Þjóðviljinn - 24.07.1986, Side 9

Svartar kvikmyndaleikkonur
i|
ii
il
u
ii
i i »
• i
Aðeins ein hefur hlotið Oskarsverðlaun
Hin glæsilega Dorothy Dandridge
í Carmen Jones,
Eins og menn muna, og
verður líklega frægt í kvik-
myndasögunni, sniðgekk
Óskarsverðlaunadómnefndin
Steven Spielberg í ár. Hins
vegar verðlauna kvikmynda-
húsagestir mynd hans The
Color Purple með geysi
mikilli aðsókn. Þrjár svartar
leikkonur fengu útnefningu til
Óskars fyrir leik sinn í kvik-
myndinni, en engin þeirra
hlaut náð fyrir augum dóm-
nefndarinnar. Sú staðreynd,
og jafnframt það tækifæri sem
kvikmyndin er svörtum
leikkonum til framdráttar, er
tilefni greinar í bandaríska
blaðinu Photoplay (júlí-hefti
’86) um sögu svartra
leikkvenna í Hollywood. Þar er
meðal annars haft eftir einni af
áðurnefndum þrem leikkon-
um: „Það er ekkert leyndarmál
að flestir þeirra sem greiða at-
kvæði við úthlutun Óskars-
verðlauna eru hvítir. Mér er
illa við þá tilhugsun að það sé
ástæðan fyrir að við vorum
sniðgengnar. En það er samt
sú spurning sem allir velta
fyrir sér.“
Cicely Tyson og David Lee í So-
unders.
í Photoplay segir að megin-
styrkur The Color Purple sé
frammistaða leikkvenna kvik-
myndarinnar. Allar séu þær frá-
bærar, hver í sínu hlutverki:
„Whoopi Goldberg er einkum
áhrifarík í hlutverki Celie. Marg-
aret Avery leikur blússöngkon-
una Shug Avery, en það hlutverk
stóð til að Tina Turner léki. Op-
hra Winfrey leikur eftirminnilega
hina stoltu og opinskáu Sop-
hiu“... síðan er Rae Dawn Chong
í hlutverki Squeak, getið innan
sviga, en hún lék þar áður í Com-
mando. Síðan segir blaðið meðal
annars:
Á undanförnum árum hafa
svartir leikarar eins og Richard
Pryor, Eddie Murphy og Greg-
ory Hines notið mikilla vinsælda
en svartar leikkonur hafa varla
sést á hvíta tjaldinu nema þá til að
leika kærustur þeirra. The Color
Purple er nú ein af mest sóttu
myndum í Bandaríkjunum, og
hefur þar með gert þessum
leikkonum kleift að vera með í
aðalkvikmyndastraumnum í
Hollywood, en það hefur ekki
hent svartar leikkonur síðan Di-
ana Ross lék í Lady Sings The
Blues. En sú staðreynd að engin
stjarnanna í The Color Purple
hreppti Óskar undirstrikar erfið-
leika svartra leikkvenna í Holly-
wood, þar sem mismunun kyn-
besta leikkona í aukahlutverki.
Þá fannst sumum að Hattie hefði
átt að neita að taka á móti verð-
laununum til að mótmæla hlut-
verkunum sem hún varð að leika,
en Hattie varð fyrst til að lýsa því
ástandi sem svartir leikarar
bjuggu þá við í Hollywood: Það
eina val sem við höfum er annað
hvort að vera þjónar fyrir 7 doll-
ara á viku, eða að leika þá fyrir
700 dollara.
Ethel Waters var einn fyrsti
svarti skemmtikrafturinn sem
naut mikilla vinsælda meðal
hvítra, og 1940 vann hún mikinn
sigur í söngleiknum Cabin in the
Sky. Þegar MGM kvikmyndaði
hann 1942 átti hún í mikilli bar-
áttu við fyrirtækið um hvernig.
það vildi stjórna henni. Þrátt fyrir
erfiðið sem það hlýtur að hafa
haft í för með sér er frammistaða
hennar í kvikmyndinni með því
besta sem sést hefur í söngleik á
hvíta tjaldinu. Seinna sagði hún:
Ég vann alla mína bardaga í sam-
bandi við myndina. En eins og
margur annar komst ég að því að
það er dýrt að hafa betur í á-
greiningsmálum í Hollywood -
sex ár liðu áður en ég fékk annað
kvikmyndahlutverk.
