Þjóðviljinn - 15.02.1986, Qupperneq 9

MENNING
íslandsvin og Ijóða
Spjallað við Wolfgang Schlffer Ijóðskáld, leikritahöfund og dugnaðarfork
við kynningu á íslenskum bókmenntum í Þýskalandi
Wolfgang Schiffer leikrita-
skáld, ljóöskáld og leiklistar-
ráðunautur WDR-útvarpsins í
Nordrhein-Westfalen var í heim-
sókn á íslandi í vikunni. Hann las
uppúr verkum sínum í þýska
bókasafninu og rabbaði um
vestur-þýska menningarpólitík.
Wolfgang á marga vini í hinum
íslenska bókmenntaheimi, - og
hafa verið þýdd eftir hann ljóð og
leikrit á íslensku. Hann hefur
verið frumkvöðull að því að
kynna nútímaskáld í Þýskalandi,
bæði í útvarpi og er nú ásamt
Franz Gíslasyni og Sigurði A.
Magnússyni að ganga frá sér-
stöku tímariti um íslenska rithöf-
unda með sýnishornum úr verk-
um þeirra.
Wolfgang hefur verið heiðrað-
ur margvíslega fyrir leikverk og
ljóð. Wolfgang Schiffer er tæp-
lega fertugur tveggja barna faðir
og býr í Köln.
- Ég hef frá því ég var 15 ára
strákur haft taugar til íslands
segir Wolfgang Schiffer,
vestur-þýskur rithöfundur og
leiklistarráðunautur í WDR,
útvarpsstöðinni í Nordrhein-
Westfalen í spjalli við Þjóðvilj-
ann.
- Ætli það hafi ekki verið róm-
antíkin, - víkingarnir. Víst er að
þegar ég komst í kynni við ís-
lenskar bókmenntir, Eddu,
Gíslasögu og loks Halldór Lax-
ness þá jókst löngun mín til að
Barnabókaverðlaun
Tobías
tilnefndur
Félag skólasafnvarða hefur
tilnefntTóbíasar-bækur
Magneu frá Kleifum til barna-
bókaverðlauna Félags nor-
rænna skólasafnvarða sem í
ár verða veittöðru sinni.
Þetta eru einu norrænu verð-
launin til höfunda barnabóka og
fékk þau í fyrsta sinn í fyrra
sænski rithöfundurinn María
Gripe. íslenskir skólasafnverðir
tilnefndu þá til verðlauna bókina
Sitji guðs englar eftir Guðrúnu
Helgadóttur.
Magnea Magnúsdóttir frá
Kleifum gaf út fyrstu bók sína
rúmlega þrítug árið 1962 og þá
„fullorðinsbók“ en er þekktust
fyrir ritverk sín ætluð börnum,
bækur orðnar alls tíu. Þríleikur-
inn um Tobías og félaga er síðasta
verk Magneu: Tobías og Tinni
(1982), Tobías og vinir hans
(1983), Tobías trítillinn minn
(1985).
f greinargerð með íslensku til-
nefningunni segir meðal annars
að í Tobíasar-bókunum komi
skýrt fram kostir Magneu: við-
burðarík frásögn, samtöl á eðli-
legu talmáli krydduð fjörlegum
hugsunum söguhetjanna, stíllinn
myndrænn og nær vel til barna. í
bókunum um Tobías sýni Magn-
ea mikið næmi og mannþekkingu
í persónusköpun, og flytji hollan
boðskap um að ríkidæmi sé ekki
síst fólgið í náinni samveru við
börn.
DOTTIR MÍN
Enn dansar þú.
Setur stút á munninn
og sendir mér fingurkoss.
Pú veist raunar ekki
hve hljóðan ást þín gerir mig
hve ég þarfnast hennar, finn hana upp.
Enn veist þú fátt:
enn dansar þú
á þessari deyjandi kúlu.
(Franz Gíslason þýddi).
kynnast landi og þjóð betur. Sú
ósk rættist í kringum áttræðisaf-
mæli Halldórs Laxness er ég kom
til íslands fyrsta sinn 1982.
