Þjóðviljinn - 23.06.1981, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 23. júní 1981
Þriöjudagur 23. júnl 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9

Viðtal
Þjóðviljans
við Lech
Waíesa,
leiðtoga
pólsku
verka-
lýðssam-
takanna
Samstöðu
Eins og ýmsir vita er um
þessar mundir haldið ár-
legt þing Alþjóða vinnu-
málastofnunarinnar hér í
Genf. Stórmenni ýmiss
konar hafa haft hér við-
dvöl og m.a. var ætlunin að
páfinn í Róm heiðraði
þingfulltrúa með nærveru
sinni. Af því gat þó ekki
orðið af skiljanlegum
ástæðum.
Annar pólskur fulltrúi
hljóp svo að segja í skarð
páfa og ekki ómerkari.
Leiðtogi SamstöðU/ Lech
Walesa, .divaldi st hér í
nokkra daga og var vægast
sagt maður númer eitt hér
á þinginu.
Valþór
Hlöðversson
í Genf

V." % ,, .....
■ *r-

"

. m

mh
Walesa útlistar málin yfir sinu fólki; viö eru’m ennáö sllta barnsskónum.
rikjasamskiptum yfirleitt þarf aö
hreinsa. Viö þurfum aö opna allar
dyr og um þaö verk þurfum viö aö
bindast böndum, hvar sem við
störfum og hver sem viö erum.
Ég skal taka skilaboð
Fyrir þetta þing ILO rikti mikil
spenna um þaö hver mundi veröa
tilnefndur fulltrúi pólskrar
verkalýöshreyfingar. Kostaöi
tilnefning Samstööu einhver átök
viö pólsk stjórnvöld?
— Þaö er ekki minnsti vafi á þvi
aö hreyfing okkar er eini raun-
verulegi fulltrúi pólsks verkalýðs.
Rikisstjórnin i Póllandi hefur
engar aörar lausnir en aö láta
okkur um aö túlka vilja þeirra
milljóna sem gengiö hafa i Sam-
stöðu. Þaö var pólska rikisstjórn-
in sem baö okkur um aö fara á
þetta þing, sú ákvöröun var tekin
i Varsjá og kostaði engan þrýst-
ing af okkar hálfu.
Þú hcfur ekki óttast um eigiö
öryggi hér I Genf?
— Mitt eigiö öryggi skiptir engu
máli. Ég hlýt fyrr en siöar aö
deyja og ef guö hefur ákveðiö mitt
dánardægur geta engar öryggis-
ráðstafanir dregiö þaö á langinn.
Veröi guös vilji og hafi hann
ákveöiö aö ég fari á undan þér
skaltu bara láta mig vita ef þú
þarft aö koma einhverju til hans!
Ilvernig hefur svo þetta þing
verkaö á þig?
— Viö erum hér i fyrsta sinn
eins og þú veist og þaö hefur alltaf
sina annmarka. Ég hef hins vegar
tilkynnt aöalritaranum að ég
komi hingaö aftur aö ári. Þá
verðum viö vonandi virkari i
störfum þingsins og raunar hef ég
þegar ýmislegt viö starfsemi ILO
aö athuga sem ég mun reyna aö
fá til umræöu næsta sumar. Ég tel
aö fulltrúar hér verði að vera
gagnrýnni og ekki aöeins varpa
fram hrósyröum heldur sjá svo
til, aö starfsemi stofnunarinnar
beri sem bestan árangur. Ég er
hins vegar meömæltur þvi starfi
sem hér fer fram, annars heföi ég
aldrei komiö til Genfar nú. En
diplómat hef ég aldrei veriö og
mun vonandi aldrei veröa. Ég er
verkamaöur og þaö ætla ég aö
„Við miinum sigra en guð einn
veit hvað það mun kosta . .

