Þjóðviljinn - 26.05.1985, Side 15

Jón Qskan
Franska blaðið Libération
og rithöfundar heimsins
í Þjóðviljanum sunnu-
daginn 28. apríl er frásögn
af því, að birst hafa í sér-
stöku aukahefti af franska
dagblaðinu Libération í
París svör 400 rithöfunda
hvaðanæva að úr heimin-
um við spurningunni:
„Hversvegna skrifar þú?“
Frásögnin í Þjóðviljanum er
eftir konu sem sögð er
skrifa frá París, þannig að
hún hefur haft tök á að
kynna sér umrætt auka-
blað af Libération, enda
fer hún allmörgum orðum
um innihald heftisins og
lætur þess getið innan
sviga, að ég sé eini höfund-
urinn frá íslandi sem eigi
þar svar.
Nú er þetta hverju orði sann-
ara, þótt lygilegt kunni að þykja,
og þar sem ég hef fengið sent um-
rætt aukahefti af Libération og
getað kynnt mér það nokkuð,
sýnist mér við hæfi að bæta lítils-
háttar um frásögnina í Þjóðvilj-
> anum til frekari nákvæmni og
meiri upplýsinga íslenskum les-
endum sem kynnu að hafa áhuga
á þessu.
í frásögn sinni segir Auður ÓI-
afsdóttur, sú sem skrifar frá Par-
ís, að yfir 400 rithöfundar hafi
svarað spurningunni, en ómögu-
legt sé að vita hvort þeir, sem
ekki eru í úrtakinu, hafi ekki ver-
ið spurðir eða ekki svarað,
margra sé saknað, til dæmis vanti
nær algerlega sovéska rithöf-
unda.
Það er sem henni þyki þetta
eitthvað grunsamlegt, en í formá-
lanum eða innganginum að auka-
heftinu af Libération má lesa
eftirfarandi skýringu sem getur
að vísu farið framhjá þeim sem
les í fljótheitum: „Fleiri en fjögur
hundruð rithöfundar svöruðu.
Með einni meginfjarveru, þrátt
fyrir tilraunir okkar, fjarveru
sovéskra rithöfunda... (Avec une
seule abstention massive, malgré
nos efforts. Celle des écrivains
sovietiques...).
Af þessu má sjá, að umsjónar-
menn franska blaðsins leituðu
eftir svörum sovéskra höfunda,
en fengu ekki, þrátt fyrir eftir-
gangsmuni.
Markmið umsjónarmanna
blaðsins var, að sögn þeirra sjálf-
ra, að geta birt svör frá fjögur
hundruð af bestu rithöfundum
heimsins. Mér telst svo til, að
svörin sem birtust séu rétt innan
við fjögur hundruð, en aftast í
heftinu (sem er 114 síður) er skýrt
frá því, að sum svörin hafi borist
of seint til að hægt væri að prenta
þau, og eru þar tilgreind nöfn
tuttugu og þriggja höfunda sem
urðu af þessum sökum utan við
heftið, en þegar tala þeirra er
lögð við tölu þeirra sem svör birt-
ast eítir, eru höfundarnir orðnir
yfir fjögur hundruð. Þannig er
ekki annað að sjá en umsjónar-
menn heftisins geri hreint fyrir
sínum dyrum. Hitt er annað mál,
að engin leið er að vita hverjir
hafa ekki svarað. Margir fræg-
Jón Óskar
ustu rithöfundar heimsins svör-
uðu, og þótt sumir þeirra hafi ef
til vill verið orðnir þreyttir á alls-
kyns spurningum blaðamanna og
því svarað í styttingi og hálfkær-
ingi, þá verður það einnig til að
bregða fjölbreytilegri blæ á slíkan
leik. Rithöfundar spyrjasigraun-
ar eflaust síðast af öllu þeirrar
spurningar hversvega þeir skrifi.
Auðveldasta svarið er: Af því
bara. Flestir hafa þó tekið spurn-
ingunni af mikilli alvöru, enda
jafnan verið hlutskipti rithöfunda
að svara eða reyna að svara því
sem ekki er hægt að svara. Vita-
skuld er þetta leikur, en menn-
ingarlegur leikur. Það merkilega
við hann er hversu margir höf-
undar hafa notað tækifærið til að
skrifa langar hugleiðingar um
bókmenntir. Aðstandendur
blaðsins neyddust jafnvel til að
stytta sum svörin sem voru frem-
ur bókmenntaritgerðir en svör
við spurningunni, og þó mundi
það sem birt er í aukaheftinu af
Libération fylla nokkur hundruð
síður, ef gefið væri út í bók af
meðalbroti. Það verður því ekki
annað séð en merkilegur árangur
hafi orðið af uppátækinu, og
greinilegt að margir höfundanna,
hvort heldur í þriðja heiminum
eða auðugri hluta heims, lögðu
sig fram um að skýra frá hug-
myndum sínum, þannig að úr
þessu verður merkur vitnisburð-
ur um bókmenntaleg viðhorf rit-
höfunda víðsvegar í heiminum á
næstsíðasta áratug tuttugustu
aldar.
Auður Ólafsdóttir minnist á
það hvert hugmyndin að könnun-
inni var sótt: nokkrir súrrealistar
í París, þeir Louis Aragon, And-
ré Breton og Philippe Soupault,
gerðu það að gamni sínu árið
1919 að senda frönskum rithöf-
undum, þeim sem mestur slægur
þótti í, þessa spurningu: Hvers-
vegna skrifar þú? Svörin skyldu
birtast í tímariti sem þeir gáfu út
og nefndu Littérature. Soupault,
sem enn er á lífi, segir að þetta
hafi verið leikur og skýrir frá til-
drögunum, en þessa er ekki getið
í frásögn Auðar. Sagan varpar þó
skemmtilegu ljósi á uppátækið,
svo ég ætla að leyfa mér að tilfæra
hana.
