Þjóðviljinn - 25.11.1983, Qupperneq 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 25. nóvember 1983
75 ára í dag
Eiríkur A. Guðjónsson
Eiríkur A. Guðjónsson. Myndin er tekin í Hornvík í sumarferð Al-
þýðubandalagsins.
verkamaður
ísafirði
Það má satt að segja ekki minna
vera en ég sendi honum Eiríki
Guðjónssyni á ísafirði litla afmæl-
iskveðju úr fjarlægð, þó ekki væri
nema til að þakka honum fyrir síð-
ast, þegar við stóðum báðir á efstu
brún Hornbjargs þann sæla dýrðar-
dag í júlímánuði þessa árs, Síst gat
ókunnuga grunað þá, að þar færi
hálfáttræður maður svo bratt-
gengur, kvikur á fæti og kapp-
samur á göngu að fáir sem yngri eru
fylgja honum eftir.
Komir þú í Skjaldabjarnarvík,
þar sem Hallvarður Hallsson frá
Horni liggur grafinn í túni, þá ert
þú á slóðum Eiríks Guðjónssonar.
Þar á nyrsta bæ í Árneshreppi á
Ströndum, langt fyrir norðan nú-
verandi byggð, er hann fæddur
þann 25. nóvember árið 1908, á
einu rismesta ári íslenskrar sjálfs-
tæðisbaráttu.
í Skjaldabjarnarvík og í Þara-
látursfirði í Grunnavíkurhreppi
ólst Eiríkur upp og vandist öllum
þeim margbreyttu ströfum á landi
og sjó. sem þar höfðu tíðkast um
aldir. I Höfn í Hornvík hóf Eiríkur
búskap með konu sinni Gunnvöru
Rósu Samúelsdóttur, sem hann nú
hefur misst fyrir mörgum árum.
Þar bjó hann á móti honum Sumar-
liða Betúelssyni, en gamli Betúel,
sem iengi stýrði verslun í Höfn var
þá búinn að loka og fluttur í annað
byggðarlag.
UndirSkálakambi, þaráBúðum
í Hlöðuvík, bjó Eiríkur einnig
nokkur ár, með Álfellið fagra fyrir
augum dag hvern og úthaf norður-
sins við túnfótinn.
Hann þekkir þetta allt, land og
líf, björgin í birtu vorsins og hin
dimmu dularmögn.
Eiríkur var annar tveggja síðustu
bænda í Hlöðuvík. Það eru 40 ár
síðan hann flutti þaðan til ísafjarð-
ar. Þegar ég heyrði hans fyrst gerið
var hann þar grafari, - það er langt
síðan. Hin síðari ár hefur hann
unnið verkamannavinnu hjá ís-
húsfélaginu, og vann þar enn fullan
vinnudag, þegar ég vissi síðast.
Ég hef verið á nokkuð mörgum
fundum með Eiríki í Alþýðu-
bandalaginu. Hann er góður fé-
lagsmaður, sem hugsar þó öll mál
sjálfstætt á eigin vísu. En þótt
Éiríkur sé góður félagsmaður, þá
er hann þeirrar gerðar, að geta
hvenær sem er staðið einn, ef
sannfæring hans býður svo. Hann
sker sig úr í hverjum hóp. Sumir
kalla hann sérvitran, en skyldi ekki
vera betra að vera sérvitur heldur
en samheimskur?
Einu sinni lagði Eiríkur til á op-
inberum vetvangi að höfuðborg Is-
lands skyldi flutt af Innesjum við
Faxaflóa á annan og öruggari
grundvöll. Mig minnir að hann hafi
rökstutt tillöguna með jarðskjál-
ftahættu, en ugglaust hefur fleira
búið að baki þessari athyglisverðu
tillögu um flutning stjórnstöðva
landsins á blágrýtissvæðið.
Eiríkur hefur lengi verið mikill
friðarpostuli, og það í þá veru sem
nú tíðkast. f þessum efnum var
hann áreiðanlega á undan sinni
samtíð, og hélt margar ræður um
hættuna af kjarnorkuárás á Kefla-
víkurflugvöll, - meðan við hin vor-
um flest mest að hugsa um þá hættu
sem stafar af dvöl erlends hers í
landinu á friðartímum.
Sá sem þetta ritar hefði síst viljað
missa af því að vera með Eiríki á
ferðalögum og þá einkum í norður-
ferðum um Aðalvík og Horn.
