Þjóðviljinn - 11.08.1984, Blaðsíða 5

INN
SÝN
í skoðanakönnun Hagvangs
sem birt var um síðustu helgi
fengu stjórnarandstöðuflokkarn-
ir samtais 35% atkvæða. Það er
rífiega tvisvar sinnum hærra
hiutfail en Framsóknarflokkur-
inn hlaut í sömu könnun og í nánd
við það fylgi sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur oft borið úr být-
um í Alþingiskosningum. Þessi
stóra fylgisblokk stjórnarand-
stöðunnar er hins vegar klofln í
fjóra þingflokka og fimmti flokk-
urinn var fyrir nokkru stofnaður
utan þings. Hlutur einstakra
flokka er því í sumum tilvikum
svo lítill að Framsóknarflokkur-
inn sýnist ærið stór við saman-
þjóðþingum þótt allir aðilar
bandalagsins séu áfram til sem
sjálfstæðar skipulagseiningar.
Slík bandalög veita svigrúm til að
láta sérstakar áherslur og barátt-
umál njóta sín en gera sér samt
grein fyrir því að ákveðin skipu-
lagsleg samstaða er nauðsynleg
til að ná umtalsverðum árangri.
Margir af þekktustu stjórnmála-
flokkum á Vesturlöndum eru í
reynd slík laustengd bandalög
þótt í fjölmiðlum sé venja að tala
um þá sem eina heild. Það væri
vissulega stórt skref ef flokka-
keðjan A-A-BJ-KL-M bæri gæfu
til að mynda sams konar lýðræð-
isbandalag hér á landi.
- Hvað gerum
við nú?
burðinn og Sjálfstæðisflokkurinn
nánast risavaxinn. Það er sundr-
ung stjórnarandstöðunnar sem
fyrst og fremst gerir ríkisstjórn-
arflokkunum kleift að hafa frum-
kvæði um stjórn landsins. í skjóli
hennar hafa Sjálfstæðisflokkur-
inn og Framsóknarflokkurinn
drottnað ýmist til skiptis eða sam-
an í öllum ríkisstjórnum á íslandi
nema skammvinnum minnihlut-
astjórnum sem Sjálfstæðisflokkn-
um hefur stundum þóknast að
leyfa öðrum að mynda. Að
óbreyttu ástandi mun þessi
drottnun verða lykilatriði í ís-
lenskri stjórhmálaþróun í marga
áratugi til viðbótar.
Stóra spurningin
Þeir sem bera ábyrgð á stefnu
og störfum Alþýðubandalagsins,
Alþýðuflokksins, Bandalags
jafnaðarmanna, Kvennalista og
hins nýja Flokks mannsins verða
því á næstu mánuðum að svara
þeirri stóru spurningu hvort þessi
drottnun íhalds og Framsóknar
eigi að vera hér ríkjandi einkenni
um alla framtíð. Það er ljóst að
stefnumál flokkakeðjunnar A-A-
BJ-KL-M eru á flestum sviðum
mjög svipuð og hinar mismun-
andi áherslur eru ekki meiri en
rúmast innan hinna stóru félags-
hyggjuflokka í nágrannalöndum.
Nálægðin er slík að fulltrúar þess-
ara flokka hafa haft samstöðu í
fjölmörgum málum, þótt ætíð sé
tilhneiging til að hampa sérstöð-
unni til að réttlæta tilveruna í
augum hins ákafa fylgishóps
hvers þeirra um sig.
Saga íslenskra stjórnmála
geymir margvísleg dæmi um
flokkatilraunir á vinstri vængn-
um. Alþýðuflokkurinn hefur
klofnað fimm sinnum og jafnvel
oftar þótt umbrotin hafi verið
mismunandi í hvert sinn. Al-
þýðubandalagið var lengi bara
lauslegt kosningabandalag sem
tveir flokkar og eitt flokksbrot
tóku þátt í að móta. Fyrir einum
og hálfum áratug leiddu svo lang-
varandi deilur innan Alþýðu-
bandalagsins til þess að enn ein-
um flokknum var ýtt úr vör. Líf-
dagar hans entust tæplega í tíu ár
og dugði þó til að skapa tvívegis
innbyrðis klofning. Tók eitt þess-
ara flokksbrota sig svo hátíðlega
að tilkynna formlega heitið
Frjálslyndi flokkurinn. Innan árs
voru örlög hans þó flestum
gleymd.
Þessi skrautlega sögulega
reynsla hefur orðið ýmsum tilefni
til að setjast bara í helgan stein
núverandi Alþýðubandalags og
Alþýðuflokks og biðja guð al-
máttugan að forða sér frá umræð-
um um nýjar skipulagstilraunir.
Aðrir hafa bent á að hin sögulega
nauðsyn aukinnar samstöðu sé
enn fyrir hendi.
Stuðningsmenn síðara við-
horfsins hafa sótt rök í þá stað-
reynd, að hvað sem líður friðar-
stólum innan Alþýðubandalags-
ins og Alþýðuflokks, hefur gerj-
unin haldið áfram engu að síður.