Hvert sem hann fór fyigdi skari
blaðamanna og ljósmyndara og
þegar hann hélt ræöu sina i höll
Þjóöabandalagsins hefði mátt
heyra saumnál detta. Þegar hann
haföi lokið gagnoröri ræöu sinni
voru fagnaðarlætin slik aö helst
mátti likja viö undirtektir táninga
á popptónleikum. Hinir viröulegu
diplómatar, 1800 talsins frá 150
þjóðlöndum, stóöu upp, klöppuðu
ákaft og létu all ófriölega. Allir
nema fulltrúar Sovétrikjanna,
sem sátu meö krosslagöar hendur
og þögöu þunnu hljóöi. Sama
geröu fulltrúar nokkurra fylgi-
rikja rússneska bjarnarins.
Lech Walesa hélt einn blaöa-
mannafund þegar hann dvaldist
hér. Þangaö tókst undirrituöum
þvi miöur ekki að komast en svo
heppilega vildi til, aö Walesa
gerði sk. Genfarskóla þann heiöur
aö koma i heimsókn. Skóli sá
starfar i Genf 16 vikur ár hvert og
eru nemendur á öllum aldri frá
verkalýðshreyfingu Norðurlanda.
Segir meira frá þeim skóla siöar.
En þegar pólski verkalýösleiötog-
inn kom i heimsókn, tókst okkur
aö krda hann af úti i horni, og
varð hann gtíðfúslega við beiöni
okkar um viðtal.
Hlutverk Samstööu
Viö spuröum Walesa fyrst, á
hvern hátt hann teldi aö verka-
lýðshreyfingin hér gæti orðiö
Samstööu aö liöi.
— Meö margvislegum hætti.
Þið hafiö heyrt aö ákveönum
valdahóp i Póllandi er ekkert um
tilveru Samstööu gefiö. Viö þurf-
um á styrk hvaöanæva að halda i
baráttu okkar og við vonum aö
hreyfing ykkar hafi beint sam-
band viö okkur. Þiö þekkiö
vandamái okkar og vitiö að
hverju viö stefnum. A vesturlönd-
um hefur baráttu okkar veriö vel
tekiö og fyrir það erum við þakk-
lát, en hinu megum viö ekki
gleyma, aö við berjumst innan
þess þjóöfélags sem viö unnum.
Þaö er ekki markmiö Samstööu
að grafa undan þjóöskipulaginu,
heldur viljum við aöeins hjáipa til
viö þaö endurreisnarstarf sem er
nauðsynlegt i Póllandi nú. Eöli-
legu ástandi veröur aö koma á á
ný og þaö er enginn færari um aö
vinna þaö verk en við i Samstöðu.
A hinn bóginn er alls ekki ætlun
okkar að gera starfsemi okkar að
útflutningsvöru — ekki enn aö
minnsta kosti.
En er mögulegt aö skilja milli
verkalýöshreyfingar og rikis-
vaids i kommúnistisku þjóöfé-
lagi?
— Við álitum að hlutverk
rikisstjórnarinnar sé að stjórna
landinu en hlutverk okkar að
gæta félagslegra hagsmuna
verkalýösins. Aö þessu vinnum
viö og þaö teljum viö okkur best
gera meö þeim hætti sem við höf-
um kosiö. Auðvitaö er ekkert
launungarmál aö tilvera Sam-
stööu byggist á þvi aö viö höfum
haft i Póllandi duglausa stjórn-
endur, sem ekki hafa veriö færir
um að gæta hagsmuna okkar. Cr
þessu viljum viö bæta og þaö ger-
um viö I samvinnu viö stjórnend-
ur rikisins. Viö höfum þegar allt
kemur til alls sömu markmiö aö
stefna að þaö er mest um vert.
Sovét og kirkjan
En títtist þiö innrás frá Sovet-
rikjunum?
— Viö óttumst aðeins guö — viö
erum ekki hrædd viö nokkra þjóö
né nokkurt riki. Við komum
aldrei til meö aö leggjast i duftiö
fyrir einum eöa neinum og ég get
fullyrt að eitt af þjóöareinkennum
Pólverja er hugrekki. Við vitum,
aö viö munum sigra i baráttu
okkar en guö einn veit, hvaöa
veröi sá sigur kann að ver.öa
keyptur.