Að sjá hann dansa vel sjötugan
fram undir morgun á gömlu fjalag-
ólfi í bjartri sumarnóttunni undir
lágu þaki - það gleymist ekki - ör-
lítið sveittan að fylgja hljóðfalli
harmónikkunnar og sveifla kven-
fólkinu, en óþreyttan að morgni.
Að standa á Kálfatindi, efst á
Hornbjargi, með fyrrum bónda úr
Hornvíkinni sér við hlið, - það
gefst ekki öllum, nú þegar öldinni
hallar. Og Eiríkur hafði verið á
framboðsfundinum í fiskhúsinu á
Horni í kosningunum árið 1934,
þar sem þeir áttust við Vilmundur
og Jón Auðunn, þessum trúi ég
eina framboðsfundi, sem þar hefur
verið haldinn, - og hundarnir
fengu að taka þátt í fundinum.
Að sitja með Eiríki á gömlu tóft-
arbroti í Miðvík í Aðalvík, í Höfn
eða Rekavík bak Höfn í Hornavík,
- slíkur unaður læknar mörg mein
og gerir okkur tilveruna alla bæri-
legri.
Þar sem ég sit hér úti í Kaup-
mannahöfn eru þeir mér hugstæðir
nafnar tveir, sem báðir settu hér
svip á staðinn á sinni tíð, - Jón
Ólafsson úr Álftafirði, sem aftur
kom úr sinni stóru reisu og Jón Ól-
afsson úr Grunnavík, sem liggur
hér grafinn undir stéttinni þar sem
mín daglega leið liggur. Báðir voru
þeir Jónar gamlir grannar Eiríks
Guðjónssonar, ef svo má segja, og
hann geymir svolítið brot af þeim
báðum. Ég efa heldur ekki að
Eiríkur hefði sómt sér vel, hvort
heldur sem var á vaktinni við Há-
brú undir kóngsins regimenti, - því
enginn er trúrri en hann, ellegar þá
við að rýna í þau fornu membrana
hér á Turrá.
Góður íslendingurgeymir margt
og er ekki allur þar sem hann er
séður.
Eiríkur Guðjónsson er Ijúfur
maður í geði og hefði jafnvel getað
umborið Jón Marteinsson, en trú-
lega samt látið hendur skipta við
hlið Indíafarans þegar föðurlandið
var svívirt forðum í kjallara Kri-
stínar Doktors.
En nú er víst önnur öld.
Heill og heiður fylgi þér Eiríkur
um ókomin ár.
Kjartan Ólafsson
Við rætur fjallsins sat barnið að
leik. Undir fjólubláum vind-
teygðum skýjahárum sendi hann
aðalpersónur ævintýrisins í enda-
laus ferðalög út í lífið. Sýri og Brúsi
hétu þeir, tveir vinir með ökúskír-
teini og geystust um í heimasmíð-
uðum vörubíl. Barnið rétti úr sér í
kyrrðinni, á holtinu voru harðgerð
blóm að loka krónum sínum. Barn-
ið sá ógnarlangan skugga sinn í
blóðrauðu grasinu lengjast og
lengjast... Honum varð litið upp
dökkar fjallahlíðarnar. Þarna hafði
afi verið að elta kindurnar allan
daginn í marga daga og þær höfðu
feykst upp og niður líkt og fífu-
hnoðrar. Skugginn hans var horf-
inn. Kannski falið sig bakvið stóran
stein. Hann fann fjallið nálgast.
Hann hentist yfir holtið, skuggarn-
ir þutu hjá. Neðan af enginu barst í
gegnum sífellt skvaldur árinnar
taktfastur hvinur. Grösin féllu og
lögðust.
- Láttu það liggja, sagði barnið.
Afi Stakk orfinu niður og saman
röltu þeir í sólina yfir slægjuna.
Skammt frá húsinu tók barnið á
rás. Á kjallaragólfinu lá þungi
hamarinn hans afa. Barnið tók
báðum höndum um skaftið og dró
hann í átt til dyranna. Afi lagði
harðfiskinn á stóra steininn á hlað-
inu. Hamarinn lyftist og féll á
fiskinn með möttu hljóði, aftur og
aftur. Hvítar flísar kurluðust úr
fisknum og dreifðust um hlaðið.
Amma stóð við eldavélina og fyrir
ofan hengu sokkarnir grænir og
bláir. Afi kveikti á útvarpinu. Úr
voldugum kassanum lágu grannar
Ieiðslur í rafhlöður. Húsið var án
menningartengsla rafmagns og
síma.
