Þjóðviljinn - 13.12.1985, Blaðsíða 4

LEHDARI
Seðlabankastjóra ber að víkja
Nú er komiö á daginn, aö hlutverk aöalbanka-
stjóra Seölabankans, Jóhannesar Nordals, er
miklu meira í Hafskipshneykslinu en nokkurn
óraöi fyrir. A forsíöu Þjóöviljans í dag er nefni-
lega greint frá þeim stórtíðindum, ao þessi á-
hrifamikli embættismaður hafi setiö á þýöing-
armiklum upplýsingum um það ?em hann sjálf-
ur kallar „varhugaveröa" stöðu Utvegsbankans
gagnvart Hafskip, í meira en 40 daga og 40
nætur.
Þess ber aö minnast, aö viöskiptaráöherra
fyrrverandi, Matthías Á. Mathiesen hefur átt
hendur að verja á Alþingi fyrir aögerðarleysi sitt
í málefnum Hafskips. Þjóöviljinn hefur sömu-
leiöis sótt meö nokkurri hörku aö Matthíasi og
beint til hans kröftuaum spurningum af sama
tilefni. Málsvörn MatthíasarÁ. Mathiesen í Þjóð-
viljanum í gær var þessi: Ég vissi ekki um málið.
Þaö er alveg Ijóst, aö Matthías Á. Mathiesen
hefur beöið nokkurn hnekki sökum lítilla aö-
gerða í málinu á meöan hann var viðskiptaráð-
herra. Það er erfitt að sjá hvort þessi annars
farsæli og vammi firrti þingmaður Reyknesinga
kemur ódældaöur út ur þessu máli. Hitt er aö
sönnu Ijóst, að þaö var rangt mat aðalbanka-
stjóra Seðlabankans sem hefur bakaö fyrrver-
andi viöskiptaráöherra veruleg vandræoi sem
kynnu aö draga dilk á eftir sér fyrir hann. Auðvit-
aö má segja að Matthías Á. Mathiesen heföi,
þrátt fyrirtafsöm viöbrögö Jóhannesar Nordals,
átt að kynna sér málið lyrr og grípa til aögeröa.
Hitt er deginum Ijósara, að Johannesi hafa orö-
iö á alvarleg mistök sem hafa kostað yfirmann
hans fyrrverandi veruleg vandræoi. Fyrir
heiðarlegan mann í slíkri stööu er einn kostur til,
og aöeins einn: JÓHANNES NORDAL Á AÐ
SEGJA AF SÉR.
Málsvörn Jóhannesar á forsíðu Þjóðviljans í
dag er sú, aö þegar hann fékk í kringum 20. júní í
hendur skýrslu Utvegsbankans um stöðu bank-
ans gagnvart Hafskip um mánaðamótin maí-
júní, þá hafi skortur á tryggingum fyrir skuldum
Hafskips ekki veriö nema 21 miljón króna. Aö
sögn hans var þessi vöntun á tryggingum ekki
nægilegt tilefni til aö gera viðskiptaráðherra
formlega viövart samstundis.
Viö þetta er margt alvarlegt aö athuga, en fátt
eitt verður taliö hér aö sinni. I fyrsta lagi var það
á allra vitoröi, aö staöa Hafskips var oröin mjög
slæm um þessar mundir og fór versnandi.
Þessvegna er þaö auðvitað ekkert annaö en
embættishroki af verstu tegund þegar embætti-
smaður í stööu Jóhannesar tekur upp á sitt
eindæmi þá ákvöröun að málið sé ekki nógu
alvarlegt til aö láta viðskiptaráðherra vita af því.
Var ekki viðskiptaráðherra einfær um aö meta
þaö sjálfur hvort ástæða væri til aðgerða af
hans hálfu?
í öðru lagi þá birtist enn fáheyröari embættis-
hroki í því, að Jóhannes Nordal haföi ekki einu
sinni fyrir því aö láta yfirmenn sína, bankaráðs-
menn í Seölabankanum, vita af málinu. Jónas
Rafnar, formaöur bankaráðs Seölabankans,
staöfestir þannig á forsíðu Þjóöviljans í dag, aö
hann hafi aldrei haft vitneskju af skýrslunni, því
Jóhannes Nordal hafi ekki látið bankaráöinu
hana í té. „Éa hafði ekki hugmynd um þessa
skýrslu og þaö var aldrei um hana fjallað í bank-
aráði, mér var ekki skýrt frá henni,“ segir Jónas
á forsíöu Þjóöviljans í dag.
