Þjóðviljinn - 20.08.1983, Qupperneq 17

Þjóðviljinn - 20.08.1983, Qupperneq 17
Helgin 20.-21. ágúst 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17 áttuna gegn heimsvaldasinnaðri í- hlutun þar og í Tékkóslóvakíu...“. Þegar lesandinn hefur annars vegar í hendi sér inngangsorð Eysteins um Víetnamstyrjöldina, og íjvo hins vegar ljóðaval ritstjór- ans, þá líkist ljóðaval hans hliðar- stökki við eigið vitundarlíf eins og það birtist lesanda í formála. Þetta er eina efnisatriði formálans sem næstum því hverfur í ljóðavalinu. Varla hefur sjálf kempan verið með svarta beltið bundið fyrir augu á tímum stórviðburða? Þrátt fyrir þennan ágæta skilning á sögunni, þá sjást þess ekki mörg merki í ljóðavali Eysteins, örfá ljóð þó en vægi þeirra hverfandi í yfir- litsritinu. Bágt á ég með að trúa því að stór hópur skálda hafi þagað svo dyggi- lega um þennan tíma í fjölda ljóða. Fagurfrœði? Á fyrri hluta þessa tímabils sneri andófið gegn valdníðslunni, Víet- nam varð samnefnarinn yfir mann- lega samstöðu gen heimsveldayf- irganginum hvarvetna. í ljóðavali ritstjórans er naumast að finna hrúður, hvað þá skeinu eða skugga þeirra tilfinninga og hugsana sem bærðust með fólki á þessum árurn. harla einkennilegt. Hver hefur tal- að um „vond andófsljóð“ annar en Árni Larsson? Og hvaðan skýst súrrealisminn inn í þetta? í formála mínum minnist ég á Víetnamstríðið sem eina af rótum þeirra viðhorfa er mótuðust í kringum 1970. Þetta hefur Árni lesið en lætur að því liggja að ég hafi sneitt hjá ljóðum ungskálda um þetta stríð án þess þó aó fram komi að hann hafi hugmynd um hvað ort hafi verið um þetta stríð. „Bágt á ég með að trúa því að stór hópur skálda hafi þagað svo dyggi- lega um þennan tíma í fjölda ljóða," segir hann. Það er velkom- ið að leiða Árna út úr trúarefanum inn í staðreyndirnar: Nýgræðing- arnir á umræddu tímabili ortu sam- tals 6 ljóð sem beinlínis eða að mestu leyti fjalla um Víetnam- stríðið í samanlögðum bókum sín- um sem eru 160 að tölu. Tvö þess- ara ljóða tel ég að hefðu sómt sér vel í hvaða sýnisbók sem er en því miður voru þau meðal þeirra óska- Ijóða sem ekki komust í bókina. Þau hefðu áreiðanlega prýtt bók- ina eins og fjöldamörg önnur af ýmsu tagi eftir ýmsa höfunda ef hún hefði verið stærri. En tal Árna um hliðarstökk við Er hinn mikli fagurfræðingur í full- um rétti þegar hann lætur eins og ekkert hafi gerzt í heiminum? Ritstjórinn skýrir liðlega frá uppgangi og hnignun ljóðastefnaen það virðist aldrei hvarfla að hon- um, að klisjur fagurkerans um al- farið vond andófsljóð geti líka ver- ið billegt tildur, vanahugsun - heimska. Óx ekki surrealisminn upp úr stríðsumróti? Hvers vegna að vera að gera veður út af liðinni tíð? Vietnam- styrjöldin t.d. er búin. Búin og bú- in ekki. Sagt er að 500 þús., aðrir segja 800 þúsund krakkar beri merki stríðsins: Napalmskellur og stúfa. Á síðastliðnum 10 árum hafa krakkarnir verið að vaxa. Óbók- tækur óbókmenntalegur veru- leikinn. Tilfinningasemi? Auðvit- að er þetta tilfinningasemi og til- finningar geta líka hugsað blákalt og af rökvísi. Hverjum á fræðslustarfsemi rit- stjórans að þjóna? Ungu fólki á ís- landi? Sannleikanum? Fagur- fræðinni? Af þessum sökum langar mig líka að spyrja ritstjórann: Hvar er þján- ing heimsins? Var tímabilið ein samfelld runa af hressandi og skemmtilegum kennslustundum? vitundarlífið sýnir furðulega skammsýni. Vfetnamstríðið hafði auðvitað áhrif á lífsviðhorf og ljóð skálda þó að ekki væri beinlínis ort um styrjöldina. í sýnisbókinni eru mörg ljóð sem