Þjóðviljinn - 17.03.1985, Síða 16

LEIÐARAOPNA
NÝR LEIÐTOGI f SOVÉT
Klippt og skorið
um Gorbatsjof
Varað við vonum
„Embættismaður í Ungverja-
landi segir að það sé hlægilegt, að
halda að Gorbatsjof muni koma á
umbótum í ungverskum stíl.
Skrifstofuveldið í Sovétríkjunum
sé þannig að ekki sé hægt að
framkvæma breytingar líkt og
gert sé í smærri löndum eins og
Ungverjalandi. Gömlu mennirn-
ir munu halda áfram - og Gorbat-
sjof hefur þegar varað íbúa So-
vétríkjanna við að búast við of
miklum breytingum“.
(Financial Times
13. mars)
Klár nánungi
„Þessi náungi er klár“, sagði
embættismaður ríkisstjórnarinn-
ar í Washington. „Hann mun
reyna að vinna hug og hjörtu íbúa
á Vesturlöndum. Hann er svaka-
legur auglýsingamaður og gæti
jafnvel selt Vesturlandamönnum
þvottaefni. Það fara hættulegir
tímar í hönd þegar Gorbatsjof
tekur við“.
(New York Times
13. mars)
Góð byrjun
Ef Gorbatsjof æskir í raun og
veru friðar ætti hann að ljúka
stríðinu í Afganistan og kalla
hernámsliðið heim. Þá væri tími
til þess kominn að koma til móts
við Sovétmenn.
(The Times, 12. mars)
Sömu menn
Haft eftir Ronald Reagan: í
Sovétríkjunum er samvirk for-
ysta um 12 manna sem ákveða
stefnuna. Þótt þeir velji einhvern
einn úr sínum hópi og hann geti
vissulega haft áhrif á stefnuna, þá
er ríkisstjórnin samt sem áður í
höndum sömu manna.
(Washington Post
12. mars)
Þeir veiku
„Ekkert er mikilvægara en að
vita að það sé einhver í Kreml
sem getur tekið ákvarðanir og
tímabil hinna gömlu, veiku
manna sé liðinn", sagði embætt-
ismaður í Austur-Þýskalandi.
(Internationala Herald
Tribune 12. mars)
Engar efasemdir
f þetta sinn voru engar tafir,
engar efasemdir, engin valdabar-
átta eða persónulegur metingur
einkennandi fyrir ástandið í
Kreml eins og þegar þeir
Brésnjéf og Andropof yfirgáfu
sviðið. Nýr maður hefur tekið
forystuna og breytingin hefur
gengið hljóðlega og mjúklega
fyrir sig.
(Neues Deutschland,
málgangSED, íAustur-
Pýskalandi 12. mars).
Eins og hinir? Öðruvísi en hinir? Varfaerinn eða áræðinn? Partur af hópi eða forystumaður?
LEIÐARI
Vandi og verkefni Gorbatsjofs
Öll blöö eru þessa daga full af vanga-
veltum um þaö hvaö mannaskipti í æösta
valdastóli í Sovétríkjunum muni þýða fyrir
sovéskt þjóðfélag og fyrir umheiminn.
Óvissan sem þessum vangaveltum fylgir
er vel þekkt. Hún stafar bæöi af því aö
helstu valdamenn þar í landi koma jafnan
út á við sem samstilltur hópur og kann því
aö vera erfitt að vita hvers er von af hverj-
um og einum þeirra. í annan stað er það
svo, að þótt embætti aðalritara Kommún-
istaflokks Sovétríkjanna fylgi mikil völd þá
er ekkert gefið fyrirfram um það, hve
langan tíma það tekur fyrir hann að komast
í þá stöðu að hann geti fylgt eftir einhverj-
um nýmælum.