- Afi, geturðu lyft ömmu? Það
kumraði í afa, - Já, já.
- Upp í loft? Afi hló.
- Gerðu það þá.
- Ekki núna. - Jú afi gerðu
það... afiii.
- Afi stóð upp, gekk yfir gólfið
og staðnæmdist fyrir aftan ömmu,
beygði sig í hnjánum, tók um mitti
hennar og rétti úr sér. Amma hló.
Fyrir utan norðurgluggann var
sólin að sameinast hafinu og úr
þessum samruna flugu ótal perlur
sem fylltu veröldina með öllum
töfrabrögðum litrófsins.
Fyrir innan gluggann sat afi og
reif harðfiskinn í flygsur sem hann
smurði vandlega og rétti barninu.
Vinstri vanginn var baðaður
innrauðu og útfjólubláu ljósi,
skeggstubbarnir lýstu eins og
glóðaþræðir. Hann skrældi kartöfl-
urnar, skar þær í bita og með
smjörflís lagði á diskinn barnsins.
Hægri vanginn skyggður, eins og
sólmyrkvi myndaði geislabaugur
dökkar útlínur höfuðsins. Hvíldi í
sjálfum sér.
Barnið gekk út á dyrapallinn
heimurinn ljós og þrunginn bláma
angandi af loforðum. Fjallið var á
sínum stað. Þrúgandi massinn
hvíldi við bakka árinnar og teygði
sig upp yfir dalinn og dansaði í
skýjaflókunum. Barnið trítlaði
niður tröppurnar sem afi hafði
smíðað og sérhannað fyrir litla fæt-
ur. Kisurnar höfðu hreiðrað um sig
og teygðu úr sér undir þrepunum.
Brýnið strauk aðra hlið ljásins og
skaust síðan bakvið hann birtist
eins og örskot straukst með mjúku
sargi faldi sig aftur fram og aftur...
Afi hrækti á brýnið og lét það
ganga nokkra stund, leit síðan blítt
á barnið og sagði:
Halló œtlar út að gá
ekki mun það saka
afi minn hann er að slá
og amma mín að raka.
Barnið klifraði upp á einn galt-
ann. Heyið var þétt.
- Afi, gerðu hús! Afi kom og
gróf stóra holu, inn í galtanum var
hlýtt og notalegt. Mjúkur gulur
hnykill straukst við hönd barnsins.
Kisurnar höfðu fengið veður af
þessum nýja bústað. Kettlingarnir
veltust nú allir í stórum hnykli og
eltu skottið hver á öðrum. Allt í
einu fyllti vit barnsins eitthvað
blautt og hrjúft... Kauli! Bestu
leikfélagarnir Kauli og Rósalind
voru komin og vildu aldeilis vera
með. Húsið varð í senn að stórri
hrúgu og dreifðist um svæðið.
Leikurinn setti undir sig hausinn,
lyfti halanum og fór á stökki fram
um völlinn. Tvífætlingurinn tók
sprettinn en þó vinir hans væru að-
eins nokkurra mánaða hafði hann
ekkert við þeim. Við hægri afturfót
Kaula hafði afi bundið smáspotta
svo hægara væri að ná honum inn á
kvöldin. Þetta bláa band dróst í
snöggum rykkjum með jörðinni og
barnið reyndi þegar færi gafst að
stíga á það.
I öllum þreyttum kapphlaupum
sumarsins hafði þetta aldrei tekist
nema hvað vinirnir voru orðnir
mun fótvissari og fjarlægðust upp-
gjörið löngum togum. Barnið
fleygðist niður og reif sig úr skóm
og sokkum, peysu og buxum. Kálf-
arnir komu másandi og hnusandi í
gegnum bláu nefin sín og stóru
brúnu augun kringlótt eins og tung-
lið af eðlislægri forvitni. Hann
spratt upp, kálfarnir slettu úr
klaufunum tóku stefnuna á hlaðið.
Hænsnahópurinn tvístraðist eins
og hænsnahópar gera. Skelfingu
lostnar leituðu hænurnar skjóls í
smáhópum en barnið var ekki á því
að láta þær sleppa svo auðveldlega.
Hann fældi púturnar úr hverjum
krók og gaf hanagreyinu hvergi
frið. Barnið tók nú að mæðast eftir
þessi þrekvirki.