- Ætlunin var að taka viðtal við
skáldið fyrir útvarp og ég fór til
þeirra Auðar og Halldórs að
Gljúfrasteini. Þar átti ég yndæla
stund með þeim hjónum yfir mat
og drykk, þar sem við ræddum
guð og heiminn. Halldór var ræð-
inn og skemmtilegur - en hins
vegar brá svo við að þegar ég
kveikti á bannsettu segulband-
inu, þá átti skáldið ekki annað en
einsatkvæðisorð. Þau hjón komu
mér í kynni við ágætisfólk hér á
landi og síðan hef ég eignast
marga vini og bundist menningu
þjóðarinnar órjúfandi böndum.
- Á alþjóðlegu móti rithöfunda
í Köln 1983 hitti ég Úlf Hjörvar.
Hann kom mér í kynni við Frans
Gíslason sem hefur mikið þýtt,
m.a. ljóð eftir mig. Ég er nú í
fjórðu heimsókn minni til íslands
og er að gera tvennt; annars veg-
ar ganga frá sérstöku tímarit-
shefti um íslenskar eftirst-
ríðsbókmenntir og hins vegar að
halda fyrirlestur um menningar-
stefnu í Þýskalandi í þýska bóka-
safninu, hvar ég mun einnig lesa
ljóð eftir mig. Eg hef komið hing-
að á vegum Göthe stofnunarinn-
ar og útvarpsins og á sjálfs míns
vegum auðvitað.
Virt bókmennta-
tímarit
- Ætlunin er að gefa út sýnis-
horn af verkum 40-45 íslenskra
skálda í þessu tímariti, die horen
(grískar gyðjur). Það kemur út
fjórum sinnum á ári og hefur
komið út í þrjátíu ár. Tímaritið er
ekki gefið út í miklu upplagi, en
það er virt og til þess er iðulega
vitnað. Það er í öllum bók-
menntastofnunum, bókasöfnum
og víðar, þannig að upplagið
sjálft segir ekki alla söguna.
- Lögð hefur verið áhersla á að
kynna nútíma þýskar bók-
menntir, minnast látinna höf-
unda og birta sýnishorn af verk-
um þeirra - og auk þess hefur
verið lögð áhersla á að kynna
bókmenntir málsvæða sem ekki
hafa verið Þjóðverjum kunn.
Þannig hafa verið þemu um holl-
enskar bókmenntir, finnskar,
sænska ljóðlist o.s.frv. Og nú er
komið að íslandi. Við erum að
vinna að þessu í félagi, auk mín,
þeir Franz Gíslason og Sigurður
A. Magnússon.
- Die horen, tímaritið fjallar
ekki einungis um bókmenntir
heldur menningu í víðara sam-
hengi. Þar hefur til dæmis verið
fjallað um andspyrnu venjulegs
fólks gegn Hitlersstjórninni og
nasismanum og vann ég að því
hefti tímaritsins. Ég vann þetta
þema uppúr viðtölum og frásögn-
um, sem ég hafði áður flutt í út-
varpi.
ísland á uppleið
- Það er hægt að segja að vegur
íslands fari vaxandi í menningar-
efnum í Þýskalandi. í WDR-
útvarpinu hafa verið flutt sýnis-
horn úr leikritum rithöfunda eins
og Hrafns Gunnlaugssonar í þýð-
ingu Franz Seewald og Jóns Lax-
dals, Ólafs Hauks Símonarsonar í
þýðingu Sigrúnar Valbergsdóttur
og Gudrun Kloek, Halldórs Lax-
ness í þýðingu Franz Seebald og í
júní verður flutt verk eftir Odd
Björnsson í þýðingu Hubert Seel-
ow. Og á næstunni mun verða
flutt erindi Jóns Viðars kollega
míns um íslenska leikritun.
- Nú háttar þannig til, að milli
útvarpsstöðvanna í landinu er
mikið samstarf og eru slík verk
endurflutt í öðrum útvarpsstöðv-
um oft og iðulega. Þessum ís-
lensku sýnishornum hefur verið
afar vel tekið.