í þriðja lagi er þaö skjalfest, aö Jóhannes
sjálfur taldi stööuna, í skýrslunni sem banka-
ráöiö og ráöherra fengu ekki að sjá, „varhuga-
verða“. Þannig segir orörétt í bréfi sem hann
sendi Þjóðviljanum að loknu viðtali viö hann í
gær, þar sem rætt er um skýrsluna frá 3. júní:
„Samkvæmt þessu yfirliti voru beinar skuldir og
ábyrgöir Hafskips aðrar en víxlar vegna annarra
um 614 miljónir kr., en 21 milj. vantaði á, að
tryggingar bankans nægöu fyrir þessum
skuldum. Af þessu varö Ijóst, aö staöa bankans
gagnvart félaginu var orðin varhugaverð, en
þó stóöu vonir til aö úr vandanum mætti leysa
meö viöbótartryggingum".
Meö öörum orðum: seölabankastjóri taldi
stööuna vissulega „varhugaverða" en vanrækti
þó aö areina yfirboðara sínum frá henni, oa
bakaöi honum meö því ómæld vandræði. Þao
er ekki hægt að segja hvort aðgerðarleysið sem
stafaði af afglöpum Jóhannesar Nordals kost-
aöi skattgreiðendur fé, eöa hvað mikið. Hitt er
alveg Ijóst, aö dómgreindarskortur hans og
ranat mat á stööunni leiddi til afglapa og honum
er aöeins ein leiö æruverðug úr málinu: Hann á
aö segja af sér.
KLIPPT OG SKORfÐ
Hér sat sá slóttugi ræðismaður Hitlers, Gerlach, og átti erindi við furöu marga menn.
Island í
stríðinu
Nú er bókavertíð og umfjöllun
um bækur smeygir sér niður í
hverja glufu eins og sjá má af
blöðum. Og því ekki að skrifa svo
sem eitt Klipp í tilefni bókar -
sem fjallar um merkileg mál úr
nýrri íslandssögu? Hér átti við
„Stríð fyrir ströndum“ eftir Þór
Whitehead og er önnur bókin í
miklum bálki sem hann setur
saman um ísland í síðari
heimsstyrjöldinni.
Reyndar er hann enn staddur
mestmegnis í aðdraganda stríðs-
ins. Bókin fjallar að mestu um
viðleitni Þjóðverja til að koma
sér vel fyrir hér og viðbrögð við
henni. Þegar þessu bindi lýkur er
stríðið að sönnu hafið, en íslend-
ingar hafa ekki annað af því að
segja en fregnir af vígvöllum og af
hafinu í kring - og svo viðbúnað
við hugsanlegum vöruskorti. En
um þá hluti, það afturhvarf til
sjálfsþurftarbúskapar, fjallar Þór
einmitt einkar skemmtilega í ein-
um kafla bókarinnar. Höfundur
er semsagt ekki enn kominn að
því að breskur her gengur hér á
land vorið 1940. Með þessu á-
framhaldi verður verkið í heild
vafalaust sjö bindi að minnsta
kosti.
Það er svona með íslendinga:
þegar þeir skrifa þá skrifa þeir
langt mál og ítarlegt. Annars
ekkert.
Pað sem
fáir vissu
Ekki svo að skilja: Þór vinnur
um margt þarft starf, því fátt hef-
ur dregið jafn langan dilk á eftir
sér í okkar sögu og hernám iands-
ins í síðari heimsstyrjöld. Og
föng, fer einatt skynsamlega með
þau og er vel læsilegur penni.
Þrennt er það sem mun mest-
um tíðindum sæta í þessari bók -
og hefur reyndar komist í fréttir.
í fyrsta lagi er það, að áhrifa-
menn í Þýskalandi Hitlers reyndu
snemma og fyrr en áður var hald-
ið að ná tangarhaldi á íslenskum
mönnum og stofnunum. Þeir
hafa, ekki síst Heinrich
Himmler, yfirmaður SS-
sveitanna, haft sérstakan áhuga á
íslandi, m.a. vegna sinna skrýtnu
hugmynda um germanska fortíð
og mikilleika norrænnar heiðni.
Þannig ætlaði Himmler að senda
hingað menn til að grafa upp
heiðin hof og láta af slíku verki
nokkurn ljóma falla á nasismann
og svartliða sína.
njósnakerfi grunlausra fram-
sóknarbænda með ströndum
fram og áttu þeir að fylgjast með
þýskum kafbátum fyrir málgagn
sitt Tímann.
í þriðja lagi - og eru þær fregnir
dapurlegastar aflestrar: það kem-
ur mjög glöggt á daginn, að ís-
lensk yfirvöld héldu landinu sem
mest lokuðu fyrir flóttamönnum
undan Hitler og þess voru dæmi
að Gyðingar væru sendir héðan
úr landi og kannski beint í opinn
dauðann. Og blöðum eins og
Morgunblaðinu og Vísi þótti
aldrei nóg gert í þessum efnum,
fóru hinum verstu orðum um
Gyðinga sem „flakkandi lands-
hornalýð“.
