Þjóðviljinn - 23.02.1986, Blaðsíða 9

Útvarp
Algert frelsFnauðsynlegt
Ævar Kjartansson: „Útvarpið getur verið mjög félagslegur miðill þótt við séum ekki alin upp við slíkt". Mynd: Sig.'
í síöustu viku setti Sverrir Her-
mannsson menntamálaráð-
herra þrjár reglugerðir um út-
varpsmál en í þeim er kveðið
nánar að framkvæmd nýju út-
varpslaganna sem tóku gildi
um síðustu áramót. Útvarps-
réttarnefnd var ekkert að tví-
nóna við hlutina heldur gaf út
fjögur fyrstu leyfin til tíma-
bundins útvarpsrekstrar á
mánudaginn.
Þessi fyrstu leyfi voru öll til
framhalsskólanema sem óskuðu
eftir leyfi til útvarps í stuttan
tíma. Fjórar aðrar umsóknir lágu
fyrir nefndinni, tvær voru sendar
til umsagnar Pósts og síma en þær
voru frá íslenska útvarpsfélaginu
sem ráðið hefur Einar Sigurðsson
sem útvarpsstjóra og íslenska
sjónvarpsfélaginu sem ætlar að
dæla engilsaxnesku léttmeti úr
gervihnettinum Sky Channel til
fslenskra áskrifenda um kapal.
Loks var beðið um nánari upplýs-
ingar frá tveimur umsækjendum,
Vídeólundi á Akureyri og kristi-
legum samtökum sem hyggja á
hljóðvarpsrekstur.
Af þessum sólarmerkjum má
ráða að fyrstu öldum fjölmiðla-
bylgjunnar miklu sem spáð hefur
verið sé farið að skola hér á land.
Af því tilefni fannst okkur ekki úr
vegi að rabba við Ævar Kjartans-
son útvarpsmann. Ævar er í árs-
leyfi frá Ríkisútvarpinu og notar
það ma. til að kanna möguleika á
útvarpsrekstri á vegum BSRB en
hann hefur verið starfsmaður út-
breiðslunefndar bandalagsins að
undanförnu. Auk þess er Ævar
varafulltrúi Alþýðubandalagsins
í útvarpsréttarnefnd. Við báðum
hann fyrst að segja álit sitt á
reglugerðum Sverris.
Allar hömlur
varasamar
„Þær eru mjög opnar sem mér
finnst gott. Ef menn á annað borð
ætla sér að afnema einkarétt
Ríkisútvarpsins verða þeir að
gefa útvarpið algerlega frjálst.
Allar hömlur á leyfisveitingum
eru varasamar því með háu leyfis-
gjaldi td. er strax farið að setja
þátttökulýðræðinu skorður. Ef
þröskuldurinn er hár útilokar
hann ýmsa hópa frá þátttöku. í
núverandi stöðu er ég því alveg
sammála Kjartani Gunnarssyni
og hans félögum um að gefa verði
útvarpið algerlega frjálst.
í lögunum er opnað fyrir þann
möguleika að utanaðkomandi
aðilar, td. fyrirtæki, fjármagni
einstaka dagskrárliði. f reglu-
gerðinni er svo sett það skilyrði
að tekið sé fram í upphafi og lok
útsendingar hver hafi kostað
þáttinn. Þetta finnst mér jákvætt
því þótt svona ákvæði komi ekki í
veg fyrir óbeinar auglýsingar tel
ég hyggilegra að hafa lögform-
lega aðferð til að fá fé til dag-
skrárgerðar frá öðrum. Annars
kemur það bara inn um bakdyrn-
ar.“
Útvarpa fyrst,
spyrja svo
— Eigendur höfundarréttar
hafa af því áhyggjur að nýju
stöðvarnar kunni að brjóta á þeim
höfundalög.
„Okkur Helga Guðmundssyni
tókst að koma inn í reglugerðina
ákvæði um að leyfi til útvarps-
rekstrar skuli bundið því skilyrði
að aflað verði heimildar rétthafa
samkvæmt höfundalögum. Það
er nauðsynlegt að hafa svona
ákvæði inni en ég er ekki hræddur
um að stöðvarnar brjóti gegn
höfundarrétti. Samtök höfunda
munu fylgjast með því að hann sé
Ævar
Kjartansson
útvarpsmaður:
Áhugi hœgri-
manna á nýjum
útvarpsstöðum
virðist hafa
dvínað
í takt við aukin
yfirröð þeirra
á Ríkisútvarp-
inu.
