Þjóðviljinn - 23.12.1980, Blaðsíða 14

14 StÐA Jólablaö Þjáöviljaivs
Primatologian eða apafræðin snýst einkum um
rannsóknir á hátterni apakatta, górilla og
simpansa. Spurning spurninganna i heimi apa-
fræðinnar er eftirfarandi: hvað er það, þegar öllu
er á botninn hvolft, sem greinir manninn frá öðrum
dýrategundum? ? ? ?
vinur minn
Þaö mun vera rétt skilið, að
maðurinn er ekki kominn af öp-
um. 1 riki apa teljast hvorki
simpansinn né górillan til
forfeðra okkar heldur
órafjarskyldra frænda lengst
aftan úr sameiginlegri þróunar-
grein, enda hæst ánægðir enn
þann dag i dag háttuppi i krónum
trjánna.Samteru þeir ótáir homo
sapiensarnir, — eftir að Tarsan
heitinn reið á vaðið — sem sýna af
sér hina mestu frændrækni, þó
ærið sé hún tvieggjuð: hér er átt
við apafræðingana. Fjögur-
hundruð slikum var smalað
saman á alþjóðlega ráðstefnu i
Florence s.l. sumar, þar sem
Claude Fischler blaðamaður Le
Monde réðst i að fylgjast með at-
ferli þeirra og hátterni og þá
einnig að fræðast um niðurstöður
rannsókna þeirra. Þessi grein
min er að mestu byggð á vitnis-
burði hans.
Misjafn sauður
meðal apa
Satt best að segja er ærið mis-
jafn sauður meöal apafræðinga
og innrétting þeirra svo mismun-
andi, að þeir geta virst ólikari
heldur en t ,d. frændurnir macaca
fuscata og macaca mulatta. Fél-
agar italskra samtaka gegn kvik-
skurði, sem mótmæltu fyrir
framan ráðstefnuhöllina i Flor-
ence draga þá samt sem áður i
tvo höfuð-dilka, svo sem lesa
mátti af kröfuspjöldum þeirra:
„Verið velkomnir náttúruskoð-
endur”, „Niður með rannsóknar-
stofuslátrara”.
Þvi undir sama hattinn, þ.e.s.
apafræðina, eru settir svo ólikir
fuglar, sem ákveðinn hollenskur
„apaskoðari”, sem hefur þegar
eytt fimm árum ævi sinnar með
nefið uppi loftið i myrkviðum
frumskóga Súmötru, til þess að
fyigjast frá sér numinn með
tilhugalifi órangútna og ákveðinn
ameriskur taugasérfræðingur i
New-Jersey, sem opnar
apahvirfla einsog niðursuðudósir
til þess að troða ofan i þá raf-
skautum. En i þeirra flokki má
einnig finna margan mannfræði-
og fornleifafræðinginn i leit að
ármiljónagömlum menjum um
frumbernsku mannsins, þá sem
brjóta steingervinga til mergjar
undir smásjámogröntgengeislum
Var stökkið mikla
frá apa til manns
nokkumtíma tekið?
þá sem spá i sögu kjálkabeins og
leggjar. Meðal þeirra, likt og i
öðrum sérgreinum, má finna
há-yfirstéttarfræðinga á sérsviði:
samanburðarliffræði apasæðis
varð uppspretta 21nar yfirlýs-
ingar á þinginu i Florence. 1 sama
mæli virðist persónulegt
samband apafræðingsins við dýr-
in sin vera margbreytilegt. Tök-
um simpansafræðinginn sem
dæmi: það er með augum knatt-
spyrnuáhugamannsins, sem hann
fylgist með Afrikudýrunum sin-
um. Að hans mati er si mpansinn
konungur ápanna. Oðlist bavian-
inn stöku sinnum náð fyrir augum
hans, þá vekur órangútan honum
stökustu fyrirlitningu — svo
óheflaður, frústreraður og án
nokkurs félagslifs! Ogsambandið
við dýrin getur leitt fram á veg
opinberunarinnar. Ungur, fram-
úrskarandi, breskur visinda-
maður trúði Claude Fischler fyrir
þvi á þinginu, að siðan hann lærði
að elska dýrin sin gæti hann með
engu móti bragðað kjötmeti.
Þegar fló dó
Annar Breti, sem umturnaði á
sjöunda áratugnum öllum
hefðbundnum hugmyndum um
háttalag simpansa, Jane Goodall,
hefur skrifað undraverða bók,
sem kalla verður ævisögu heillar
apaættar. Og viti menn, feitar
voru fyrirsagnir engil-saxneskra
dagblaöa og stórar myndirnar,
þegar Fló dó, en hún var ein aðal-
kvenhetja þessarar sönnu dýra-
sögu. Telja verður liklegt, að við
sagnaritun apaflokka og kynslóða
verði mörgum „apaskoðara”
það á, likt og hendir s.k. venju-
lega ævisöguritara, að brenna
viöfangsefnið fullmikiö eigin
merki, ef ekki rugla sjálfum sér
saman við það.