Mildum
höndum
Frá öllu þessu skýrir Þór Whit-
ehead vel og samviskulega. Hann
reynir sitt besta til að vera sann-
gjarn, finnur flestum nokkrar
málsbætur, nema kannski helst
íslenskum sósíalistum. Hann
áfellist ekki Jónas frá Hriflu fyrir
hans skrýtna frumkvæði í njósn-
um. Hann afsakar íslensk yfir-
völd í flóttamannamálinu með
því að segja sem svo: hvað gátum
við gert? (fyrirgefur þó ekki þá
hörku sem sýnd var í sumum mál-
um). Meira en svo: hann fer ein-
staklega mildum höndum um þá
íslensku áhrifamenn sem sá út-
smogni skálkur bókarinnar,
Gerlach ræðismaður og vinur
Himmlers, reyndi að flækja í net
sitt til að byggja upp áhrif og ítök
hér á landi.
Það er vitaskuld rétt hjá Þór
Whitehead, að þegar Þjóðverja-
vinátta frá fyrri tíð snerist upp í
jákvæða afstöðu til Hitlers-
Þýskalands, þá var einatt á ferð-
inni barnaskapur, sem rann svo
af mörgum með árunum. Engu
að síður gengur Þór ansi langt í að
afsaka þessa menn: það var,
fjandinn hafi það, engin „nauð-
syn“, hvorki embættisleg né
önnur, að sækja þing Norræna
félagsins í Lúbeck, svo dæmi sé
nefnt og meira en undarlegt „sak-
leysi“ ef menn ekki áttuðu sig á
því hvað Rosenberg og aðrir há-
nasistar voru að messa yfir
mönnum þar.
Að bregðast
rétt við
En semsagt: þetta er, hvað sem
slíkum athugasemdum líður,
mjög fróðleg samantekt hjá dug-
legum sagnfræðingi. Björn
Bjarnason var að leggja út af
henni í Morgunblaðinu í fyrra-
dag. Hann ályktar sem svo, að
bækur Þórs Whitehead sýni vel
að hlutleysi dugi ekki íslending-
um, að „Islendingar ráða því ekki
hvort þeir fá að lifa í friði í landi
sínu“. Vegna þess að ísland hljóti
að dragast inn í hernaðaráætlanir
allra sem hyggja á hernað í
Norðurálfu.
Það síðastnefnda er rétt: ísland
er sett inn í hernaðaráætlanir.
Njósnabrölt Gerlachs ræðis-
manns og margt fleira minna á
það. En á viðsjálum tímum eiga
menn alltaf nokkurra kosta völ.
Þeir geta til dæmis hrakið frá sér
flóttamenn með fúkyrðum, eða
reynt að hjálpa þeim. Menn geta
líka komið fram með reisn eða
aumingjaskap andspænis fulltrú-
um stórvelda. Krafan um þjóð-
lega reisn fellur reyndar aldrei úr
gildi - hvort sem um er að ræða
framkomu við einhvern þann að-
ila sem fer fram með „vinsamlegu
ofbeldi“ eða þann sem fer fram
með grimmu og illræmdu ofbeldi.
Gáum að því.
Annað mjög fréttnæmt er það,
að Bretar komu sér upp með að-
hann er mikill eljumaður við að- — stoð Jónasar frá Hriflu einskonar
DJOÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis
og verkalýðshreyfingar
i Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjórar: Árni Berqman, össur Skarphóöinsson.
Rltstjórnarfulltrúi: Oskar Guömundsson.
Fróttastjóri: Valþór Hlööversson.
Blaöamenn: Aöalbjörg Óskarsdóttir, Álfheiöur Ingadóttir, Garöar
Guðjónsson, Ingólfur Hjörleifsson, Lúövík Geirsson, Magnús H. Gísla-
son, Möröur Árnason, Sigurdór Sigurdórsson, Víðir Sigurösson, Þór-
unn Siguröardóttir, Þröstur Haraldsson.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Ljósmyndir: Einar Ólason, Siguröur Mar Halldórsson.
Útlit: Sævar Guöbjörnsson, Garðar Sigvaldason.
Símvarsla: Sigríöur Kristjánsdóttir.
Húsmæöur: Agústa Þórisdóttir, Olöf Húnfjörð.
Ðílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Framkvæmdastjóri: Guörún Guömundsdóttir.
Skrifstofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guörún Guövaröardóttir, Magnús Loftsson.
Útbreiöslustjóri: Sigríður Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Ragnheiður Óladóttir.
Auglýsingar: Ásdís Kristinsdóttir, Guöbergur Þorvaldsson,
Olga Clausen.
Afgreiöslustjóri: Baldur Jónasson.
Afgreiösla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Ólafur Björnsson.
Útkeyrsla, afgreiösla, auglýsingar, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verö í lausasölu: 35 kr.
Sunnudagsblað: 40 kr.
Áskrift ó mónuöi: 400 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 13. desember 1985