Butterfly McQueen og Lena
Horne voru tvær hreinskilnar
leikkonur í viðbót í kvikmynd
MGM Cabin in the Sky. Butter-
fly hafði orðið fræg sem Prissy,
hin smávaxna þjónustustúlka
Scarlett O’Hara, í Gone with the
Wind. 1946 sneri hún baki við
Hollywood, uppgefin á hlutverk-
um „með vasaklút á höfðinu",
eins og hún orðaði það.
í kvikmyndinni Affectionately
yours (1941) var þessi setning
lögð henni í munn: Who dat say
who dat when you say who dat,
og hefur engin setning verið talin
meiri móðgun við svarta leik-
konu. Butterfly sagði seinna um
hana: Ég hélt ekki að ég þyrfti
nokkurn tímann að láta annað
eins út úr mér. Ég hafði ímyndað
mér að þar sem ég var skynug
kona væri ég líka hæf í annars
konar hlutverk.
Lena Horne varð fyrsti svarti
skemmtikrafturinn sem undirrit-
aði langtímasamning við stórt
Holly wood-kvikmy ndafyrirtæki,
MGM árið 1942. Seinna meir
sagði hún: Þeir gerðu mig ekki að
þjónustustúlku, en ekki heldur
að neinu öðru. Ég varð fiðrildi
fest við súlu í Kvikmyndalandi,
syngjandu fullum hálsi.
Eftir að Lena neitaði að MGM
þátta og stöðluð hlutverk fyrir
svarta hafa komið í veg fyrir vel-
gengni þeirra. Aðeins ein svört
leikkona, Hattie McDaniel, hef-
ur hlotið Óskarsverðlaun, og það
var fyrir næstum fimmtíu árum.
t bandarískum kvikmyndum 4.
og 5. áratugarins voru svartar
konur undantekningariaust í
fastmótuðu hlutverki þjónustu-
stúlkna. Alvarlegar svartar
leikkonur í atvinnuleit í Holly-
wood komust oftast að því að
möguleikarnir voru litlir aðrir en
að þjónusta hvítu stjörnurnar í
kvikmyndunum. Meðal þeirra
var Hattie McDaniel, fyrrum út-
varpssöngkona, sem lék í meira
en 70 myndum (m.a. Show Boat
1936 og Walt Disney myndinni
Song of the South 1946). Þó hún
hafi alltaf leikið klisjukennd hlut-
verk fóstrunnar eða þjónustu-
stúlkunnar tókst henni oft að
stækka þessi hlutverk vegna hæfi-
leika síns til að bregða fyrir sig
óhefluðum gamanleik. Þegarhún
var gagnrýnd fyrir að festa í sessi
neikvæða ímynd af svörtum kon-
um svaraði hún: Og hvað ætlist
þið þá til að ég leiki? Unnustu
Clarks Gable?
1939 lék hún frægasta kvik-
myndahlutverk sitt sem fóstra
Scarlett O’Hara (Vivien Leigh) í
Gone with the Wind og hlaut
fyrir vikið Óskarsverðlaun sem
Hattie McDaniel í Óskarsverðlaunahlutverki sínu ásamt Vivien Leigh i
Gone with the Wind.
Lena Horne í The Duchess of Ida-
ho.
U II
II
- fyrir aukahlutverk árið 1939 i
auglýsti hana upp sem latín-
ameríska forðuðust þeir að láta
hana í aðalhlutverk í kvikmynd-
um. Og þar sem þeir voru hrædd-
ir um að áhorfendur væru á móti
því að sjá hana meðal hvítra
stjarna á tjaldinu kom hún aðeins
fram í stuttum gestahlutverkum,
sem rasistar í röðum dreifingar-
aðila létu svo klippa út úr mynd-
unum. Hlutverk ætluð henni
voru fengin glæsilegum hvítum
leikkonum eins og Hedy Lamarr
og Övu Gardner, og einu kvik-
myndirnar sem hún fékk aðal-
hlutverk í voru Cabin in the Sky
og Stormy Weather (1943), sem
báðar voru eingöngu leiknar af
svörtu fólki.
Samkvæmt Lenu var henni
sagt hjá MGM að hún væri fyrsti
blökkumaðurinn sem væri gefið
tækifæri til að spreyta sig í kvik-
myndum, hún yrði að gæta sín að
fara ekki útfyrir sín takmörk,
vera ekki með neitt vesen: „Þetta
var haugalýgi. Það eina sem ekki
var lygi var að þeir græddu á mér;
ef þeir hefðu ekki gert það hefðu
þeir ekki haldið mér“. Árið 1951
var gert ráð fyrir að Lena léki
Julie í söngleiknum Show Boat
(endurgerðum), en af því að Julie
giftist hvítum manni var á síðustu
stundu ákveðið að Ava Gardner
fengi hlutverkið. Það liðu 6 ár
þangað til svört kona sást í örm-
um hvíts karlmanns í Hollywood-
kvikmynd - þegar Dorothy
Dandridge og John Justin léku
elskendur í Island in the Sun.
