Þjóðviljinn - 23.02.1986, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTIIl
U B fí, R
Lesendabréf
í Prövdu
Látum alla standa í sömu biðröðum - Burtmeð forréttindin - Hvað
er á seyði rétt fyrirþing Kommúnistafiokksins sovéska?
Allt frá því að Gorbatsjof tók
við embætti flokksleiðtoga í So-
vétríkjunum hafa fréttaskýrend-
ur verið önnum kafnir við að
draga saman líkur í spár um það,
hvers væri af hans stjórnartíð að
vænta. Ætlar hann að snúa við
blaði í Afganistan? Ætlar hann
að draga úr miðstýringu efna-
hagslífsins og brydda upp á
einkarekstri í smáum stíl eins og
Ungverjar gera? Verður horfið
frá því að Kommúnistaflokkur-
inn sé kjarni hvers fyrirtækis og
hverrar stofnunar eins og segir í
stjórnarskrá Bréfsnéfs?
Agi verður
að vera
Enn sem komið er hafa ekki
fundist þau svör í munni eða
gjörðum Gorbatsjofs, sem geri
líklegar meiriháttar breytingar á
þeim sviðum sem nefnd voru.
Aftur á móti hafa menn veitt því
eftirtekt, að mikil áhersla hefur
verið lögð á að auka framleiðni
og afköst og þá ekki síst með
hertum aga. Agakröfurnar hafa
bæði komið fram í öflugri herferð
gegn gömlum förunaut rússnesku
þjóðarinnar, vodkanu („eigi er
kátt með Rússum nema kneyfað
sé“ segir í gömlum annál) - og svo
í greinum um spillingu háttsettra
manna hjá flokknum eða í
stjórnkerfi ríkisins. Ogfylgirmeð
sögum þeim, að margir þeir sem
hafa notað stöðu sína til að raka
að sér auði og fríðindum, meðal
annars með því að leggja eins-
konar mútuskatt á undirmenn
sína og viðskiptaaðila, hafi fokið
úr embætti með smán.
Rekinn eða
fœrður til?
Það er að sönnu ekki nýtt í So-
vétríkjunum að barist sé gegn
brennivíni - en það er nú gert
með óvenjulega mikilli hörku
eins og menn hafa frétt. Það er
heldur ekki nýtt, að rakin séu
dæmi af spilltum og ónýtum emb-
ættismönnum. En þau eru óvenju
mörg í sovéskum fjölmiðlum
núna og menn spyrja fleiri spurn-
inga um slík mál en tíðkast hefur.
Til dæmis segir í samantekt, sem
byggir á lesendabréfum til Pröv-
du, þann 13. febrúar, að marg-
sinnis hafi verið kvartað yfir sví-
virðilegu framferði flokkshöfð-
ingja í tilteknu héraði í Úzbekist-
an. Loks hafitekist aðfáþá rekna
en - „hvers vegna var það ekki
gert fyrr?“ spyr einn þeirra sem
fyrir ranglæti varð. Aðrir bera í
sínum lesendabréfum fram kröf-
ur um að spilltum ábyrgðar-
mönnum sé refsað harðlega. Og
þá er sérstaklega ráðist á þá for-
múlu, sem afar oft sést eftir að
hneykslismál koma upp. Kvörtun
hefur komist á prent og héraðs-
nefndir Flokksins hafa talið sér
skylt að gera eitthvað í málinu
(það er ekki hægt að hunsa það
sem kom í Prövdu eða Ízvestía).
Og þá er oft sagt sem svo: Mál
félaga Ivanofs eða Sidorofs hefur
verið tekið til athugunar, þeim
hefur verið gefin ströng áminning
og þeir fluttir í annað starf.
