi
mála. Ég held aö söguskilningur
Arnórs birtist einna gleggst i
lokaoröum ritgerBar sem hann
ritaöi fyrir mig i Sögu 1973 um
jarBeignir á VestfjörBum:
„Fólk, sem býr viö svo mikla fá-
tæktsem Islensku leiguliöarnir,
um 90% þjóöarinnar.bjuggu viö
um aldir, frá þvi um 1300 fram á
fyrri hluta 19. aldar getur hvorki
boriöuppimenningu né sögu. Aö-
eins um 10% þjóöarinnar haföi
fjárhagsleg efni á því aö bera
uppi lif, menningu og sögu henn-
ar, og margt af þvl fólki skorti allt
annaö en fjárhagslega getu til
þess. Af þessum ástæöum varö is-
lenska þjóöin sem hóf göngu sina
sem undrastór þjtíö þrátt fyrir fá-
menni sitt, svo undrasmá um
margar aldir, sem a eftir komu”
(Saga 1973, 114-15).
Arnór átti mikiö erindi til
Reykjavikur starfaöi löngum á
hagstofunni, viö fasteignamat og
i búsýslunefndum, fjárhagsráöi,
fiskimálanefnd og nýbyggingar-
ráöi og átti frumhugmyndir aö
ýmsum framkvæmdum og m.a.
stofnun Seölabanka á lslandi.
Auk þess vann hann mikiö starf
sem þýöandi og rithöfundur.
Hann þýddi A hverfanda hveli,
griöarvinsælan reyfara, sem kom
út I tveimur stórum bindum 1941
og var endurútgefinn 1974. Hann
kom Theodori Friörikssyni á
framfæriog sáum útgáfu á í ver-
um og Ofan jaröar og neöan, rit-
stýröi Arbók landbúnaöarins
1950-63, nefndaralitum og minn-
ingariti um 50 ára sandgræðslu.
Frumsamin rit Arnórs eru
m.a.:
Islensk samvinnufélög 100 ára
(1944), Asverja saga 1967, Bret-
land 1971 og þriggja binda verk
um einherjan Einar Asmunds-
son I Nesi (1957-70), en slikir
menn voru Arnóri hugstæöir.
Sögufélagiö gaf út ritgeröasafniö
Frá árdögum islenskrar þjóöar
1973, nemendur hans frá Laugum
styrktu útgáfuna meö áskrift.
Fjölmarg annaö liggur eftir
Arnór I blöðum, bókum og tima-
ritum. Hann gaf út ritsafn Þorgils
gjalianda meö rækilegum, marg-
fróöum inngangi, en báöir áttu
þeir sömu heimaslóöir.
Ariö 1973 baö ég hann aö skrá
minningar sinar ummenn og mál-
efni en hann tók þvl viös fjarri,
taldi sér veröa erfitt aö greina
milli persónusögunnar og hins
óhjákvæmilega. Hann kvaöst
standa enn of nærri atburöum,
semheföugerst fyrir hálfri öld, til
þess aö meta þá hlutlægt. Hann
skrifaði þá Vestfiröingasögu, til
þess aö ég væri ekki aö þessu
kvabbi,og rakti þar síöustu þætti
Islenska ættaveldisins, áöur en
þaö koönaöi niöur eftir siöaskipt-
in. Þessu starfi lauk 1975 og bókin
kom út um haustið.
Arnór Sigurjónsson var feiki-
legur afkastamaöur, þótt hann
væri kominn á niræöisaldur. AB
svo búnu settist hann viö aö segja
fráeiginferli. Hann lauk þvi fyrir
um tveimur árum, miklu riti um
islenska stjórnmála- og menn-
ingarsögu á 20. öld. Enn var
Arnór ekki allur. Honum haföi
lengi fundist bæöi ég og aörir mis-
skilja hörmulega „mesta
byltingarmann Islenskrar sögu”
en svo nefndi hann iöurlega viö
migGissur biskup ísleifsson. All-
ir byltingamenn stefna aö breyt-
ingu og eiga sér hugmyndakerfi
og Gissur Isleifsson innleiddi hér
lénska samfélagshætti og kerfiö
hans hélst hér allt fram á daga
Matthiasar Jochumssonar. Arnór
hélt þvi fram aö angi af kerfinu
væri enn við lýöi i verögilding-
unni, sem nefnist fiskverö I dag.