túlka andúð og andóf gegn ofbeldi og óréttlæti hvarvetna í heiminum sem ekkert lát hefur á orðið síðan á árum stríðsins í Víetnam, en ekki veit ég hvort Árna Larssyni finnst þau túlka heimsþjáninguna. Vel má vera að sumum finnist slík ljóð vera of fá í sýnisbókinni. Skoðanir les- enda og smekkur er með margvís- legu móti og engum dettur í hug að nokkur maður geti með vali sínu gert öllum til hæfis. Umfang hvers efnisflokks bókarinnar er að sjálf- sögðu umdeilanlegt en það er á- reiðanlega í réttu hlutfalli við hugðarefni og vandmál ungra skálda á síðasta áratug. Aðdróttan- ir Árna um að svo sé ekki eru dylgj- ur sem hann reynir ekki heldur að rökstyðja. Þjáning í hnút Árna Larssyni er að sjálfsögðu heimilt að láta sér líka illa við um- rætt bókarkver þó að gagnrýni hans skorti bæði rök og jafnvægi. Og þótt hann reyni að úthúða bók- Þetta mun vera fyrsta íslenzka ljóðasafnið þar sem þjáningu heimsins er úthýst, svona 90% fjar- veruskrá, nema lesandinn eigi að víkka skilning sinn svo út, að hinn athyglisverði rallý-CROSS akstur yfir Sprengisand eigi að vera tákn- rænn. 2+2 = 7 Ef bókmenntaráðunautur Iðunnar hefði verið Eysteini hlið- hollur þá hefði hann bent ritstjór- anum á að vera ekki að pæla í höf- undareinkennum sem hönnuð eru á Auglýsingastofu Kristínar Þ. eða í ámóta upplýsingamiðlum og forð- að ritsstjóranum frá því að fara í hinar hátignarlegu stellingar á op- inberum vettvangi. Þegar fyrri hluti þessa tímabils er hafður í huga, er ljóst að sum gæða- skáld Eysteins eru andlega fjarver- andi úr heimi þessara ára. Ljóða- bækur vitna um persónulegan smá- vanda, hugljúfar snittur og áþekk hugðarefni - óviðkomandi öllu því sem var að gerast í heiminum. Á hinn bóginn sýna mælingar Eysteins, að þar fari hin þroskaðri og meðvitaðri viðhorf. Ósam- kvæmni af þessu tagi hefur þau á- hrif, að fagurfræði Eysteins nær inni á sinn vanstillta hátt þá gerir það engum mein. Hitt er honum til vansæmdar að nota óánægju sína með bókina sem tilefni til að ærast og ráðast með niðrandi ummælum að ungum skáldum eins og hann gerir í grein sinni. Þetta er vægast sagt smá- mennskulegt athæfi, ekki síst þar sem í ummælum hans örlar ekki á málefnanlegum tilburðum eða bókmenntalegum skilningi. Hann segir m.a. um þau skáld sem eiga ljóð í bókinni: „...sum gæðaskáld Eysteins eru andlega fjarverandi úr heimi þessara ára. Ljóðabækur vitna um persónulegan smávanda, hugljúfar snittur og áþekk hugðar- efni - óviðkomandi öllu því sem var að gerast í heiminum." Árni Larsson hefur ekki dug til að rök- styðja þessi hrakyrði eða tilgreina hverja hann á við og undir illmæli hans liggja því allir ljóðabókarhöf- undar sem eiga ljóð í sýnisbókinni. Þetta skítkast Árna að öðrum skáldum getur varla stafað af öðru en þeirri vanlíðan í sálinni sem geðhnútur nefnist. Þegar Árni víkur að vali ljóða í sýnisbókina er greinilega komið á viðkvæmt svið og geðhnútarnir herðast mjög. Hann er svo langt spaugilegum stjarnhæðum á köflum. Á síðari hluta tímabilsins er Eysteinn aftur á móti bæði ná- kvæmur og örlátur á öll helztu ein- kenni skáldskapar. Þar getur að líta félagsfræðilega hópleikfimi af ýmsu tagi, danskan róluvallarkúlt- úr og þá rösku verktaka í skáld- skapnum sem taka að sér að snara upp lýsingum af íslenzkum þrota- búum. Síðustu ár eru samt fremur ófrumlegt framleiðslutímabil, tími endurtekninga og einföldunar bæði hér á landi og erlendis. Fólk kannast við Rocky I, Rocky II, og Rocky III og svipuð þróun hefur átt sér stað í íslenzkum bókaheimi, þótt hér sé ekki verið