Samstaöa cr tengd kirkjunni i
Póllandi sterkum böndum, er
ekki svo?
— 90% pólsku þjóðarinnar eru
kaþólskrar trúar. Þetta merkir
aö hreyfing okkar samanstendur
fyrst og og fremst af kaþólikkum.
Þess vegna gefur auga leiö aö
viö erum bundin kirkjunni sterk-
um böndum og þau samskipti eru
öll af hinu góöa. Meira vil ég ekki
um þetta segja.
Aðstoð
Viö vitum að Samstaöa hefur
fengiö alls kyns tæki til prentunar
o.fl frá einstökum verkalýösfé-
lögum t.d. i Noregi. A sama tima
hefur verkalýösforystan látiö
nægja aö senda ykkur stuðnings-
yfirlýsingar. Heföuö þið kosiö
raunhæfari stuöning verkalýös-
hreyfingarinnar á Noröurlöndum
en þiö hafiö nú fengið?
— Auövitað erum viö þakklát
Noröurlöndum fyrir veittan
stuöning i verki. Einstök verka-
lýösfélög hafa sent okkur ritvél-
ar, fjölritara o.fl. og þessi tæki
hafa verið okkur afar dýrmæt
þegar við reynum aö brjóta rit-
skoðunína á bak attur. í dag er
þaö einmitt okkar mikilvægasta
markmið. Siöan taka önnur við og
þau lúta aö efnahagsástandinu.
Þiö vitiö að efnahagsmálin i Pól-
landi eru i kalda koli. Að visu
heyra þau ekki beint undir starf-
semi verkalýðshreyfingarinnar
en þau eru auðvitað hluti af þvi
Póllandi sem viö berum fyrir
brjósti. Pólska rikisstjórnin leitar
nú lána erlendis og við styðjum
hana heils hugar i þeirri við-
leitni. Hins vegar viljum viö
gjarna vita, hvaö hefur orðið um
þau erlendu lán sem fyrr á árum
Lech Walesa ásamt aöstoöarmönnum svara spurningum blaöamanns
Þjóöviljans.
hafa verið tekin. Hvernig voru
þau nýtt og i hvaöa tilgangi? Það
vitum viö ekki og viö þurfum á
hjálp ykkar aö halda til að kryfja
þau mál til mergjar. Þar getur
hin alþjóðlega verkalýöshreyfing
komiðtil hjálpar og þvi má segja,
að aöstoö ykkar getur verið meö
ýmsu móti.
Alþjóðabankinn
Pólland og raunar Samstaöa
hafa fengiö vilyröi fyrir fjár-
magni frá Alþjóöabankanum.
Peningar frá þeirri stofnun hafa
ekki alltaf oröiö verkalýönum til
gæfu. Er rétt af Samstööu aö
þiggja aðstoð frá slikri stofnun?
— Ég hef áöur sagt að þaö er
ekki auðvelt aö hafa áhrif á nýt-
ingu erlends fjármagns yfirleitt.
Hvortþeir peningar sem viö þurf-
um á aö halda koma frá Alþjóöa-
bankanum eöa ekki teljum við
ekki meginmáli skipta. Hins veg-
ar þarf aö veita stofnun af sliku
tagi strangt aöhald og það mun-
um viö leitast viö aö gera þegar
okkur vex fiskur um hrygg. A
hinn bóginn máttu ekki gleyma
þvi að Samstaöa hefur ekki enn
slitiö sinum fyrstu barnsskóm.
Viö erum aöeins 9 mánaöa og
okkar biöa mikil og stór verkefni.
t dag erum við þess engan veginn
umkomin að hafa bein áhrif á
störf alþjóðastofnana. Vanda-
málin heima i Póllandi eru auk
þess svo tröllaukin að á verkefna-
lista okkar er ekki bætandi. Hitt
.er rétt, aö andrúmsloftiö i milli-
vera áfram. Sem slikur mun ég
starfa hér og er þaö i fullu sam-
ræmi viö anda Alþjóöavinnu-
málastofnunarinnar.