Dorothy Dandridge var til-
nefnd til Óskarsverðlauna árið
1954 sem besta leikkona í aðal-
hlutverki fyrir frábæran leik í
söngleiknum Carmen Jones.
Myndin sló í gegn á alþjóðamark-
aði og Dorothy varð fyrsti svarti
listamaðurinn sem varð sannköll-
uð amerísk kvikmyndastjarna.
En á 6. áratugnum hafði Holly-
wood svo miklar áhyggjur af kyn-
þáttafordómum að hún vissi ekki
hvað gera skyldi við leikkonu
eins og Dorothy Dandridge. Á
meðan samtíðarkonur hennar
eins og Elizabeth Taylor og Mar-
ilyn Monroe léku í hverri mynd-
inni á fætur annarri við góðan
orðstír, voru hæfileikar Dorothy
misnotaðir í lélegum kvikmynd-
um og hún látin leika klisjuhlut-
verk tælandi og ósiðlegra
kvenna. Dorothy hélt því hins
vegar fram að hún gæti leikið
margskonar hlutverk: Ég get
leikið nunnu og algera skepnu á
jafn sannfærandi hátt. Umboðs-
maður hennar sagði hins vegar að
áhorfendur væru ekki ennþá
undir það búnir... Dorothy
Dandridge yrði að vera glóandi á
tjaldinu.
Árið 1959 lék Dorothy sitt síð-
asta stórhlutverk í kvikmynd,
gleðikonuna Bess. En þótt miklu
væri kostað í Porgy og Bess varð
aðsóknin minni en við var búist
og Doröthy var gagnrýnd fyrir að
leika sífellt hlutverk sem gæfu
neikvæða ímynd af svörtum kon-
um. Henni sárnaði þessi gagnrýni
og réyndi að verja það að hún tók
hlutverkinu: Það var takmarkað
sem mér stóð til boða. Það voru
auðvitað hóru-hlutverk eins og
Bess eða Carmen Jones. Amer-
íka var ekki í stakk búin til að sjá
mig sem Liz Taylor, Monroe eða
Övu Gardner. Ég átti að tjá minn
kynþokka eins og gála, mella.
Tvö misheppnuð hjónabönd,
gjaldþrot, vonbrigði með fram-
ann og uppgjöf við að glíma við
kynþáttafordómana urðu loks til
þess að Dorothy Dandridge
kvaddi þetta líf fáum árum eftir
að hún lék í Porgy og Bess. 1984
var stjarna áletruð nafni hennar
Iögð í Hollywood þar sem stjörn-
urnar skilja eftir fótspor sín.
Tveir meðleikarar hennar, Harry
Belafonte og Sidney Poitier,
börðust fyrir að svo yrði gert, og
enda þótt hún hafi ekki lifað að
sjá það var þetta vel við eigandi
virðingarvottur við eina af mest
töfrandi og kraftmestu leikkonum
hvíta tjaldsins.
í næstum tuttugu ár var Doro-
thy Dandridge eina svarta
leikkonan sem fékk útnefningu
til Óskarsverðlauna. Árið 1972
leit svo út fyrir að a.m.k. ein
mundi að lokum fá þau. Það ár
voru meira að segja tvær tilnefnd-
ar: Cicely Tyson í Sounders og
Diana Ross í Lady sings the
Blues. Úrslitin urðu þau að Liza
Minnelli fékk Óskarinn fyrir leik
sinn í Cabaret.
Hlutverk Cicely Tyson sem Re-
becca í Sounders færði henni
löngu tímabæra viðurkenningu
sem kvikmyndaleikkonu, eftir að
hún hafði árum saman reynt að fá
almennilegt hlutverk. Um So-
unders sagði hún: í árhundruð
hefur svarta konan verið styrkur
svarta kynstofnsins í þessu landi
og mér finnst það mikill sigur að
sjá svarta konu meðhöndlaða af
virðingu og heiðarleika á tjald-
inu. Það hefur mikla þýðingu.