- íslenskir rithöfundar eru ekki
vel þekktir í Þýskalandi, nema
Halldór Laxness. Þýðinga á verk-
um hans er ævinlega beðið með
eftirvæntingu. Þó má segja að
Halldór hafi verið óheppinn með
útgáfufyrirtæki. Hann hefur ekki
haft fast útgáfufyrirtæki og fastan
þýðanda, þannig að þýðingarnar
eru mjög misgóðar. Þó skín
snilldin alltaf í gegn.
Gerjun í útvarpi
- í sambandslýðveldinu eru 11
útvarpsstöðvar reknar af við-
komandi löndum. Nú er að ganga
þar í garð sú breyting, að einka-
aðiljum er gefið tækifæri til að
reka útvarpsstöðvar og hafa þær
sumar hverjar hafið starfsemi.
Yfirleitt er þar allt á sömu bók, -
þessar stöðvar flytja látlaust
popp með auglýsingum á milli.
- Stjórnendur útvarpsstöðv-
anna hafa brugðist rangt við að
mínu mati. Þeir hafa lagt áherslu
á að flytja meira léttmeti í stað
þess að verða metnaðarfyllri við
dagskrárgerð. Auðvitað töpum
við hlustendum en við eigum að
gera betur við þá sem verða eftir,
vera metnaðarfyllri.
- í Nordrhein-Westfalen höf-
um við hjá WDRfjórarrásir, sem
útvarpa mismunandi efni. Lögin
heimila auglýsingar en enn hefur
ekki verið lagt út á þá braut. Ef
það verður gert, þá er víst að að-
eins einni rás verður heimilað að
flytja auglýsingar. f landinu eru
17 miljónir íbúa og allt að 60%
hlusta daglega á einhverja rásina
frá þessari útvarpsstöð. Það er
nokkur spenna milli stjórnenda
útvarpsstöðvanna og starfs-
manna þeirra af þeirri ástæðu
sem ég áðan nefndi. Starfsmenn
vilja ítarlegri upplýsingar og
meira menningarefni, en stjórn-
endurnir vilja léttmetið - aðal-
lega af ótta við nýju auglýsingast-
öðvarnar í einkaeign. Reynslan
er sú að þessar nýju stöðvar eru í
eigu voldugra auðhringa sem
koma nálægt útgáfu á dagblöðum
og tímaritum.
- Þessar fjórar rásir WDR
(West Deutche-Rundfunk)
skiptast þannig að á 1. rás eru
dálitlar upplýsingar og fréttir, - á
3. rás eru svo ítarlegar upplýsing-
ar, bakgrunnur og menningarefni
og á 4. rás, sem nýtur vaxandi
vinsælda, er stílað á íhaldsamt
miðaldra og eldra fólk, með óp-
erum, þýskum slögurum og engu
„þungu“ efni.
Einokun í
menningarefnum
- Þýskir rithöfundar og lista-
menn eiga ekki sjö dagana sæla í
heimalandi sínu. Þar er mjög
flókið kerfi sjálfsbjargar og fjöldi
rithöfunda lifir undir eðlilegum
tilvistarmörkum fólks á Vestur-
löndum. Ástæðan er sú að ekkert
opinbert kerfi er til sem tryggir
listamönnum lífsviðurværi og
fyrir rithöfunda hefur þróunin
orðið á verri veg undanfarin ár.
- Markaðurinn er harður. í
öllu Sambandslýðveldinu eru um
2000 útgáfufyrirtæki, - en um 2%
þessara fyrirtækja hafa um 50%
veltunnar, - og sömu sögu er að
segja um bókaverslanir. Þær eru
um 6000 talsins í öllu lýðveldinu
en um 2% þeirra ráða yfir 30%
veltunnar.
- Kerfið er þannig, að rithöf-
undar fá verðlaun frá borgum,
sveitarfélögum og stofnunum
sem ná til alls landsins. Áður
voru þessi verðlaun oft veitt efni-
legum lítt þekktum rithöfundum,
en í seinni tíð hefur borið meira á
því, að viðkomandi borg hefur
notað þetta tilefni til að heiðra
sjálfa sig, - og þekktari rithöf-
undar, sem hafa haft það gott
fyrir fá verðlaunin. Svipaða sögu
er að segja af þeirri viðleitni sem
var fyrir hendi um að styrkja
bókaútgáfur til að gefa út verk
minna þekktra höfunda, sem
fyrirfram væru ekki líklegir til
mikillar sölu. Úr slíkri útgáfu hef-
ur mjög dregið að mínu mati.
