Þjóðviljinn - 17.02.1985, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTILL
Páfinn
Jóhannes Páll páfi kemur til Caracas. Hann óttast klofning í kirkjunni - sumir segja að páfinn sjálfur só eins og klofinn í
herðar niður.
Enn ferðast
páfinn
Enn hefur herra páfinn lagt
land undir fót og enn heldur hann
til Rómönsku Ameríku þar sem
gífurlega stór hluti kaþólskra
manna er búsettur, svo stór
reyndar að segja mætti að í þeirri
álfu verði framtíð kirkjunnar
ráðin. Og hann fer víða og heldur
45 ræður á tæpum tveim vikum.
Og menn leggja eyrun við og
spyrja: Hvað ætli að hann segi í
þetta skipti um frelsunarguð-
fræðina?
Það hefur komið fram hvað
eftir annað að Jóhannes Páll páfi,
áður Woytila kardináli, hefur
haft áhyggjur af vaxandi róttækni
meðal kaþólskra manna og
klerka í þriðja heiminum. Og
hann kvað sterkt upp úr um þess-
ar áhyggjur í fyrra þegar hann
fékk þá stofnun í Vatíkaninu,
sem fer með vandamál trúar-
kenningar, til að gefa út plagg þar
sem frelsunarguðfræðin er for-
dæmd og varað við því, að frá
henni liggi of greiðar brautir til
marxískra byltingaráforma.
Misnotkun
orðsins?
Og páfi heldur áfram á svipuð-
um nótum. Á fundi með biskup-
um í Venezúela varaði hann þá
við því að láta smitast af „ormi“
frelsunarguðfræðinnar - en Ven-
ezúela er eitt af þeim löndum þar
sem sá straumur í kirkjunni hefur
reyndar ekki náð miklum styrk-
leika. Spænska blaðið E1 Pais
segir, að á þessum fundi (sem var
iokaður) hafi páfi meðal annars
sagt sem svo:
„Margir eru þeir sem misnota
það erindi sem þeir hafa fengið
frá kirkjunni og boða eigin kenn-
ingar sínar í stað sannleika
Krists.... Margir eru þeir sem af-
baka fagnaðarerindið og gjöra
það að tæki fyrir hugmyndafræði
og pólitíska herstjórnarlist í við-
leitni til að höndla jarðneska tál-
frelsun, sem er hvorki mönnum
né kirkju til sannra gæða“.
Yfirlýsingar
um samstöðu
hann gengur svo langt í tortryggni
sinni á frelsunarguðfræði, að
hafna til að mynda því grasrótar-
starfi meðal fátæklinga sem henni
tengjast, þá á hann tvennt á
hættu. Að kirkjan klofni endan-
lega í kirkju hinna ríku og hinna
fátæku og að hinir fátæku taki
sinn Krist með sér í byltinguna en
hafni áhrifavaldi háklerka. Hann
á þá um leið á hættu að standa
uppi með kirkju, sem hefur um
aldir verið samsek kúgun og
ranglæti með því að þegja yfir
framferði hinna gráðugu yfir-
stétta álfunnar eða jafnvel með
því að breiða sinn rauða serk yfir
ódæði hinna litskrúðugu einræð-
isherra álfunnar eins og líka hefur
hent. Um þetta segir einn frels-
unarguðfræðingur, sóknarprest-
ur í fátækri sveit í Brasilíu:
„Kirkjan á fólkinu í Brasilíu
skuld að gjalda. Um aldir var
stundað þrælahald í landinu án
þess að kirkjan brýndi sína raust
til mótmæla. Og það er ekki fyrr
en á sjöunda áratug þessarar
aldar, að kirkjan fór að víkja frá
því að styðja valdhafana eða láta
óréttlæti og kúgun á þorra fólks
sem vind um eyrun þjóta“.
Ef menn á hinn bóginn gerðu
ráð fyrir þeim möguleika, að páfi
tæki eindregið undir kröfugerð
frelsunarguðfræðinga og hefði
t.d. ekkert á móti beinum pólit-
ískum afskiptum þeirra, þá ætti
hann von á klofningi frá hægri,
auk þess sem hann ætti erfitt með
að sjá fyrir hvað yrði af kaþólskri
kenningu í stórpólitískum svipt-
ingum sem skekja mundu álfuna
til grunna.