- Afi! Afi kom og hönd í hönd
ráku þeir hópinn fram og aftur um
hlaðið með fjaðrafoki og látum.
Amma horfði áhyggjufull á fallegu
rósóttu púturnar sínar hrekjast
undan köllunum.
- Það verður lítið um egg í dag.
Buddur og afi hættu snarlega að
eltast og fóru friðsamlega að sækja
mjólkurbrúsa niður í á.
Kaula, kaula kaul! kallaði afi
hárri röddu. Kálfarnir komu þjót-
andi og hausarnir hurfu ofan í föt-
urnar. Ákefðin var svo mikil við að
ná restinni að handfangið hafði
færst aftur fyrir eyrun á Kaula og
þegar hann eftir ítrekaðar tilraunir
við að sleikja sig niður úr fötunni
lyfti hausnum, fylgdi fötumyrkrið
honum. - Buuu-uu. Kauli hristi sig
og sentist til og frá en allt kom fyrir
ekki. Nú var tækifærið. Buddur
rauk af stað. Hann fann bandið
undir fætinum, hvílíkur sigur...
Allt í einu rykktist bandið af heljar
afli. f sömu svifan lá hann láréttur í
loftinu... Á næsta augnabliki lá
hann flatur á jörðinni og sólin skein
beint íaugu honum. Afi kom aðvíf-
andi til að hjálpa kaulunum. Um
kvöldið var litla drengnum illt í fót-
unum sínum. Amma settist og ætl-
aði að þvo honum um fæturna. -
Nei, sagði hann, vatnið er svo
heitt. Honum varð litið á afa. -
Nei, nei! hrópaði hann, þú mátt
ekki! Og afi flýtti sér að fela sprittið
og nálina. Næsta morgun þegar
drengurinn vaknaði í stóra rúminu
voru tærnar hreinar og plástur á
iljunum. Afi var að fara í vinnuna
inn í ísafjarðarbæ. Amma lyfti
drengnum upp, hann kyssti afa
bless og hvíslaði, - Afi kauptu
leikfang.
Hann vissi að afi hélt sín loforð
til að gleðja drenginn. Hann hafði
séð afa í erfiðu vinnunni hans. Afi
hafði verið að grafa stóra, djúpa
holu og það var rigning og kalt og
afi var blautur og drullugur upp
fyrir haus en samt hélt hann áfram
að moka og moka og hann myndi
ekki hætta fyrr en holan væri svo
djúp að hann þyrfti að nota stig-
ann. Hann hafði líka verið með afa
uppi í turninum og afi opnaði
gluggana svo allir gætu heyrt há-
vaðann og hann varð að halda fyrir
eyrun en afi bara tosaði og tosaði í
böndin og gerði ennþá meiri há-
vaða. Og á laugardaginn myndi
fólkið koma og láta stóran svartan
kassa oní holuna og hann vissi vel
að það var dáinn maður í kassanum
og hann gæti ekki heyrt lengur en
maðurinn með skrítna kragann
opnaði svörtu bókina með stóru
höndunum sínum og segði allskon-
ar vitleysu og sumir færu að gráta.
Litli drengurinn stóð á tröppun-
um og horfði eftir rykugum sveita-
veginum. Gleðisýn. Þarna kom afi
með stóran poka í höndunum og
lokaði hliðinu á eftir sér svo roll-
urnar færu ekki inn á túnið. Appel-
sínur og bananar gerðu pokkann
stóran. Afi rétti Buddi sínum ham-
ar.
- Nú getur Buddur hammað
með afa.
Á hlaðinu lágu nokkrir breiðir
plankar. Öðru megin sat barnið hjá
stórri kakódós fullri af nöglum og
hammaði í höfuðið á stórum nagla
sem lítið lét rekast niður á við.
Hann tók nú að berja á nokkrum
litlum en þeir bliknuðu og blánuðu
eftir nokkur högg. Hann hætti til
að hvíla sig. í þann mund bárust til
eyrna léttir dynkir. Honurn var
litið að kjallaraglugganum. Stór
fiskifluga suðaði stöðugt á rúð-
unni. Barníð stóð upp og gekk
hægum skrefum að glugganum,
einblíndi á fluguna og lét höggið
ríða af. Glerbrot klingdu við kjall-
aragólfið. Skordýrið flaug hindr-
unarlaust út í blámann. Afi kom út
á tröppurnar. - Meiddirðu þig vin-
ur?
Til hamingju með daginn, afi
minn.
Eiki