Að þessu sögðu er kannski rétt að
minna á það, að hins nýja leiðtoga bíða
mikil verkefni og flókin. Það eru að hefjast
afvopnunarviðræður í Genf, og þeir sem
sitja hinummegin við borðið, fulltrúar Re-
agans, hafa bersýnilega fullan hug á því
að tala eins og sá sem valdið hefur. Fyrri
reynsla sýnir, að slík viðleitni er ekki líkleg
til að skapa góðar forsendur fyrir
samkomulagi við Sovétmenn um þau mál
sem menn um víðan heim hafa nú mestar
áhyggjur af. Hitt er svo betra en ekki, að
sovéskir og bandarískir ráðamenn eru
ósparir á það þessa daga, að gefa í skyn
að nú sé lag, nú sé hægt að ná árangri í að
semja um takmarkanir á vígbúnaði.
í alþjóðamálum er staða Sovétmanna
um margt erfið. Stríðið í Afganistan er þeim
dýrt í fleiri skilningi en einum: ekki síst þó
vegna þess, að það dregur úr möguleikum
þeirra til áhrifa á gang mála í þriðja heimin-
um. Nú er alllangt síðan að Sovétmenn
misstu tvö af fjölmennustu og áhrifamestu
ríkjum þriðja heimsins úr tölu banda-
mannasinna - eða a.m.k. úr tölu fremur
vinveittra ríkja - Egyptaland og Indónesíu,
og nýir bandamenn, til dæmis í Eþíópíu,
eru hæpin uppbót fyrir þann missi. Alvar-
legast fyrir Sovétmenn, sé til lengri tíma
litið er þó það, að fjölmennasta ríki heims,
Kína, stendur nær Bandaríkjunum í
heimstaflinu en þeim. Hér við bætast hin
ýmsu austurevrópsku vandamál - þar
hafa Sovétríkin tögl og hagldir sem fyrr, en
undir kraumar óánægja með ríkjandi
ástand og hvenær sem er má þar búast við
tilraunum til að fara aðrar leiðir en sovéskri
forystu finnast æskilegar.
Það er þó á heimavelli sem alvarlegasta
prófið verður lagt fyrir Gorbatsjof og
samráðamenn hans. Stjórnarfarið og
efnahagskerfið hafa lítið breyst í Sovétríkj-
unum um lengri tíma, en þjóðfélagið sjálft
hefur breyst mikið. Þetta misræmi kallar á
margvíslegar breytingar, ekki síst á áætl-
unarbúskapnum og á yfirstjórn einstakra
fyrirtækja. Þörfin er ótvíræð: þarf ekki ann-
að en að skoða sovésk blöð til að sjá, hve
víða skórinn kreppir með vöruskorti, sóun,
lítilli framleiðni og minnkandi hagvexti. Og
sovéskir leiðtogar hafa hvað eftir annað
talað um nauðsyn þess að taka stórt stökk
fram á við í tækni og framleiðni. Hitt kann
að reynast erfiðara að samræma slíkar
tilraunir óskertu valdi Kommúnistaflokks-
ins og núverandi miðstýringarfyrirkomu-
lagi.
A seinni árum hafa orðið verulegar
breytingar á stjórn efnahagsmála í Ung-
verjalandi. Einkaframtaki undir ríkiseftirliti
hefur verið gefið nokkurt svigrúm, agi
markaðsaðstæðna hefur að ýmsu leyti
tekiðviðaftilskipanastjórn. Enn hefurekk-
ert heyrst frá Moskvu um að þar geti menn
hugsað sér að ganga jafnlangt og Ung-
verjar í þessum efnum - engu að síður er
líkleg að Gorbatsjof og hans menn muni
taka nokkuð mið af reynslu þeirra.
Gleymum því ekki heldur, að þegar til
lengdar lætur eru allar meiriháttar umbæt-
ur óhugsandi án pólitískra breytinga - ef
sovéskum ráðamönnum tekst ekki að
stíga þau skref sem þeim hafa hingað til
reynst erfiðust - til rýmkunar á málfrelsi og
til annarra mannréttinda, þá getur umbóta-
viðleitni í efnahagsmálum strandað á miðri
leið, hlaupið í baklás.