Konur og karlar
Eitt af viöfangsefnum þessa 67.
þings ILO er jafnrétti kynja á
vinnumarkaönum. Hvaö getur þú
sagt okkur af þvi vandamáli i
Póllandi?
— Vandamál karla og kvenna á
vinnumarkaönum eru þau sömu
að minu áliti. Hins vegar er stigs-
munur þar á og ég á mér þá ósk
heitasta að hagur kvenna vænki
frá þvi sem nú er. Þátttaka
kvenna i stjórnun verkalýösfélag-
anna er alls ekki nógu almenn,en
sem forystumaöur i Samstööu get
ég vottaö aö þar eru oft á tiöum
mun hæfari til forystustarfa en
viö. Margir kynbræöra minna
heföu t.d. gott af þvi að sjá fleiri
konur i stjórnarstólum. Ég vil
annars lýsa ástandinu svo, aö það
erum viö karlmenn sem stjórna
heiminum — en konur stjórna
okkur.
Nú tóku aðstoðarmenn Walesa
aö gerast órólegir og leiðtoginn
haföi á oröi, aö klukkur væru
fjandsamlegar mannlegu eöli.
Kvaðst hann að lokum vilja enn
og aftur itreka þakklæti sitt fyrir
veittan stuöning frá Noröurlönd-
um til Samstööu. Og lokaorö hans
voru: — Við vitum aö þiö eruö
vinir okkar og við vonum að þið
veröiö þaö áfram. A vináttu okk-
ar getiö þiö treyst. — v
á dagskrá
I ýmsum af nágrannalöndum okkar,
þar sem tæknibreytingar og misráð
stjórnvöld hafa skapað verulegt
atvinnuleysi, eru kröfur um
efnahagslýðræði orðnar háværar.
Petur
Reima rsson:
Tæknivæðing og
efnahagslýðræði
Aö undanförnu hefur nokkuö
verið rætt og ritaö um tölvuvæö-
ingu fyrirtækja hér á landi. Er þá
átt viö aö upp sé komiö einhvers
konar eftirlitskerfi sem fylgist
meö hvernig framleiðslan geng-
ur, mælir öll handtök starfs-
manna, klósettferöir þeirra og
önnuratriöi sem vissum mönnum
þykir máli skipta fyrir afkomu
fyrirtækisins. Svona tölvuvæöing
getur og haldisl i hendur við end-
urskipulagningu fyrirtækisins, ný
tækjakaup eöa það að ráðamenn
hafi setið námskeið um dásemdir
tækninnar. Arangurinn virðist
heldur ekki láta á sér standa.
Fréttir og fyrirsagnir birtast um
að framleiðnin i heilum iöngrein-
um hafi aukist um fleiri tugi prós-
enta er hins vegar ætiö mun lægri
en framleiöniaukningin. Sem
sagt, greidd laun lækka á hverja
einingu sem framleidd er.
Þtí eru launin ekki há i iönaöi
hér á landi. I erindi sem Siguröur
Magnússon flutti á ráöstefnu um
iönaö fyrir rúmu ári siöan, kemst
hann aö þeirri niðurstööu að út-
borgað tímakaup fyrir hverja
unna dagvinnustund sé 52% lægra
við Iðjustörf en almenna verka-
mannavinnu. tslenskur verk-
smiöjuiðnaöur sé láglaunaiönaö-
ur sem ekki tryggi starfsfólki sínu
mannsæmandi lifskjör.
Þaö átak sem gert er til endur-
skipulagningar i iðnaöi verður að
hafa þaö meginmarkmið aö leiö-
rétta þessi lágu laun. Einnig
veröa allar efnahagsaögerðir rik-
isvaldsins aö taka sérstakt miö af
þeim stóra hópi fólks sem býr viö
þessi sultarkjör. Þótt þaö geti
veriö réttlætanlegt aö létta launa-
greiöslum af atvinnurekendum i
þvi skyni aö ná tilteknum heildar-
markmiöum i efnahagsmálum,
getur slíkt alls ekki átt viö þá at-
vinnurekendur sem greiöa lægstu
launin. „Slétt skipti” eru slæm
skipti fyrir láglaunafólk.
erlendar
bækur
Peter Francis Browne:
Land's End.