- Ljóð eru ekki mikið lesin í
samanburði við ísland. Það þykir
gott ef ljóðabók er gefin út í 1000
eintökum og seljist í 500-600 ein-
tökum. En það verður sífellt
sjaldgæfara að útgáfufyrirtæki
fari útí slíkt ævintýri.
Valkostir
- Þetta ásamt með kreppunni
hefur leitt til þess að valkosta út-
gáfur hafa sprottið upp og rithöf-
undar vinna meira sjálfir að þeirri
hlið framleiðslunnar. Til marks
um blómann í þessari grasrótar-
útgáfu má nefna, að samhliða
hinni alþjóðlegu Frankfurtar-
bókamessu er nú haldin messa
samhliða, þar sem bækur minna
þekktra forlaga eru til sýnis.
- Einkaútvarpsstöðvarnar og
kapalvæðingin í sjónvarpi sem
framkvæmd er í Þýskalandi,
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 15. febrúar 1986
Jgnúarbœkur
Samheitin í öðru sœti
Sú nýlunda er nú upp tekin af bókaútgefendum og
Kaupþingi að kanna bóksölu hvers mánaðar og ekki
bara vertíðarsölu fyrir jólin. í sölukönnun fyrirjanúar
reyndist barnabókin Þú áttgottEinarÁskelleftirGun-
illu Bergström hafa selst mest, og í öðru sæti er hin
gagnmerka Samheitaoröabók í ritstjórn Svavars Sig-
mundssonar.
Þá koma bækurnar Sextán ára í sambúð (Eðvarð Ingólfs-
son) sem best rann út fyrir jól, Gunnhildur og Glói Guðrún-
ar Helgadóttur, Pönnukökutertan eftir Sven Nordqvist og
Sóla, Sóla Guðlaugs Arasonar.
Á sérlista barnabóka eru auk Einars Áskels, Gunnhildar
og Glóa og Pönnukökutertunnar Klukkubókin (Vilbergur
Júlíusson) og Blómin áþakinu eftir Ingibjörgu Sigurðardótt-
ur.
Auk Sextán ára eru á lista um unglingabækur Hryllings-
höllin og Tímavélin eftir Georges Chaulet, Bara stcelar Eð-
varðs Ingólfssonar og nýjasta teiknimyndabókin um Sval og
Val.
Af ævisögum og viðtalsbókum ber hæst Lífssögu Aðal-
heiðar Bjarnfreðsdóttur. Þá kemur Vilmundarbókin Lög-
legt en siðlaust, síðan Á ystu nö/eftir Shirley Maclaine, Anna
frá Suðurey Arildar Mikkelsen og bók Eltnar Pálmadóttur
um Gerði myndhöggvara.
Sóla, Sóla stendur sig best íslenskra skáldsagna, þar á eftir
Skilningstréð Sigurðar A., Sagan ölleftir Pétur Gunnarsson,
Eldur og regn Vigdísar Grímsdóttur og Þórarinn Eldjárn
með Margsögu.
Þýddar sögur: Stúlkan á bláa hjólinu (Régine Deforges),
Vegur ástarinnar (Danielle Steel), Trölleykið (Desmond
Bagley), Komissarinn (Svel Hasel), Olíubylgjan blakka
(Hammond Innes).
Af bókum sem ekki verða settar í þessa flokka er efst á
lista íslensk samheitaorðabók, þá íslenska lyfjabókin, svo
sjálfar íslendinga sögur Svarts á hvítu, fyrra bindi. Þarnæst
Stríð fyrir ströndum Þórs Whitehead og loks kennslubók
Alexöndru Penny um Hvernig elska á karlmann.
Wolfgang Schiffer. Ljósm.: Einar.
hvort sem fólk vill eða ekki, kall-
ar á ný viðbrögð að mínu mati.