Og nú spyrja Prövduiesendur:
Hvað þýðir þetta? Er bara verið
að flytja til fólk í önnur störf
jafngóð? Og þetta er óvenjuleg
spurning, því hér er spurt um
bannorð eins og nomenklatúruna
- það er að segja, það kerfi, sem
tryggir að þeir sem stjórna halda
áfrám að stjórna. Sá sem hefur
sýnt ódugnað og spillingu við
rekstur stálbræðslu er settur til að
stjórna leikhúsinu í næstu borg...
Þeir
auka misréttið
Samantektin í Prövdu þann 13.
febrúar heitir „Hreinsun". Og
þar er m.a. að finna kafla úr bréfi
frá N. Nikolaéf frá Kazan, sem
kveðst hafa verið í Kommúnista-
flokknum frá 1940. Þar segir:
„Pegar menn velta vöngum yfir
félagslegu réttlœti er ekki hœgt að
líta fram hjá því, að leiðtogar
hefur ekki svo ég viti hleypt slík-
um umkvörtunum í gegn, og er
þó ekki að efa að oft hefur verið
reynt að vekja máls á þessum
fyrirbærum.
Launamunur
og fríðindi
Nikolaéf frá Kazan hefur lesið
sinn sovéska marxisma. Hann er
ekki að fara fram á launajöfnuð.
Hann gerir enga athugasemd við
þá formúlu, að í Sovétríkjunum
sé sósíalismi og þar með sé ekki
búið að framleiða þær allsnægtir
að allir hafi nokkurnveginn nóg.
Og þar með verði að misskipta
gæðum „eftir starfi". Hann notar
“pe,io,c3jTOBcKHT
»««ai nP„ccM " 'T" n?™™ úúcK í„
npocra.m?PnJ?í>MKa "a,L'e*} *h.hiii coBceM
anpe.Bi.CKHM
bcea
flpoeKT
*,/#U^EHHE
PA3TOBOP
SisEHHsín *
3HH M ua oörnnx ociim/l B o6uKHOBeiuiuil nan
«-mo;kct 6Zh toZ “T n0CI01,r > oS:
M^‘i„CKOpcc ofe-
“PHBHKeS TTT OI““*yTC* OT
“HCTKa annapaTa>U v8*011 “
1919 ro-’a m„ckdh,, E XíScee. 'le" KITCC -
apuö OobbS00" ™ro *e
.l“aecK0íi'H;,CT”e"?U'eii "apT"“ Snf "y*"° 1
napTMM npono;uiT
"wð 27d»»»
ccíívác orpoMnvK, paCoTy,-|
undir hausnum
sem minna fá, og þeir eru líka til
sem fá miklu meira (einn á móti
tíu var sagt). Og það sem verra
er. Þeir sem mest fá, fá ekki bara
meiri peninga.
Þeir, makar þeirra og börn,
hafa aðgang að sérstökum
sjúkrahúsum og hressingar-
heimilum, sem eru betri en
önnur, að sérstökum verslunum
Mikhaíl Gorbatosj: „Við vonum að talað verði við okkur í hreinskilni um hvaðeina" segja lesendabréfin.
flokksins, stjórnarstofnana,
verkalýðsfélaga og jafnvel Ung-
kommúnistasamtakanna, auka í
raun einatt á félagsiegt misrétti,
með því að notfcera sér allskonar
sérstakar matstofur, sérstakar
verslanir, sérstök sjúkrahús og
þar fram eftir götum. Við búum
við sósíalisma, gott og vel, og þá á
hver og einn að fá í sinn hlut eftir
starfi. Látum svo vera, ekki vilj-
um við jafna allt út („béz úravníl-
ovki“): sá sem stjórnar fœr hcerri
laun ípeningum. En í öðrum efn-
um á ekki að vera um forréttindi
að rœða. Látum yfirmanninn fara
með öllum hinum í venjulega
verslun og standa í biðröð rétt eins
og allir hinir-má vera að þá gangi
fljótar að útrýma þessum bið-
röðum sem allir eru hundleiðir á.