Secker & Warburg 1981.
Margar eru náttúrur skáld-
sagna. Ein er skemmtilegheit,
önnur fjörleiki málsins. Land’s
End er afburöa saga. Hún fjallar
um England á dögum einvaldsins
Hydes, sem lætur svo litiö aö fyr-
irskipa aö eftirleiöis heiti Hyde
Park i höfuðiö á sér. Lýsingar
höfundar á ástandinu, á söguhetj-
unum, á óttanum og yfirdrep-
skapnum i þessu dýrslega þjóbfé-
lagi, eru ýtarlegar og sannfær-
andi.
Kennari einn kemst heldur bet-
ur i hann krappan, þegar hann
reynir að koma særðum Pakist-
ana úr landi, til Skotlands, sem er
lýöfrjálst land viö hliö ófreskj-
Tæknivæðingin verður aö fara
þannig fram að unnt sé fyrir fram
að gera sér nokkra grein fyrir út-
komunni.NU virðist sú staða vera
aö koma upp, að mörg fyrirtæki
eigi ákaflega erfitt uppdráttar.
Þau þurfi að leggja upp laupana
vegna þess aö framleiðslan i
greininni hefur aukist þaö mikið
aö fá fyrirtæki anna allri þeirri
framleiðslu sem mörg geröu áö-
ur. Ekki þarf hér að hafa mörg
orö um þá röskun sem slikt veldur
fyrir starfsmenn og jafnvel fyrir
litla byggðakjarna á landsbyggö-
inni. Geri menn sér grein fyrir
slikum áhrifum i upphafi, verður
aö gripa til ráðstafana til aö
tryggja að tæknivæöingin stefni
ekki atvinnuöryggi fjölda manna
i voða, heldur dragi úr vinnuálagi
og stytti vinnutimann. Jafnframt
verður aö tryggja að störfin veröi
fjölbreytt, að hæfileikar starfs-
fólksins fái aö njóta sin og þaö fái
tækifæri til endurmenntunar.
Þeir sem nú ráöa mestu um
þessi mál, virðast ekki hafa ann-
aö markmiö en auka ágóöa fyrir-
tækjanna. Hver áhrifin eru aö
ööru leyti, láta þeir sér i léttu
nlmi liggja.
Þessari þróun verður þvi aö
snUa vibog færa ákvöröunarvald-
ib til þeirra sem mestra hags-
muna hafa að gæta þ.e. launa-
fólksins. Verkalýðshreyfingin
hefur tekiö nokkuð á þessum mál-
um aö undanförnu og til dæmis
var samþykkt sérstök ályktun um
tölvumál á þingi Alþýðusam-
bandsins síöastliðið haust þar
sem þess er meðal annars krafist
aö starfsfólk og verkalýösfélög
fái meöákvörðunarrétt og neitun-
arvaldum hvaða tækni skuli nota
og hvernig henni veröi beitt. Al-
þýöusambandiö hélt svo myndar-
lega ráöstefnu um tölvumál i
byrjun april. Þar flutti meðal
unnar i suöri. Hann lendir i fang-
elsi, heilaþvottahúsi og allslags
ævintýrum á flótta.
Sagan er alllöng, um 250 siöur,
meö smáu letri á þægilegum
pappir.
Þetta er fyrsta skáldsaga höf-
undar og lofar góðu.
Andrew Coburn:
Off Duty.
Secker & Warburg, 1981.
Um langa hrið hafa leynilög-
reglu- og hasarsögur veriö vin-
sælt lestrarefni miljóna manna. A
þessari öld hafa þær verið skrif-
aðar og gefnar út i fjöldaupplög-
um, en fáar þeirra hafa staöist
timans tönn. Flestar hafa
gleymst jafnskjótt og siðustu
blaösiöu sleppir. Þessar bækur
eru heldur leibinlegur litteratur
og uppskriftirnar aö þeim svipaö-
ar þeim sem fylgja meö pakka-
súpum og sósum, sem fólki er tal-
iö trú um aö séu úr náttúrulegu
hráefni.