- Rithöfundar neyðast til að
krefjast þess að taka þátt í þess-
um miðlum. Þeir eiga hvarvetna
að vinna að gerð sjónvarpsefnis
og útvarpsefnis. Öðruvísi gengur
þetta ekki upp. Og við sem erum
starfsmenn þessara útvarps-
stöðva, bæði opinberra og ann-
arra, eigum auðvitað að vinna að
þessu. Þetta þýðir bæði bættan
hag rithöfunda sem og mun betri
útvarps og sjónvarpsdagskrá.
- I Þýskalandi hefur síðustu
misseri borið nokkuð á „skrifandi
hreyfingu", þ.e. að fólk úr ýms-
um þjóðfélagshópum taki til við
skriftir. Þetta er að sjálfsögðu
mjög ánægjulegt að fólk almennt
skuli taka upp tjáningarmiðilinn,
- en engu að síður hefur þetta
haft vissar neikvæðar afleiðingar
fyrir „alvöru" rithöfunda ef svo
má að orði komast. Þeir eiga erf-
iðara en áður með að ná í gegn.
- Meðal þess markverðasta
sem er að gerast í baráttu rithöf-
unda fyrir bættum kjörum og við-
spyrnu þeirra gagnvart ásókn
léttmetisins er stofnun gríðarlega
stórs verkalýðssambands fólks
sem vinnur við og í tengslum við
fjölmiðla, leikhús o.s.frv. í þessu
sambandi verða rithöfundar,
blaðamenn, fréttamenn, starfs-
menn útvarps- og sjónvarps-
stöðva, prentarar, leikarar og
margir fleiri. Þetta verkalýðs-
samband verður sett saman úr
mörgum smærri verkalýðsfé-
lögum og eru allir á einu máli um
að það verði þessari menningar-
baráttu mjög til styrktar.
- Nei, rithöfundar eiga ekki að
vera hræddir við nýju tæknina og
þá möguleika sem hún opnar
þeim. Þeir eiga þvert á móti að
krefjast þátttökunnar. Rithö-
fundar spara fyrir þjóðarbúið. í
gegnum útvarp og sjónvarp er
hægt að ná til miklu fleiri - og
spara þannig kostnað á menning-
arstarfsemi miðað við höfðatölu.
Eitt lítið dæmi. Ef útvarpsleikrit
er flutt í WDR má reikna með að
1% íbúanna hlusti á það. í Nordr-
hein Westfalen eru 17 miljónir
íbúa, - eða 170 þúsund hlustend-
ur útvarpsleikritsins. Það kostar
máske 20 þúsund mörk í flutn-
ingi. Til að ná til jafn margra
áhorfenda í leikhúsi sem borgin
Köln kostar, þarf allt að 500 sýn-
ingum. Verðið er margfalt hærra.
Leikhúsið þarf að sjálfsögðu að
vera áfram og að vera stutt af op-
inberu fé, - en það þarf að breyta
viðhorfi til útvarps- og sjónvarps-
leikritunar. Á hana hefur of oft
verið litið sem hornreku. Nei, rit-
höfundar eiga að leggja meiri
áherslu á útvarp og sjónvarp,
sagði Wolfgang Schiffer íslands-
vin og skáld að lokum.
-óg
Heilagt-skáhallt
Tónleikar Martins Berkofsky
Pianó
Sónötur eftir Beethoven, Schu-
mann, Liszt
Kirkjuhvoli, Garðabæ
Miðvikudag 12.2.
Sá undramaður, Martin Berk-
ofsky, sat við Steinwayinn á
Kirkjuhvoli í Garðabæ á miðvik-
udagskvöldið var og lék inn aura
fyrir Listasjóð Tónlistarskóla
Garðabæjar. Síðast þegar hann
var í fréttunum hafði hann gefið
út Liszt-plötu, til styrktar ís-
lensku Tónlistarhúsi, svo það
virðist vera árátta hans að leika
hér í góðgerðaskyni. Við
þökkum.
Það var „stórskrýtinn" Beet-
hoven sem hann byrjaði á þarna í
Garðabæ (op 10 nr. 2), annan
eins hefur maður varla heyrt um
árabil, kannski ekki síðan í frum-
bernsku. Ætli Beethoven hafi
ekki leikið þetta svona sjálfur?