Félagshyggju-
fólk hugsar
fjölmiðlamálin
uppánýtt.
virtur. En reynslan úr BSRB-
verkfallinu sýnir að þörf er á að
tryggja þetta. Höfundar þurfa
auðvitað að fylgjast vel með og
koma í veg fyrir að menn útvarpi
fyrst og spyrji svo.“
— Sums staðar erlendis hafa
risið upp deilur um það hvernig
rekstri og eignarhaldi á dreifi-
kerfum skuli háttað. Hvernig
verður því háttað hér? Cetur hver
sem er grafið kapla í jörð út um
allar þorpagrundir?
„Samkvæmt lögunum er
mönnum heimilt að eiga ogjeka
dreifikerfi en það er ekki ljóst
hvernig því verður háttað. Um-
ræðan hefur hingað til einkum
snúist um rekstrarformið og hver
megi auglýsa í útvarpi. Almenn
stefnumótun í fjölmiðlamálum,
menningarstefnu útvarps oþh.
hefur setið á hakanum og sama
gegnir um drefikerfið. Kaup og
rekstur á dreifikerfi fyrir hljóð-
varp og sjónvarp er dýrt og það er
meira en að segja það að koma
því upp. Þess vegna sýnist mér
menn vera farnir aö renna hýru
auga til Pósts og síma um rekstur
dreifikerfisins og ég á von á að
Póstur og sími annist útsendingar
fyrir einkastöðvarnar eða þá leigi
þeim sendibúnað.
Lagning sjónvarpskapla er
hins vegar mál hverrar sveitar-
stjórnar og það hefur ekki reynt á
viðbrögð þeirra síðan Vídeósón
fékk leyfi til að leggja sína -kapla
um árið, amk. ekki hér í Reykja-
vík. Það er rosalegt verkefni að
kapalvæða stór svæði og miðað
við hugsunarhátt íslenskra kap-
ítalista á ég von á að þeir leiti til
hins opinbera um aðstoð við slíkt
fyrirtæki.“
Minni áhugi?
— Attu von á því að Ijósvakinn
fyllist á augabragði?
„Ég veit það ekki. En það er
merkilegt að í vetur er eins og
áhuginn á frjálsu útvarpi hafi
dvínað. Kannski hefur pólitíska
ákefðin dottið upp fyrir hjá
hægrimönnum eftir að þeir fengu
meiri tök á Ríkisútvarpinu, þá er
ekki eins mikil pólitísk nauðsyn á
nýjum stöðvum.
Á hinn bóginn hafa félags-
hyggjuöfl orðið uggandi um sinn
hag og farið að hugsa fjölmiðla-
málin upp á nýtt. Þeim sem ekki
eru sömu skoðunar og stjórnvöld
finnst eðlilegt að þeirra raddir
heyrist jafnt og annarra. í því
sambandi vil ég benda á að frétta-
stofur ríkisfjölmiðlanna hafa
ekki fengið nógu mikið aðhald
frá vinstri. Morgunblaðið hefur
komist upp með sinn sniðuga leik
að hamra á því að fréttastofurnar
séu fullar af kommum og þessi
áróður hefur orðið til þess að
fréttamenn hafa farið að ritskpða
sjálfa sig.
En þótt ég gagnrýni hægri öflin
fyrir að beita sínu pólitíska valdi
yfir ríkisfjölmiðlunum þá vil ég
að það komi fram að Markús Örn
hefur aldrei gefið tilefni til þess
að halda annað en að hann ætli að
standa sig sem útvarpsstjóri.
Auðvitað er hann pólitískur en
hann er líka kraftmikill starfs-
maður. Ég hef heyrt því haldið
fram að hann hafi verið sendur á
útvarpið til að drepa það í dróma
og auka þar með svigrúmið fyrir
einkastöðvarnar. Þetta er klisj-
ukenndur málflutningur því mál-
ið er ekki svona einfalt."