Hún hefur bara birst í nýjum
formum. Fyrst Kvennaframboð í
kosningunum 1982 og svo
Kvennalistar í alþingiskosning-
unum árið eftir. Bandalag jafn-
aðarmanna á miðjum fyrra vetri
og nú í sumar Flokkur mannsins.
Forystufólkið í öllum þessum
nýju samtökum og flokkum hefur
að stærstum hluta komið úr
röðum stuðningsliðs eða flokks-
bundinna félaga í ýmist Alþýðu-
bandalagi eða Alþýðuflokki. Það
sem á árum áður gerðist í gegnum
klofning innan flokkanna gerist
nú með útstreymi einstaklinga
sem búa til ný samtök á grund-
velli persónulegrar reynslu.
Það eru því bæði stefnumál og
pólitískur uppruni sem tengja
flokkakeðjuna A-A-BJ-KL-M
saman í eina hreyfingu. í ljósi
sögunnar og með hliðsjón af
fordæmum í okkar heimshluta er
hér um að ræða greinar á sama
meiði. Þær hafa að vísu kosið að
ganga nú 5-skiptar fram á völlinn.
Sú aðferð getur vissulega haft
ýmsa kosti. Hún veitir svigrúm
fyrir sérstöðu og getur skapað
möguleika á flóknari leikfléttum.
Megingalli hennar er hins vegar
sá að afleiðingin verður gull-
tryggð forystustaða Sjálfstæðis-
flokksins eða Framsóknarflokks-
ins í mótun íslensks þjóðfélags.
Að óbreyttu ástandi bíður hinna
flokkanna fimm ekkert annað en
hjúavist í ríkisstjórnum þar sem
lykilhlutverkið verður í höndum
Sjálfstæðisflokksins eða Fram-
sóknarflokksins. Og að vísu er
einnig til möguleikinn á áfram-
haldandi setu á bekkjum stjórn-
arandstöðunnar.
Þegar á heildina er litið blasir
við að flokkakeðjan A-A-BJ-
KL-M á um tvennt að velja ef
markmiðið er að ná áhrifum á
stjórn landsins. Annað hvort að
berjast innbyrðis um að ná hylli
hjá Framsóknarflokknum eða
Sjálfstæðisflokknum og láta sér
lynda hlutverk hins veika í slíku
samstarfi eða taka höndum sam-
an og mynda skýran valkost sem
býður Framsóknarflokknum og
Sjálfstæðisflokknum byrginn og
sækir sjálfstætt og sterkt umboð
til þjóðarinnar.
Margar mismun-
andi leiðir
Það er höfuðmarkmið flokk-
anna fimm A-A-BJ-KL-M að
móta þjóðfélagið í anda stefnu
sinnar og veita einstaklingum þá
framtíð sem tryggir jafnrétti, lýð-
ræði og réttlæti. Samanburður á
yfirlýsingum og ályktunum þeirra
sýnir að auðveldara ætti að vera
að ná samstöðu um útfærslu þess-
ara stefnumála milli flokkanna
fimm heldur en í samningaskák
einhverra þeirra við Framsókn-
arflokkinn eða Sjálfstæðisflokk-
inn. Þess vegna virðist það eðlileg
ályktun að fyrst beri að reyna til
þrautar að ná varanlegri og
lífvænlegri samstöðu innan
flokkakeðjunnar A-A-BJ-KL-M
áður en hlaupið er í fangið á nú-
verandi ríkisstjórnarflokkum.
Það eru ýmsar leiðir hugsan-
legar til að ná slíkri samstöðu.
Þær fela í sér mismunandi skipu-
lagsstig og hafa hver um sig ýmsa
kosti en einnig nokkra galla. All-
ar eiga þær þó erindi á umræðu-
skrá. Hér verða sex þeirra reifað-
ar lauslega. Fleiri koma til
greina. Umræðan mun leiða
fjölda þeirra í ljós um leið og
metnar eru leiðirnar sem hér eru
tilgreindar.
1) . Sú leið sem fyrst blasir við
er að halda áfram því samstarfi
sem hófst á liðnum vetri. Þá
fluttu þingmenn þessara flokka
saman mál á Alþingi og mótuðu
sameiginlega afstöðu til stjórn-
arfrumvarpa. Þegar leið á vetur-
inn varð þessi samstaða sífellt
skýrari og veitti ríkisstjórninni
mun meira aðhald en hún fékk í
upphafi þings. Með slíku sam-
starfi myndast formleg stefnu-
breyting á mörgum sviðum þótt
hún sé mjög laus í reipum og dugi
frekar skammt til stórra átaka.
2) Næsta skrefið í stigmagn-
andi þróun slíkrar samvinnu væri
að koma sér saman um meirihátt-
ar tillögur um skipulagsbreyting-
ar og uppstokkun á efnahagskerf-
inu og mikilvægustu sviðum fé-
lagsmála. Sú stefnuskrá fæli í sér
skýran valkost og myndi gera
stjórnarandstöðuna mun sterkari
í glímunni við afturhaldsstjórn-
ina. Dæmi um sögulega hlið-
stæðu er samkomulag stjórnar-
andstöðuflokkanna í landhelg-
ismálinu á þinginu 1970-1971 en
það átti verulegan hlut í því að
Viðreisnarstjórninni var komið
út úr heiminum.