Engan undrar þótt þeir
vi'sindamenn meðal apafræðinga,
sem byggja sitt á beinum athug-
unum i dýragörðum og við s.k.
náttúrleg skilyrði, séu meðal
virkustu dýraverndunarmanna,
og það ekki bara i eiginhags-
munaskyni. Hverjar svo sem til-
finningar rannsóknarstofujaxl-
anna eru, þá eru vandamál þeirra
gjarnan gjöróliks eðlis, — svo
sem að verða sér úti um tilrauna-
dýr. Sumir þeirra hafa hellt sér
úti aparækt, bæði til eigin nota og
til þess að mala gull á tilrauna-
dýramarkaði sem virðist veru-
legur. Viðfrægur visindamaður
hvu halda heilli rannsóknarstofu
gangandi á þann máta. 1 þvilikri
margbreytni viðfangsefna skyldi
engan undra þó apafræðingar séu
ekki á einu máli, og samskiptin
alls ekki snurðulaus.
En enginn, sem verið hefur
viðstaddur þing apafræðinga,
áiyktar Fischler, fær efast um að
þeir geri sig skiljanlega innbyrð
is að einhverju marki með
einhvers konar tungumáli. Hins
vegar hefur spurningin um
málhæfni apanna sjálfra vakið
harðvitugar, stundum ástriðu-
fullar deilur visindamanna
undanfarin ár og sýnist þar sitt
hverjum. 1 dag liggur þó þrætu-
eplið grafkyrrt i láginni; deilu-
aðilar snúa bökum saman meðan
beðið er eftir nýjum gögnum með
eða á móti. Annars vegar þeir,
sem álita að þróuðustu apana
vanti ekki nema herslumuninn:
eilitið þroskaðri talfæri og þá er
það komið. Úr þeirri átt heyrist
iðulega vitnaö i afrek Washoe,
kvensimpansa Gardnerhjónanna,
en hún getur gert sig skiljanlega
meö merkjamáli (American Sign
Language fyrir mállausa). Hins
vegar meina aðrir, að þó apar
geti óneitanlega öðlast vissan
orðaforða, þá sé þeim og veröi
lifsómögulegt að ráða við eigin-
legt tungumál búið málfræðileg-
um blæbrigðum bundnum i setn-
ingar. 1 dag er leiðinda biðstaða i
taflinu um m ælsku apa.
Sætar kartöflur
En spurningin um málhæfni
apaerog verður hin merkasta og
gæti dregið ódæla dilka á eftir
sér: húngæti t.d. skekkt ennfrek-
ar þá upphöfnu mynd, sem þó er
illa skekt fyrir, er hinn
siviliseraði maður hefur um alda-
raðir gert sér um stöðu sina i
tilverunni, eigið eðli; nú er þvi
skotið að okkur, að tungumálið
sjálft sé kannski ekki svo
sér-mannlegt. En hvar er hún þá i
ósköpunum hin mikla hyldýpis-
gjá, sem skyldi greina manninn
frá öðrum dýrategundum?? Allar
tilraunir til svars virðast að þvi
komnar að kikna undan mótsögn-
um, en margar þeirra eru runnar
undan rifjum apafræðinganna.
Eftir að Jane Goodall uppgötv-
aði i myrkviðum Tansaniu, að
simpansar eiga það til að gripa til
greinarsprota til þess að moka
maurum útúr mauraþúfum, þótti
heldur kastast rýrð á höfuðstoltið
verkfærið. Hvað þá um sam-
félagsskipanina og menning-
una?? Þvimiður. 1 upphafi sjötta
áratugsins tókst japönskum apa-
fræðingum að fylgjast með og
henda reiður á hvernig menn-
ingarþáttur (!?) eða siðvenja
(! ?) varðtil og breiddist út meðal
markatta á smáeyjunni Koshima.
Dag nokkurn tók ungur kvenapi
upp á þvi að þvo rótarávextina
(sætar villikartöflur eru aðal-
fæðutegund þessara markatta)
áður en hún át þá. Nokkrum árum
siðar gerði mikill meirihluti apa
eyjunnar slikt hið sama, og sumir
dýfðu þeim jafn vel i saltan sjóinn
til bragðbætis. Markettirnir höfðu
uppgötvað list listanna, matar-
gerðarlisíina!
1 stuttu máli, þá varð ekki hjá
þvi komist að viðurkenna merki
um aflvaka menningar.
Að þvi' er samfélagsskipanina
varðar, þá hefur ethologian
(rannsókn á hátterni dýra, —
fræðigrein i örum vexti frá þvi