En varla munu þessir „notendur
sérstakra gœða“ hafna fríðindum
sínum sjálfir, hér þarf að koma til
löggjöf og róttcek hreinsun í kerf-
inu".
orðið „úravnílovka“ um jafn-
launastefnu, en það hefur verið
skammaryrði í Sovétríkjunum
síðan um 1930: kennarar í so-
véskum marxisma segja, að
launajöfnuður dragi úr frum-
ÁRNI
BERGMANN
Nýmœli
Þessi klausa í Prövdu er mjög
merkileg, og kannski það merki-
legasta semhefurbirst í því blaði
lengi. Fyrst og fremst vegna þess,
að hér er gagnrýni, sem ekki
heldur sig við það, eins og venju-
lega að einstaka háttsettir menn,
jafnvel nafngreindir, hafi illt
gjört eða ekki neitt. Hér er ráðist
að kerfisvanda, að ákveðnu fyrir-
komulagi. Það er ráðist að fríð-
indum þeirra sem best eru settir
fyrir í launum. Og ég veit ekki til
þess að það hafi áður komist á
prent, að lagt sé til að afnema
sérstakar verslanir eða sjúkrahús
fyrir háttsetta menn og fjöl-
skyldur þeirra. Sovéska ritskoð-
unin, sem er afar ströng og altæk,
kvæði manna og þar með fram-
förum í þjóðfélaginu. Hinsvegar
hefur það lengi vafist fyrir þeim,
hver launamismunurinn væri eða
mætti vera og hvernig sé hægt að
finna sæmilegan mælikvarða á
„verðmæti“ hinna ýmsu starfa.
Sovéskur hagfræðingur, sem
hingað kom fyrir nokkrum árum,
var að því spurður eftir fyrirlestur
á vegum MÍR, hvað hann teldi
eðlilegan eða leyfilegan launa-
mun (mestan mun hæstu og
lægstu launa) í þjóðfélagi eins og
hinu sovéska. Hann sagði: einn á
móti tíu. Áheyrendur setti
hljóða. Þeir hefðu kannski orðið
enn meira hissa ef þeir hefðu vit-
að, að þessi munur er enn raun-
verulegri en hann sýnist vegna
þess, að Sovétmenn beita ekki
stighækkandi tekjusköttum til að
jafna tekjur.
Málið er nokkuð flóknara en
fram kom í svari hins sovéska
hagfræðings. Yfirgnæfandi meiri-
hluti sovéskra launamanna tekur
kaup sem er í hlutföllum einn á
móti tveimur - frá 100 til 200
rúblur á mánuði. En til eru þeir
þar sem ekki þarf að standa í bið-
röð, þar sem hægt er að panta
ófáanlega vöru og fá hana á föstu
verði. Sérverslanir eru almenn-
ingi vitanlega feiknamikill þyrnir
í augum í landi þar sem vöru-
skortur af einu eða öðru tagi er
eitt helsta vandamál hversdags-
leikans og stelur bæði miklum
tíma í biðröðum og peningum til
þeirra sem selja á „frjálsum“
bændamarkaði, eða á svörtum.
Þar fyrir utan eru svo ýmis fríð-
indi á vinnustað („sérstakar mat-
stofur“ segir í bréfinu).
Tímasetning
Bréfritari leggur semsagt til að
þetta tvöfalda kerfi sé lagt niður.
Það er ekki að efa að allur al-
menningur er honum fyllilega
sammála. Sá sem þessar línur rit-
ar hefur margoft heyrt svipaðar
hugmyndir af vörum sovéskra
kunningja: launamunur, látum
hann vera. En látum alla fá sömu
þjónustu, standa í sömu bið-
röðum. Og þá er einmitt því við
bætt einatt, að það sé lítil von til
þess að háttsettir áhrifamenn láti
vöruskort og herfilega þjónustu
eða gallað húsnæði osfrv. til sín
taka, þegar þeir þurfa aldrei að
glíma við slík mál sjálfir. Þeir eru
eins og í öðrum heimi.