3) Á grundvelli víðtækrar stefnu-
skrár um kerfisbreytingar gæti
flokkakeðjan A-A-BJ-KL-M
stigið enn lengra á samstöðu-
brautinni og lýst því yfir að flokk-
arnir myndu standa sameiginlega
að stjórnarmyndun. Annað hvort
færu þeir allir saman í ríkisstjórn
eða enginn. Slíkt bandalag gæti í
krafti styrkleika síns gert kröfu til
að fá stjórnarmyndunarumboðið
á undan Framsóknarflokknum
og jafnvel einnig áður en Sjálf-
stæðisflokkurinn kæmi til greina.
Umræður um nýja stjórn Iandsins
yrðu þá að frumkvæði þessarar
flokkakeðju. Framsóknarflokk-
urinn og Sjálfstæðisflokkurinn
ættu þá bara um tvo kosti að
velja: Að sætta sig við málefna-
lega forystu flokkakeðjunnar eða
hanga áfram saman báðum til
skapraunar.
4) Kosningasamvinna af ýmsu
tagi er vissulega einnig eðlilegt
umræðuefni. Ein tegund hennar
væri að flokkakeðjan A-A-BJ-
KL-M legði fram fyrrgreindan.
sameiginlegan stefnugrundvöll í
næstu alþingiskosningum og
óskaði eftir meirihluta frá þjóð-
inni þótt hver og einn byði fram
sína sérstöku lista. Önnur tegund
gæti falist í sameiginlegum listum
í tilteknum kosningum í sumum
kjördæmum eða öllum, þótt
flokkarnir héldu áfram algerlega
sínu skipulagslega sjálfstæði. Slík
samvinna gæti einnig komið til
greina í sveitarstjórnarkosning-
um þar sem yfírlýsingar um
meirihlutamyndanir í einstökum
sveitarstjórnum gætu einnig ver-
ið á dagskrá.
5) Fordæmi frá öðrum löndum
sýnir að öflugar stjómmálahreyf-
ingar ná lykilaðstöðu þegar
flokkar og samtök tengjast í
formlegt bandalag sem myndar
heild gagnvart kjósendum og á
6) Saga Sjálfstæðisflokksins
geymir svo síðustu leiðina sem
reifuð er í þessari grein. Frá 1919
og langt fram eftir áratugnum
1920-1930 höfðu borgaraöflin á
íslandi verið klofin í margs konar
brot.Þessi klofningur veitti Fram-
sóknarflokknum, sem þá var ný-
kominn til sögunnar, möguleika
á afgerandi forystuhlutverki.
Þegar reynslan í stjórnarandstöð-
unni hafði kennt fhaldsflokknum
og Frjálslynda flokknum að sam-
einaðir voru þeir sterkari en
sundraðir tók hópur forystu-
manna, sem áður höfðu verið
keppinautar, saman höndum og
stofnuðu Sjálfstæðisflokkinn
1929. Hefur hann ávallt síðan
verið stærsti flokkur þjóðarinnar
Um hin ólíku samtök sem runnu
saman í Sjálfstæðisflokk hefur
Haligrímur Guðmundsson ritað
skemmtilega og fróðlega bók.
Umræður á
næstu mánuðum
Þessar sex leiðir, sem hér hafa
verið lauslega reifaðar, eru verð-
ugt umræðuefni fyrir alla þá sem
vilja móta íslenskt þjóðfélag í
anda jafnréttis, lýðræðis og fé-
lagslegs réttlætis. Hins sterka til-
hneiging til að hlúa bara að eigin
garði má ekki rugla forystufólk
og félagsmenn í flokkunum fimm
svo í ríminu að menn gleymi að
velta fyrir sér hinum stærri spurn-
ingum um hvernig við ætlum að
tryggja þjóðinni þá framtíð sem
við boðum. Þótt Alþýðuflokkur-
inn, Bandalag jafnaðarmanna og
Kvennalistinn geti við og við
fagnað einum eða tveimur prós-
entum sem bætast við í sveiflun-
um 6-8% heildarfylgi fyrir hvert
þeirra og Alþýðubandalagið
gleðjist yfir breytingu úr 9% í
14% þá skipta þær hræringar ekki
sköpum.
Það eina sem verulega gæti
markað þáttaskil væri hreinskilin
og málefnaleg umræða um vilj-
ann til að fara nýjar leiðir að sam-
eiginlegum markmiðum. Það er í
rauninni skylda okkar allra að
leggja okkur verulega fram um
að skapa slíka umræðu áður en
við röltum áfram sitt í hvora átt-
ina. Eða hverju ætla menn að
svara eftir tuttugu ár þegar nýr
Kjartan Ólafsson spyr hvers
vegna mistekist hafi að breyta
þjóðfélaginu?
Ólafur Ragnar
Laugardagur 11. ágúst 1984 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5