Þjóðviljinn - 22.09.1985, Blaðsíða 16

Kannski birtast afleiðingar frjálshyggjunnar skýrast í myndum eins og þessari sem tekin er i óeirðunum sem urðu á dögunum í Birmingham á Englandi: Stefnan er mannfjandsamleg og eykur grimmdina í
mannlegum samskiptum. Þess vegna snýr fólk baki við henni.
Bretland
Fylgið hrynur
af Thatcher
Ekkert land í Evrópu hefur
fengið að kynnast frjálshyggj-
unni og afleiðingum hennar
beturen Bretland. Þarhefur
íhaldsflokkurinn verið við völd
í sex ár undir stjórn Margaret
Thatcher og frjálshyggju-
armsins í flokknum. Og
árangurinn lætur ekki á sér
standa: Ihaldsflokkurinn hefur
sjaldan komist eins neðarlega
í fylgi kjósenda og samkvæmt
skoöanakönnunum er hann
nú minnstur flokkanna þriggja
sem berjast um völdin í Bret-
landi.
Ástæður þessara óvinsælda
liggja í augum uppi. Atvinnu-
leysið hefur vaxið hröðum skref-
um í stjórnartíð Thatcher og nær
nú til rúmlega þriggja miljóna.
Heilbrigðiskerfið þjáist af upp-
dráttarsýki vegna niðurskurðar
og félagsleg aðstoð, þ.m.t. at-
vinnuleysisbætur, hefur verið
skorin niður við trog. Atvinnu-
leysið og niðurskurðurinn hefur
sennilega bitnað hvað harðast á
innflytjendum sem öðru hverju
hafa fengið útrás fyrir óánægju
sína í óeirðum, sbr. þær sem urðu
nú fyrir skemmstu í Birmingham.
Til þess að gera illt verra hefur
Tatcher skert tekjumöguleika
sveitarstjórna, bæði með því að
skera niður framlög af skatttekj-
um ríkisins og á þann hátt að
skylda þau til að skera niður fra-
mlög til félagsmála, heilbrigðis-
mála, umhverfismála, húsnæðis-
mála o.s.frv.. Þetta hefur gert
sveitarstjórnum ókleift að koma,
til móts við þá eymd sem ríkis-
valdið hefur skapað. Þetta hefur
valdið árekstrum milli ríkisvalds
og sveitarfélaga, ekki síst í
London og Liverpool þar sem
vinstrimenn fara með meirihluta í
bæjarstjórnum.
Thatcher hefur fylgt stefnu
sinni í launamálum eftir af fyllstu
hörku og ráðist á hagsmuni stétt-
arfélaga þar sem hún hefur kom-
ið því við. Verkalýðshreyfingin
hefur ekki borið gæfu til þess að
mæta árásum járnfrúarinnar með
samstöðu eins og glöggt kom
fram á nýafstöðnu þingi breska
alþýðusambandsins. Þar lá við að
sambandið klofnaði vegna þess
að sum félög vilja þiggja þau
gylliboð sem járnfrúin býður í því
skyni einu að kljúfa alþýðusam-
tökin.
Á sama tíma og Thatcher hefur
þannig veist að alþýðu Bretlands
hefur hún á ýmsan hátt mulið
undir þá sem betur mega sín.
Fyrir utan stuðning við atvinnu-
fyrirtæki hefur hún lækkað skatta
hátekju- og stóreignafólks. Nú í
sumar virtist hún hins vegar hafa
gengið einum of langt í þessa átt
þegar hún hugðist hækka veru-
lega laun ýmissa æðstu embættisj
manna ríkisins á sama tíma og
hún barðist af hörku gegn launa-
kröfum annarra starfsmanna hins
opinbera.
Þessi fyrirætlan Thatcher
mætti harðri andstöðu sem náði
langt inn í raðir íhaldsflokksins.
Meira að segja þar í flokki eru
augu hófsamari manna farin að
opnast fyrir því að herská frjáls-
hyggja formannsins ógnar ekki
aðeins tilveru velferðarkerfisins
heldur líka sjálfs íhaldsflokksins.
Það má eitthvað mikið gerast ef
frjálshyggjan lifir af næstu kosn-
ingar í Bretlandi en þær eiga að
fara fram ekki síðar en árið 1988.