En eins og áður var sagt: þessi
forréttindamál hafa ekki verið til
umræðu á prenti nema einstöku
sinnum undir rós. Og þá kannski
frekar með þeim hætti, að sagt
var að óverðugir nytu þeirra - en
ekki svo að umbúðalaust sé
skotið á forréttindin sjálf. Borið
fram það grundvallarviðhorf, að
forréttindi af þessu tagi skuli ekki
vera. Þess vegna er samantektin í
Prövdu mikillar athygli verð. Það
dregur ekki úr gildi hennar, að
hún birtist skömmu fyrir þing
Kommúnistaflokksins, sem hefst
einmitt sama dag og það fræga
tuttugasta flokksþing fyrir ná-
kvæmlega þrjátíu árum. En það
var á því þingi sem Krúsjof flutti
fræga leyniræðu um Stalín, ræðu
sem átti eftir að hrista og skekja
hið sovéska samfélag með ýms-
um jákvæðum afleiðingum - þótt
niðurstöður yrðu svo smávægi-
legri en búast mátti við um skeið.
Opnara
þjóðfélag?
I samantektinni „Hreinsun“ er
undir lokin vitnað til lesenda-
bréfs frá manni, sem ekki er f
Kommúnistaflokknum, en heitir
á hann að „treysta okkur og tala
við okkur í hreinskilni um hvað
sem er“. Maðurinn biður ekki
guð um lítið. En þeir sem hafa
flett sovéskum dagblöðum að
undanförnu geta reyndar rekið
sig á það, að víða heyrast nú kröf-
ur í þeim um að létt verði af
laumuspili og bannhelgi á að
fjalla um erfiðar og „háskalegar“
staðreyndir, sem hefur fyrir
löngu skapað feiknarlegan trún-
aðarbrest milli sovésks almenn-
ings og sovéskra fjölmiðla. Með
einum eða öðrum hætti - og oft-
ast reyndar í varfærnum tón - er
beðið um opnara sámfélag. Og
Tsjúkhraj kvikmyndastjóri og
Évtúsjenko skáld, sem báðir
komu mjög við sögu endurnýjun-
arskeiðs í sovéskri kvikmynda-
gerð og bókmenntum um 1960,
þeir eru enn komnir á kreik og
kvarta yfir því að valdsmenn
þrengi kost listamanna, sem
segja vilja „sannleikann um sitt
samfélag“. Fleiri fréttir, stórar og
smáar, eru fróðlegar. Nokkrir
vísindamenn af gyðingaættum,
sem neitað hafði verið um leyfi til
að flytja úr landi, fá mál sín end-
urskoðuð. Tass birtir viðtal við
þekktan bókmenntamann þar
sem Boris skáldi Pasternak er
hælt á hvert reipi og út kemur ný
tveggja binda útgáfa af verkum
hans (en Doktor Zjivago er þar
ekki með). Lesendabréf hreyfa
þeim möguleika, að menn megi
ekki gegna vissum pólitískum
ábyrgðarstöðum nema í tak-
markaðan tíma ...
Svo mætti áfram telja. Hægur
vandi er líka að rekja dæmi úr
sovéskum blöðum sem ganga í
aðra átt, til þeirrar íhaldssemi að
allt skuli vera eins og það var.
Það má líka benda á það, að eftir
að Krúsjof hafði riðið hrossi
framfara um skeið, tók hann
margt aftur og ýmsar umbótatil-
raunir hans urðu mjög í skötulíki
- m.a. vegna þess að skrefin til
málfrelsis voru ekki stigin nema
til hálfs og ekki það. En samt sem
áður: það er eitthvað á seyði í
Moskvu nú þegar að því líður að
Kommúnistaflokkur Sovétríkj-
anna haldi tuttugasta og sjöunda
flokksþing sitt, sem hefst á
þriðjudaginn kemur.
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. febrúar 1986