að glæða von- ir lesenda um að fá Eystein II og Eystein III - en hver veit? Fjár- magnseigendur gernýta nú sín frægu sölunterki. Að endingu... Niðurstaða mín af lestri sýnis- bökarinnar er sú, að hún hefur að geyma margar góðar stundir. Hún mun skemmta skrattanum sem og öðrum lesendum en bókin er vita ónýt heimild um fyrri hluta tíma- bilsins. Og í þriðja lagi elur formáli leiddur að hann lætur að því liggja að ljóðin í bókina hafi verið tekin ófrjálsri hendi. Að sjálfsögðu var leitað leyfis allra höfunda og birt- ingarleyfi fékkst undantekningar- laust fyrir öll þau ljóð sem beðið var um og kom full greiðsla fyrir af hálfu útgáfunnar. Enginn skarst úr leik og það er meira en hægt er að segja um hinar fyrri sýnisbækur og ljóðaúrvöl: Islands þúsund ár, 20. öld, 1947 og Ljóð ungra skálda, 1954. Átakanlegt er að sjá Árna Lars- son auglýsa það eftirá að ljóð hans hefðu ekki verið föl í bókina ef eftir þeim hefði verið leitað. Það er þó augljóst að fjarvera Árna úr bók- inni er honum tilefni ómældra hrellinga, að þessu kemur hann aft- ur og aftur í grein sinni. Honum finnst að átt hefði að velja sig og það er leiddur fram eins konar stuðningsmaður að þeirri skoðun og það er enginn annar en Ólafur Jónsson sem stærir sig af sínum „strjálu kynnum“ og „stopula minni af ljóðagerð" síðustu ára. En þó að ljóð eftir Árna hafi ekki verið valin í þessa bók þá er ástæðulaust fyrir hann að hegða sér eins og maður sem misst hefur glæp. Eysteins á hæpinni hugmynd um skáldskap. Fagurfræði Eysteins gefur óvenju dapraða og bjagaða mynd af árunum 1970-’75. Ritstýring hans fram hjá sektarspurningu nú- tímamannsins jaðrar við bók- menntalega fölsun á tímabilinu. Yfirlitsritið verður vafalaust bjarghringur fyrir hrútleiðinlega ís- lenzkukennara sem þurfa að halda uppi dampi í tímum og gera sér að góðu W.D.-útgáfu af tímabilinu. Um skáldskapinn segir ritstjór- inn í formálanum: „Það er hlutverk skálda á öllum tímum að auka mál- inu áhrifanragn, endurnýja það, gefa því eins konar vítamínsprautu svo að það ýti við fólki sem lifir í hugarværð venjutilverunnar. Þessi sköpunarmáttur sem í málinu býr, er frumhvöt skáldskapar". Þetta er nú gott svo langt sem það nær. Eysteinn og aðrir ís- lenzkufræðingar munu kenna ung- lingum þessi fræði fram til 2000. En þetta með frumhvöt skaldskapar- ins, Eysteinn? Væri það ekki kjálk- abrjótur ef frumhvötin reyndist nú eftir allt saman vera - af öðrum toga? 10.-8. 1983. Arni Larssun. Frá þjáningu til gagns og gamans Á ofanverðri 18. öld varð skáld- saga ungs, þýsks höfundar fræg og vinsæl um alla Evrópu. Það var Þjáningar hins unga Werthers eftir Goethe. Þjáningin er því ekkert nýtt fyrirbæri og ég þykist vita um að hún leiki Árna Larsson ekki eins grátt og Werther hinn unga. Goet- he skrifaði urn sig frá persónu- legum geðhnútum og hugarvíli með sögunni um Werther. Ég vona líka að Árni hafi að sínu leyti létt á geði sínu með greininni í Þjóðvilj- anum í dag þótt ekki gerist það með sömu tilþrifum og hjá Goethe. Þótt greinarhöfundurinn Árni Larsson hafi sent mér heldur hrá- slagalegar kveðjur, er mér eftir sem áður hlýtt til ljóða skáldsins með sama nafni. Ég hef mætur á sumum þeirra. Ég á þá ósk honum til handa að hann fari enn að dæmi Goethes og taki til við að yrkja sinn Wilhelm Meister, þroskaverkið. Á þeirri braut gæti honum orðið til gagns og gamans að lesa m.a. hið merka verk Ars poetica (Skáld- skaparlistin) eftir Hóras með ein- kunnarorðunum: UTILE DULCI.

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.