Eins og sveitasími
„Vonandi verður útvarpsfrels-
ið til þess að auka skoðanaskipti
og þátttöku ýmissa hópa. Það er
jákvætt að fleiri skoðanir komi
fram og ef vel er að útvarpsrekstri
staðið er útvarpið mjög félags-
legur miðill. Það er eins og fjöl-
rása sími og býður upp á mikla
þátttöku hlustenda. Útvarpið
getur því gegnt mikilvægu samfé-
lagslegu hlutverki þótt ég efist
um að svo verði hér fyrst um sinn.
Við erum ekki alin upp við slíkt."
— Hvað áttu við?
„Við erum vön einum miðli,
einu ríkisútvarpi, og af því að í
Reykjavík býr rúmlega helming-
ur þjóðarinnar munu fyrstu
stöðvarnar verða eins konar
landsútvarp. En að því mun
koma að þörfin fyrir grenndar-
útvarp vaknar, það gerist þegar
menn læra að nýta sér miðilinn og
það rennur upp fyrir fólki að út-
varpinu svipar til sveitasímans
þar sem menn héldu stundum
símafundi.
Mig langar að segja eina dæmi-
sögu til skýringar á þessu. Þegar
síminn kom til landsins árið 1906
höfðu menn ekki þær hugmyndir
um hann að einungis tveir ættu að
tala saman. Á Hólsfjöllum var
verið að skíra barn stuttu eftir
komu símans og þá var trektinni
haldið fyrir framan prestinn svo
ættingjar þess á Akureyri gætu
fylgst með atburðinum. Þetta
hefur sennilega verið fyrsta út-
varpið. Svo lærðu menn á símann
eins og menn munu læra á útvarp-
ið.“
Niðurgreitt
Reykjavíkur-
útvarp?
— En er ekki viðbúið að nýju
stöðvarnar einskorðist við höfuð-
borgarsvœðið og hugsanlega
Eyjafjörðinn en að landsbyggðin
verði að mestu útundan ífjölmiðl-
abylgjunni?
„Jú, það er hætta áJþví að þjóð-
in klofni í tvo hluta. Eg hef heyrt
það á máli landsbyggðarfólks að
það er uggandi. Það óttast að ef
auglýsingatekjur Ríkisútvarpsins
skerðast og því yrði mætt með
hækkuðum afnotagjöldum þá
kæmi upp sú staða að lands-
byggðin borgaði niður útvarps-
stöðvar fyrir reykvíkinga.
Lögin gera ráð fyrir leyfis-
veitingum til svæðisbundins út-
varps en það virðist samt ekkert
vera því til fyrirstöðu að tengja
svæðin saman. Það er því hugsan-
legt að koma upp landsútvarpi,
ekki síst ef Póstur og sími tekur
að sér útsendinguna. En þetta er
óljóst.
Þetta ákvæði um svæðisbundið
útvarp stendur í veginum fyrir því
að reksturinn sé freistandi fyrir
almannasamtök. Bæði ASÍ og
BSRB eru landssamtök svo dæmi
sé tekið og svæðisbundið útvarp
er því í andstöðu við samtakaeðl-
ið. Þörf almannasamtaka fyrir út-
varpsstöðvar fer að miklu leyti
eftir því hvernig sambúðin við
Ríkisútvaroið verður. Það er
eðlilegra að þau geri kröfur til
þess. Reyndar hefur RÚV birt
auglýsingu þar sem spurt er hvort
það geti aðstoðað. Stofnunin
hyggst leigja dreifikerfið út til al-
mannasamtaka enda er stór hluti
þess ónotaður. Ég fór á fund út-
varpsstjóra fyrir hönd út-
breiðslunefndar BSRB eftir að
þessi auglýsing birtist til að kanna
möguleika á því að BSRB fengi
1-2 tíma á viku til afnota. Markús
Örn tók vel í það og umsóknin er
nú til umræðu.“
— Þú virðist vera bjartsýnn á
þróunina í útvarpsmálunum.
„Já, eins og ég sagði þá getur
útvarpið aukið verulega
skoðanaskiptin í landinu ef vel
tekst til. Það væri hins vegar
neikvætt ef menn ætla sér fyrst og
fremst að græða á auglýsingum í
útvarpi. Þá er hætta á að sam-
nefnarinn í útvarpsmálunum
lækki og verði fyrir neðan Rás 2.
Að reksturinn verði einungis
fólginn í samkeppni um smart
kynningar á útlendri tónlist,“
sagði Ævar Kjartansson.
—ÞH
Sunnudagur 23. febrúar 1986 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9