Þeir voru vanir að koma saman
í kaffihúsi rétt hjá Parísaróper-
unni, fyrrgreindir höfundar og
fleiri, fá sér eitthvað að drekka og
spjalla saman. Viðskiptavinirnir
voru eins og á öðrum slíkum stöð-
um, en einn maður sat ævinlega í
námunda við þá, hlustaði á tal
þeirra og horfði á þá þegjandi.
Eitt sinn, þegar þeir voru orðnir
hálfþreyttir á nærveru hans,
sneru þeir sér að honum og
spurðu hann hvers vegna hann
sæti alltaf þarna og góndi á þá.
Hann svaraði: Ég horfi á ykkur af
því að mér þætti gaman að vita
hversvegna þið skrifið.
Hugmyndin var sem sé frá
þessum ókunna manni. Þre-
menningarnir Aragon, Breton og
Soupault voru þá mestir nýjunga-
menn höfunda í Frakklandi
ásamt Paul Eluard, Tristan Tzara
og fleiri skáldum, myndlistar-
mönnum og tónlistarmönnum,
dadaistar í upphafi, síðan súrreal-
istar. Þeir urðu steinhissa á þeim
Súrrealistar á fundi upp úr 1920- standandi frá vinstri: Charles Baron, Raymond Queneu, Pierre Naville, André Breton
J-A Boiffard, Giorgio de Chirico, Roger Vitrae, Paul Eluard, Phillippe Soupault, Robert Desnos, Louis Aragon Sitjandi’
eru Simone Breton, Max Morise og Mick Soupault.
viðbrögðum sem uppátækið
hlaut, því sjötíu og fimm rithöf-
undar af hundrað, sem spurðir
voru, svöruðu spurningunni, og
tímarit þeirra, sem venjulega
seldist í tveimur til þremur þús-
undum eintaka, seldist í allt að tíu
þúsund eintökum meðan verið
var að birta svörin í þremur tölu-
blöðum, en þeir höfundar sem
ekki höfðu svarað, urðu sárreiðir
sjálfum sér að hafa ekki gert það.
Á þeim tíma var tæplega litið
svo á í Frakklandi, að bók-
menntir væru til utan Evrópu, því
amerískar bókmenntir voru lítt
komnar á dagskrá, að ekki sé
minnst á Asíuþjóðir, en frelsis-
barátta nýlenduþjóðanna í Afr-
íku og víðar ekki hafin. Nú er
heimurinn annar og samgöngur
auðveldari. Þessvegna er hægt að
framkvæma hugmynd ókunna
mannsins á annan hátt 1985 held-
ur en árið 1919, þegar ungum og
lítt þekktum súrrealistum var ufn
megn að láta hana ná nema til
franskra rithöfunda. Leikurinn
hefur því verið útvíkkaður á þann
stórmannlega hátt að leggja ailan
heiminn undir þá viðleitni að
safna saman í eitt veglegt hefti
fjögur hundruð rithöfundum
hvaðanæva að úr heiminum. Það
takmark náðist, þótt nokkur
svaranna bærust of seint. Mér
sýnist hinsvegar á þeim svörum
sem bárust, að allra frægustu höf-
undarnir eins og Umberto Eco,
Gabriel Garcia Marquez, Doris
Lessing, Iris Murdoch, Francoise
Sagan o.fl. hirði ekki um að svara
nema í einni setningu eða örfáum
orðum, sumir eins og Jorge Luis
Borges, Erskine Caldwell, Nico-
las Guillen, Heinrich Böll, Fried-
rich Durrenmatt o. fl. í lengra
máli, en þó stuttu eða sem svarar
einni eða tveimur vélrituðum síð-
um. Margir þeir sem eru land-
flótta eða úr þriðja heiminum
svara í lengra máli, sumir með
heilli ritgerð. Mörg svörin eru
vitnisburður um athyglisverða
samsvörun manna sem skrifa,
hvert sem þjóðerni þeirra er, og
benda að því leyti á menningar-
lega einingu alvarlega hugsandi
rithöfunda víðsvegar urn heim-
inn. Hitt er vitanlega íhugunar-
efni, að ekki skyldu fást svör frá
sovéskum rithöfundum, en þar er
ekki við aðstandendur blaðsins
Libération að sakast. Þeirra er
heiðurinn að hafa staðið að þessu
víðtæka hefti sem hlýtur að vekja
athygli á bókum og höfundum
víða um heim, að minnsta kosti
þar sem menning er á því stigi að
slíku sé verulegur gaumur gefinn.
Útboð
Vegagerð ríkisins óskar eftir tilboðum í
gerð undirbyggingar í Þorskafirði 1985.
Verki skal lokið 1. ágúst 1985.
Útboðsgögn verða afhent hjá Vegagerð ríkisins í
Reykjavík (aðalgjaldkera) og á ísafirði frá og með 29.
maí n.k.
Skila skal tilboðum á sömu stöðum fyrir kl. 14.00 þann
10. júní 1985.
Vegamálastjóri
Sýningarnar „Myndlist í Rússlandi11 og ;,Sov-
éskar bækur“ veröa opnar í húsi MIR aö
Vatnsstíg 10 um hvítasunnuhelgina (laugar-
dag, sunnudag og mánudag) kl. 14-19.
Næstsíðasta sýningarhelgi.
Aögangur ókeypis. - mÍR.
Sunnudagur 26. maí 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15