Duttlungafullur, viðkvæmur,
sterkur og elskulegur. Sögur
herma reyndar að Beethoven
hafi á þeim aldri sem hann samdi
þessar sónötur op 10 verið slíkur
stórpíanisti hvað snerti tækni og
tilfinningaorku, að venjulegir
labbakútar hafi laumast heim í
miðju kafi á konsertum hjá hon-
um og aldrei sést framar. Það
laumaðist enginn út þarna, svo
þetta hefur verið úrvalslið, en því
miður varla nema svona 80-90
manns.
Já Berkofsky hefur svoleiðis
tækni...og músíkvilja og innsýn,
sem gerir menn kannski feimna.
Eða lotningarfulla. Suma eflaust
fjandsamlega. Eflaust finnst fleiri
en einum ýmislegt vafasamt í
túlkun hans og furðulegt. Hann
leikur Beethoven fyrst og fremst
sem 19du aldar „virtúósmúsík"
(þó innan strangra klassískra
marka), músík sem er samin fyrir
velsmíðað og sterkt fortepíanó og
af manni sem er klár á öfgum tím-
ans, andstyggð hans og fegurð.
Þrátt fyrir, eða öllum fremur,
vegna, rómantískrar afstöðu,
verður Beethoven „nútímamús-
ík“ í höndum Berkofskys.
Sama má segja um Schumann-
sónötuna (op 22 í g moll). Kann-
ski er hún frá einhverjum bæjar-
dyrum séð lakari í formi, ekki
eins markviss í hugsanaferli og
Beethoven. Hvað er það nú? I
öllu falli gerði Berkofsky hana að
hárfínu og beinskeyttu drama
með sinni ofstækni og krafti.
En þó kraftur og tækni Berkof-
skys eigi sér fáar hliðstæður, þá er
lýrikkin, yfirvegaður söngur lag-
línu og hljóms ekki síður hans
sterka hlið. Það heyrði maður svo
sannarlega í Schumann, en þó
fyrst og fremst í Liszt.
H-mollsónata Liszts er kapítuli
fyrir sig í píanóbókmenntum
heimsins. Form hennarog tilfinn-
ingasvið er svo stórt og flókið, að
í höndunum á venjulegum,
fingrafimum barningsmönnum
(og þeir slá sér oft upp á henni) er
hún stundum stórhlægilegt melo-
drama a la Mascagni-Leon-
cavallo í próvinsleikhúsi. Hjá
Berkofsky var að vísu ofsinn yfir-
gnæfandi. En á milli komu svo
blíðir kaflar, uppfullir með töfr-
andi mjúkum söng. Uppbygging-
in að lokaátökum „fúgatokafl-
ans“ og öllu sem honum fylgir var
yfirþyrmandi, allar raddir og
flækjur stjörnuskýrt víravirki.
Heilagt.
Hvað dregur annars svona
ævintýravirtúós, sem er skáhallur
við flest sem hér er í viðjum van-
ans, að fslandi? Hann er vita-
vörður á Garðskaga og kennir er
mér sagt hálfgerðum byrjendum
tuttugu tíma á viku í Garðabæn-
um. Er ísland svona dásamlegt?
Víst er það „undur veraldar‘% en
einhvernveginn finnst mér þetta
sýna manni enn einu sinni hvað
Guð almáttugur er magnaður
grínisti, og í stöðugu stuði. LÞ
Martin Berkofsky, vitavörður, vélhjólafari og píanisti.
Borgarspítalinn
V og Rauði kross íslands
efna til sjúkraflutninganámskeiös dagana 7.-18. apríl nk.
Kennsla fer að mestu fram í Borgarspítalanum frá kl. 08-17 daglega, en eftir þaö
gefst þátttakendum kostur á veru á sjúkra- og slysavakt Borgarspítalans og
Slökkvistöö Reykjavíkur.
Umsækjendur skulu starfa viö sjúkraflutninga.
Námskeiösgjald er kr. 11.000.-
Innritun og nánari upplýsingarveröaveittaráaðalskrifstofu RKÍ, Nóatúni 21,
Rvík. s. 91-26722. (HólmfríðureðaÁsgerður). Umsóknarfresturertil 1. apríl nk.