Hins vegar gerði Cicely sér
manna best grein fyrir því að vel-
Diana Ross sem Billie Holiday í
Lady sings the Biues.
Ethel Waters og John Bubbles í
Cabin in the Sky.
Vivien Leigh og Butterfly McQueen I
Gone with the Wind.
Whoopi Goldberg í The Color Purple, sem nú er ein best sótta kvikmynd
Bandaríkjunum.
gengni kvikmyndarinnar mundi
ekki endilega verða til þess að hún
fengi fleiri kvikmyndahlutverk:
Ég veit að kannski fæ ég aldrei
aftur kvikmyndahlutverk í sama
flokki og Rebecca, og ef svo fer
verð ég kannski að leggja upp
laupana.
Hún gerði það þó ekki, og hélt
áfram að leika sterkar svartar
konur í mikils metnum sjón-
varpsmyndum, t.d. móður Kunta
Kinte í Rótum. En Hollywood
hefur látið sem hún sé ekki til.
Eftir Sounders hefur eina eftir-
tektarverða hlutverk hennar í
kvikmynd verið í Bustin’ Loose
(1981), þar sem hún lék með Ric-
hard Pryor.
Diana Ross hlaut lof
gagnrýnenda fyrir leik sinn í Lady
signs the Blues, en síðan hefur
hún ekki fengið hlutverk við
hæfi. Önnur kvikmynd hennar,
Mahogany (1975), var gamaldags
sápuópera sem enginn tók alvar-
lega, og þeirri þriðju, The Wiz
(1978), var illa tekið. Þar með
virðist lokið leikferli Diönu Ross,
sem byrjaði svo ágætlega. Þó
heyrðust raddir í þá veru að hún
yrði fengin til að leika hlutverk
blússöngkonunnar Shug Avery í
The Color Purple. Höfundur
þeirrar sögu, Alice Walker, tók
það hins vegar alls ekki í mál: Við
urðum að leggja okkur öll fram til
að sýna fram á að til að gera
myndina trúverðuga þýddi það
m.a. að Diana Ross yrði ekki
með. Alveg sama hversu mikinn
áhuga hún hefði á hlutverkinu
eða hversu mikið þeir vilja græða
á myndinni. Leikendurnir, þótt
þeir séu ekki stjörnur eða víða
þekktir, verða að líta út eins og
þeir hafi stigið beint út úr bók-
inni.
Einn af nýliðunum er Whoopi
Goldberg og það er unun að horfa
á leik hennar. Hún ólst upp á
Manhattan og byrjaði að leika 8
ára í barnaleiksmiðjum. Hún
neitar að gefa upp sitt rétta nafn,
segist leið á því, en bætir við: Ef
fólk þykist þekkja Whoopi Gold-
berg og vill tala við hana get ég
dregið upp ökuskírteinið og sagst
ekki vera hún.
Þótt gagnrýnendur hafi borið
leik hennar í einleiksþáttum sam-
an við leik Richards Pryor, Lilyar
Tomlin og Eddies Murphy, lítur
Whoopi á sig sem leikkonu, er
óánægð með að vera kölluð
„gaman“leikkona (comedienne).
Hlutverk sitt í The Color Purple
fékk hún eftir að hafa skrifað
höfundinum: Ég skrifaði Alice
Walker og sagði: „Þú þekkir mig
ekki, en ég heiti Whoopi og hér
eru allar umsagnir um mig. Ég er
nýbúin að lesa The Color Purple
og ef gerð verður kvikmynd eftir
henni mundi ég mjög gjarnan fá
að vera með, Ég mundi vilja vera
skíturinn á gólfinu, ég mundi
gera hvað sem er. Hér er svo listi
yfir fólk sem þú getur hringt í og
spurst fyrir um mig svo að þú
haldir ekki að ég sé algjör ruglu-
dallur". Ég fékk svarbréf frá
henni sem í stóð: „Ég þekki þig.
Ég fer alltaf á einleikssýningarn-
ar þínar. Ég hef þegar sent dótið
þitt til Los Angeles".
Vonandi mun Whoopi Gold-
berg uppskera meira af vinnu
sinni en fyrirrennarar hennar.
Hún hefur þó ekki áhuga á að
verða „kvikmyndastjarna“.
Hennar takmark er að verða
skapgerðarleikkona. Vinnandi
skapgerðarleikkona, segir hún,
„ZaSu Pitts 9. áratugarins“.
(A þýddi, sleppti
og breytti örlítið)
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 24. júlí 1986
Fimmtudagur 24. julí 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9