Sögur þessar krefjast ofbeldis,
töffaraskapar i bland viö kynóra.
Off Duty er bók sem fellur undir
þessa metóöu, er fljótlesin og
fljótgleymd aö sama skapi.
Höfundurinn, sem er Amerisk-
ur, og hefur skrifaö tvær svipaðar
sögur, virðist hafa oröiö fyrir
annarra ræöu Svavar Gestsson og
bentiá þær hættur sem geta fylgt
mjög skyndilegum tæknibreyt-
ingum þar sem sama kynslóðin
verður að leggja niöur gömul
vinnubrögö og taka upp ný. Lang-
flestir sem fjalla um tæknivæö-
ingu og áhrif hennar á opinberum
vettvangi leggja mikla áherslu á
aö verkafólk veröi aö fá áhrif á
það hvernig og i hve miklum mæli
nýrritæknier beitt. Raunar er at-
vinnurekendum skylt samkvæmt
gildandi lögum að leggja öll
áform um breytta vinnuaðstöðu
fyrir starfsfólk einstakra fyrir-
tækja.
Hins vegar vaknar sú spurning
hvort slikur meöákvörðunarrétt-
ur sé nægur til að tryggja þau
áhrif launafólks sem aö er stefnt
og hvort ekki sé kominn timi til aö
taka til ýtarlegrar umræðu það á
hvern hátt verkafólk geti öðlast
efnahagslegt forræbi yfir at-
vinnurekstrinum og þannig veröi
horfiö frá fámennisstjórn at-
vinnurekenda. 1 ýmsum af ná-
grannalöndum okkar, þar sem
tæknibreytingar og misráð
stjórnvöld hafa skapaö verulegt
atvinnuleysi, eru kröfur um efna-
hagslýöræöi orðnar háværar.
Jafnframt hafa veriö settar fram
ýmsar hugmyndir um þaö hvern-
ig ná megi fram sliku forræði.
Þær hugmyndir verða ekki rædd-
ar hér, en grundvöllurinn aö baki
þeim er sá aö meö þvi aö ná f jár-
hagslegum yfirráðum yfir at-
vinnurekstrinum geti verkalýös-
hreyfingin komið á atvinnulýö-
ræöi er tryggi virk áhrif starfs-
fólks á vinnustaöinn og fram-
leiðsluna og þá um leið úrslita-
áhrif á daglegt lif hvers einstakl-
ings.
14. júní 1981
Pétur Reimarsson
skelfiiegum áhrifum af lágkúru-
legum kvikmyndum og idjótisku
sjónvarpsefni, sem reyndar er
allt idjótiskt.
Sagan fjallar um baráttu fyrr-
verandi löggu við eiturlyfjamafiu
og gamla starfsfélaga. Þetta efni
er síðan hrært saman viö óljósar
lýsingar á borgarlifi i útlöndum.
Bókin er rúmlega 250 bls. á skikk-
anlegum pappir.
D. E. Nineham:
The Gospel of St. Mark.
The Pelican New Testament
Commentaries. Penguin Books
1979.
Skýringarrit guöspjallanna
hófu göngu sina meö ritun guð-
spjallanna. Oröin eru aldrei þau
sem þau sem þau gefa sig út fyrir
að vera og sumir segja aö mis-
ræmi oröa og merkingar sé svo
mikiö aö merkingunni veröi
aldrei náö meö orðum. Þegar um
er að ræöa efni, sem skiptir menn
öllu máli, þá er eðlilegt aö merk-
ingarrannsóknin sé höfuöatriði.
Svo hefur veriö allar aldir varb-
andi guöspjöllin. Þessar skýring-
ar eru öllum aögengilegar og
falla þó aldrei niöur á einhvers-
konar readersdigest sviö. Ýmsir
telja þessa kommentara meö
þeim bestu sem nú eru fáanlegir.