-ÞH
LEIÐARI
Frjálshyggjan á undanhaldi
Eftir að öldur róttæknisbylgjunnar sem oft er
kennd við árið 1968 fóru að fjara út í Evrópu
þegar líða tók á áttunda áratuginn fór hin algera
andstæða að skjóta upp kollinum. Þannig vill
það oft verða í sögunnar rás og kannski var
ekkert undarlegt við það að fólk skyldi heillast af
fagurgala Friedman-gengisins. Frjálshyggjan
boðaði eitthvað nýtt, í augum margra var hún
Ijósið við enda þeirra myrku gangna sem efna-
hagskreppan hafði teymt velferðarríkið inn í.
Frjálshyggjan boðaði uppskurð á „kerfinu";
ofurvaldi ríkisins yfir lífi þegnanna skyldi hnekkt
og frelsisblómin vökvuð. Velferðarríkið sem
byggst hafði upp á lengsta samfellda góðæris-
skeiði kapítalsismans lenti í ógöngum þegar
hægði á hagvextinum. Ört vaxandi atvinnuleysi
og skuldafen ríkisstjórna setti velferðarkerfið í
próf sem það stóðst ekki nema miðlungi vel.
Það varð öllum Ijóst að breytinga var þörf á því,
kerfið þurfti að laga að nýjum aðstæðum.
Það var því ekkert óskiljanlegt þótt evrópskir
kjósendur gæfu frjálshyggjunni tækifæri á að
spreyta sig. Nú hefur hún hins vegar fengið að
gangast undir próf veruleikans og eftir öllum
sólarmerkjum að dæma hefur prófdómarinn
gefið upp alla von um að nemandinn standist
prófið. I flestum þeim löndum sem frjálshyggjan
hefur fengið að takast á við vandamál hnign-
andi hagvaxtar eru augu almennings að opnast
fyrir því að lausnir hennar standast ekki. í þær
vantar alla mannlega samkennd. Þær eru
grimmúðlegar.
Þar sem frjálshyggjan hefur fengið að takast
á við veruleikann hefur henni sums staðar orðið
nokkuð ágengt við að glæða hagvöxt og kveða
niður verðbólgu. En sá árangur hefur alls staðar
komið niður á félagslegum hagvexti. Hagur al-
mennings hefur versnað, atvinnuleysi aukist,
grimmdin í mannlegum samskiptum vaxið.
Gleggsta dæmið um þessa þróun er Bretland
þar sem frjálshyggjan hefur fengið að njóta sín
hvað best.
Ef litið er yfir hið pólitíska svið í Evrópu sést að
það er einkum í norðurhlutanum sem frjáls-
hyggjan hefur fengið að spreyta sig. Þar er nú
sama tilhneiging ríkjandi hvert sem litið er.
Hægriöflin eiga í vök að verjast í kosningum og
skoðanakönnunum meðan vinstri- og miðflokk-
ar eflast að sama skapi. Almenningur hafnar því
að þeim jöfnuði sem velferðarríkið kom á sé
raskað. Hann er búinn að fá nóg af flokkum sem
hlaða undir þá sem betur mega sín og traðka á
öllum hinum.
Hér á landi hefur undanfarin tvö ár verið við
völd ríkisstjórn sem langar mikið að beita
lausnum frjálshyggjunnar. En þótt andstaðan
gegn henni hafi ekki verið eins mikil og ástæða
er til hefur hún ekki enn gengið ýkja langt í því að
brjóta velferðarkerfið niður. Því veldur senni-
lega innbyggð tregða hins íslenska valdakerfis
sem og að áhugi ráðherra er í mörgum tilvikum
meiri í orði en á borði. Þeir skynja að það er ekki
vænlegt til árangurs í kosningum að ganga
harkalega fram í árásum á almenning.
Og þótt ungliðarnir í höfuðvígi frjálshyggjunn-
ar hér á landi, Sambandi ungra sjálfstæðis-
manna, hafi hátt um „ávísanakerfi" og hvetji til
þess að velferðarkerfinu verði komið fyrir katt-
arnef, allt í nafni atvinnulífsins og hagvaxtarins,
þá er enginn vafi á því að hin íslenska útgáfa
frjálshyggjunnar mun hljóta sömu örlög og ann-
ars staðar: að verða hent á ruslahauga sögunn-
ar.
Svona í lokin má benda Framsóknarflokkn-
um á að þótt útreið frjálshyggjuflokkanna sé
slæm um þessar mundir er það hrein hátíð hjá
því hvernig þeim miðflokkum vegnar sem boðið
hafa fram krafta sína sem hækjur leiftursóknar-
manna.
-ÞH