í þverstœðunni
miðri
Páfinn stendur mitt í þeirri
þverstæðu sem fylgt hefur kirkj-
unni jafnlengi og menn hafa
reynt að svara því hvað þau um-
mæli þýddu, að gjalda beri
keisaranum það sem keisarans er
og hvernig eigi að samræma þá
„friðsamlegu sambúð" við ríkis-
vald, yfirleitt heldur illt, en flestir
lesa í þessi orð körfu um réttlæti
og mannlegan virðuleik snauðra,
sem víða má finna í kristilegum
boðskap. Menn vita, að lengi vel
hefur verið treyst á góðgjörða-
starfsemi, viðleitni hinna ríku til
að gefa fyrir sálu sinni, sömu-
leiðis hefur þjáðum þessa heims
verið vísað á hinn næsta. En þessi
ráð sýnast duga miklu síður á
okkar dögum en lengst af áður.
Og í einn farveg renna þá saman
sá gamli boðskapur:
sýn mér trú þína af verkunum
- og svo freistingar róttækra
stjórnmálahreyfinga, sem draga
fram skýrt þann eld óréttlætis
sem á fólkinu brennur og segja:
Lýður bíð ei lausnarans, leys þig
sjálfur.
Áhrifavald
páfans
Hinn pólitíski vandi kirkjunn-
ar er langsamlega stærstur í
ísuöur-Ameríku. En í rauninni er
hann eðlisskyldur mörgum öðr-
um vanda kirkju og páfa. Það er
til dæmis sagt sem svo, að páfi
vilji að kirkjan í ættlandi hans,
Póllandi, sé virk í stjórnmálum,
þótt hann vilji ekki að prestar
vasist í stjórnmálum í Suður-
Ameríku. Þetta er ekki alveg
rétt: einnig í Póllandi mun páfi
mæla með vissum mannréttind-
um - og einnig þar mun hann vara
við því að kirkjan gangi fram fyrir
skjöldu í að efna til einskonar
uppreisnar gegn ríkisvaldinu.
Annar vandi sem Vatíkanið vas-
ast í er síður tengdur beinum pól-
itískum spurningum - en tengist
sem þær við eilífðarvanda hinnar
hátimbruðu kirkju: hvert er
áhrifavald páfa yfir guðs þjóð ka-
þólskri? Hve strangur á hann að
vera við óstýriláta klerka og
nunnur í Bandaríkjunum eða á
Niðurlöndum sem andmæla
strangri stefnu páfa í getnaðar-
varnarmálum, fóstureyðingar-
málum og að enn sem fyrr mega
karlar einir taka prestvígslu?
Og hvað á hann að segja um
þau sérstæðu frávik frá kaþólsk-
um sið og boðum, sem upp koma
meðal tiltölulega nýskírðs fólks í
Afríku?
Kirkjan kaþólska hefur um
aldur átt í viðureign við óvini sem
komu að utan ef svo mætti segja -
við efahyggju, guðsafneitun, ver-
aldarhyggju, við aðrar kirkjur og
trúarbrögð, við guðlaust ríkis-
vald. Sumir af þessum andstæð-
ingum eru að sönnu að verki enn.
En það sérstæða við stöðu ka-
þólsku kirkjunnar í dag er kann-
ski einmitt þetta: páfastóli og aga
hans er ögrað af fólki sem sjálft
telur sig vera sanna kaþólikka.
Og hvergi kemur sá hnútur fram
með jafn skýrum hætti og í
deilunum um frelsunarguðfræð-
ina í Rómönsku Ameríku.
ÁB
og frelsunarguðfrœðin
Hvernig á að
halda upp á
Sigurdaginn?
Vandrœði Vesturveldanna og deilur í
Vestur-Þýskalandi
Kohl talar yfir Slesíuþjóðverjum
Rauði herinn kominn til Berlínar í maí 1945: sigurhátíð, minningarhátíð,
íhugunardagur?