Um Gissur biskup skrifaöi hann
drjúgan þátt siöasta áriö sem
hann liföi.
í sumar baö ég Arnór aö graf-
ast fyrir um þaö I hugskoti sinu,
hvaö hann ætti þar elstar sögur úr
munnlegri geymd. Þá skrifaði
hann mér dálltinn þátt og rakti
sögur um forfeður sina aftur fyrir
Móöuharöindi eða rúmlega tvær
aldir aftur I tímann.
Mér þótti oft sem hann væri til
mln kominn sem sendifulltrúi for-
tiðarinnar, óendanlega fjölfróöur
um allt sem haföi gerst I 1000 ár
og jafnframt hlaöinn áhuga á
vandamálum líöandi stundar. Ég
haföi einkum fjallaö um fræöi-
manninnog rithöfundinnaf þvi aö
Arnór átti drjúgan þátt I þvl aö
móta skoðanir mfnar og annarra
á ýmsum þáttum Islenskrar sögu
bæöi aö fornu og nýju. Hann var
bjartsýnn aðeðlisfari og sást ekki
fyrir, en þótti heldur svart i álinn
siöustu árin.
Arnór var tryggöatröll, skap-
stór, þver og haröur viö sjálfan
sig og aöra og fór eigin leiöir. Ég
býst viö aö menn hafi taliö hann
stundum erfiöan i umgengni, en
hann átti sér konu, sem kunni aö
stilla skap hans og hefur oft oröiö
aö treina lltil efni. Þau áttu 6 börn
og ég veit ekki hve mikla afkom-
endur.
Hann varö fyrir áfalli I haust,
féll i götuna og brákaðist m.a. á
hendi. Þegar ég kom til hans dag-
inn eftir, leit hann ásakandi á
reifarnar: „Þessir fingur skrifa
vlst ekki meira, Björn minn.” —
Sú varö raunin, og I dag veröur
Amór Sigurjónsson rithöfundur
grafinn austur i Haukadal i
Biskupstungum. Ég held hann
hafi aldrei veriökrossi vigöur um
dagana, og hjá Bergþórsleiöi
kaus hann sér hvilustað. Hringur-
inn úr sööulreiöa bergrisans I
Bláfeili hangir i kirkjuhuröinni og
áhann er greypt aö mig minnir:
„Mitt stár búiö beisladýr,
breitt á pell og klæöi”.
Þar biöur gæöingurinn feröar-
innar miklu inn i blámann og
gleymskuna. Gtíöa ferö og þökk
fyrir liönar stundir.
Björn Þorsteinsson
GARÐBÆINGAR
BÓKMENNTAKYNNING
verður haldin i Garðaskóla við Lyngás
laugardaginn 29. mars, kl. 15
Dagskrá:
Dönsk - islensk menningartengsl.
Norrænafélagið i Garðabæ, Garðaskóli,
Bókasafn Garðabæjar.
Félag
járniðnaðar-
manna
FELAGSFUNDUR
verður haldinn mánudaginn 31. mars 1980
kl. 8.30 e.h. að Hallveigarstig 1, kjallara.
Dagskrá:
1. Félagsmál.
2. Viðhorfin i kjaramálum.
3. önnur mál.
Ásmundur Stefánsson framkv.stjóri Al-
þýðusambands Islands kemur á fundinn.
Mætið vel og stundvislega.
Stjórn Félags járniðnaðarmanna.