En um leið og slíkar fréttir ber-
ast er það einnig ljóst að páfi vill
ekki hætta sér of langt í ófriði við
hin róttækari öfl innan kirkjunn-
ar. Hann ítrekar það sem fram
kom á frægu Vatíkanþingi um að
kirkjan beri hag fátæklinga sér-
staklega fyrir brjósti. Hann hefur
farið viðurkenningarorðum um
það starf, sem er í flestu runnið
undan rifjum þeirra sem helst
hafa stutt frelsunarguðfræðina:
starf grasrótarhreyfinga þar sem
prestar hafa forgöngu um að
styrkja fátækt fólk til sjálfsbjarg-
ar og til að leita réttinda sinna
gegn landeigendum og öðru
ágjörnu yfirvaldi. Hann hefur
farið fordæmingarorðum um
efnahagslega og pólitíska kúgun í
álfunni. En mörgum finnst að yf-
irlýsingar páfa um samstöðu hans
með alþýðu séu svo almennt orð-
aðar að þær geti ekki vakið neina
sérstalra hrifningu. Blaðið
NewSweek hefur það eftir séra
Juan Vives sem er oddviti stofn-
unar í Venezúela sem fæst við
mannréttindamál að „Páfi kemur
á krepputíma og bisnessfurstar
og pólitíkusar landsins nota hann
eins og Alka-Seltzer“. Og tals-
maður bænafélags í fátækrahverfi
í Caracas segir um yfirlýsingar
páfa: „Hinir ríku munu ekki
skilja erindi hans, því sagan sýnir
að það gera þeir aldrei“.
í vanda
Vissulega er páfinn í vanda. Ef
Nú líður senn að því að haldið
verður upp á uppgjöf Hitlers-
Þýskalands fyrirfjörutíu árum,
en það gerðist þann áttunda
maí 1945. Sovétríkin efna til
mikilla sigurhátíða eins og
vonlegt er og minna á það, að
þau hafi lagt fram mestan
skerf til sigurs yfir Hitler. Vest-
urveldin eru hinsvegar í mikl-
um vandræðum um það hvað
gera skuli.
Til dæmis var engu líkara en að
stjórn Margaret Thatcher vildi
alls ekki efna til neinna hátíða-
halda - meðal annars til að þurfa
ekki að rifja það upp, að einu
sinni voru þeir samherjar Churc-
hill og Stalín! En mestu ræður þó
um afstöðu bæði Breta, Frakka
og Bandaríkjamanna, að Vestur-
Þýskaland er sessunautur þeirra í
Nató og því eru þessir sigurvegar-
ar ófúsir að gera eitthvað það sem
gæti vakið upp gremju meðal
Þjóðverja. Reynt verður að
leggja hátíðahöld upp ekki sem
sigurhátíð heldur verður lögð
áhersla á frið í Evrópu í fjörutíu
ár.
Vesturþýska stjórnin hefur
ákveðið að áttundi maí skuli þess
minnst að Þýskaland var „frelsað
undan villimennsku". Þessi for-
múla hefur vakið upp óánægju á
flestum stöðum. Vogel, formað-
ur Sósíaldemókrata, vill að efnt
sé til reglulegra hátíðahalda (ekki
„íhugunardags“ eins og Kohl
segir) því að „þögn á þessum degi
táknar siðferðilegt gjaldþrot".
Græningjar ganga lengra og með
minningarhátíð í Auschwitz-
fangabúðunum leggja þeir
áherslu á að menn eigi að taka sér
stöðu með fórnarlömbum nas-
ismans. Frá hægri gagnrýna menn
svo Kohl fyrir að tala um „frels-
un“ landsins - það sé engin frels-
un að landinu er skipt í tvennt
segja þessir menn.
Verra er þó, að Kohl kanslari
hefur að undanförnu brosað
nokkuð til samtaka Þjóðverja
sem áður bjuggu (eða foreldrar
þeirra) í Austur-Prússlandi, nú-
verandi vesturhéruðum Póllands
og Súdetahéruðum Tékkósló-
vakíu. Þessi samtök hafa alltaf
haft það efst á dagskrá hjá sér að
þessi lönd verði að endurheimta,
og í raun og veru vita allir að það
verður ekki gert nema með stríði.
Stríði sem mundi þýða
heimsstyrjöld. Það þykir því ills
viti þegar Kohl kanslari ætlar nú
að halda ræðu innan skamms yfir
um 150 þúsund manna stórfundi
Slesíuþjóðverja, sem verður
haldinn undir yfirskriftinni „Sles-
ía er framtíð okkar í Evrópu
frjálsra þjóða“.
Pólverjar eru æfir eins og nærri
má geta, og Sovétmenn fá nú
drjúga ástæðu til að gagnrýna
Bonnstjórnina fyrir það að hún sé
höll undir „hefndarsinna“.
áb tók saman.
8 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur