Þjóðviljinn - 28.09.1986, Side 12

Eru félagslegar
íbúðabyggingar
að fjara út?
[ sókn íslenskrar alþýðu til
lýðréttinda og bættra lífskjara
hefurrétturinntil
mannsæmandi húsnæðisfrá
upphafi skipað háan sess.
Sá er einna fyrst setti fram um-
bótakröfur í húsnæðismálum hér
á landi var Pétur G. Guðmunds-
son, einn stofnenda Dagsbrúnar
árið 1906 og tíu árum síðar Al-
þýðuflokksins og Alþýðusam-
bandsins. Árið 1919 gerðist Pétur
aðalhvatamaður að stofnun
Byggingarfélags Reykjavikur,
samvinnufélags er stóð fyrir
byggingu nokkurra tuga leiguí-
búða við Bergþórugötu og Bar-
ónsstíg í Reykjavík. Þessar íbúðir
marka upphaf afskipta verka-
lýðshreyfingarinnar af húsnæðis-
málum og jafnframt upphaf fé-
lagslegra íbúðabygginga á fs-
landi.
Nafn Héðins Valdimarssonar
er öðrum þekktara í sögu barátt-
unnar fyrir réttlæti í húsnæðis-
málum. Árið 1928 knúði hann
bæjaryfirvöld í Reykjavík til að
gera víðtæka könnun á húsnæðis-
ástandinu. Sú könnun átti mikinn
þátt í tilurð fyrstu laganna um
verkamannabústaði árið 1929.
Frá stríðsárunum og fram til
1960 var Hannes Pálsson frá
Undirfelli áberandi í umræðum
um húsnæðismál, sérstaklega
kringum 1950. Hannes var fram-
sóknarmaður, en flutti jafnan
iangtum róttækari tillögur en
flokksbræður hans. Þannig átti
Hannes árið 1956 mestan þátt í
samningu stjórnarfrumvarps, þar
sem lagt var til að þjóðnýta allar
fasteignasölur. Þáverandi vinstri
stjórn treysti sér ekki til að leggja
frumvarpið fram, sem var á síð-
ustu stundu dregið til baka.
Félagslegar íbúðir
ó íslandi
eru of fáar
Þrátt fyrir gott starf einstakra
manna blasir við, að árangur ís-
lenskra félagshyggjumanna í
húsnæðismálum er slakari en í
nágrannalöndum okkar, þar sem
félagslega sinnaðir flokkar hafa
um langt skeið verið meginafl í
stjórnmálum.
Þetta sést vel af einföldum
tölum. íbúðir í landinu eru alls
85.000. Samkvæmt opinberum
gögnum hafa 7500-8000 íbúðir frá
upphafi vega verið byggðar á fé-
lagslegum grundvelli. Allstór
hluti þessara íbúða hefur verið
seldur á frjálsum markaði, eink-
um söluíbúðir sem Reykjavíkur-
borg og ýmis önnur sveitarfélög
hafa látið byggja. Verkamanna-
bústaðir hafa einnig í nokkrum
mæli lent á frjálsum markaði.
Raunverulegt hlutfall félagslegra
íbúða er vart meira en 5-6% allra
íbúða í landinu. Á hinum
Norðurlöndunum eru hliðstæðar
tölur frá 30% til 50%, eða allt að
tífallt hærra hlutfall!
Þetta lága hlutfall félagslegra
íbúða er í innilegu samræmi við
hugmyndafræði markaðshyg-
gjunnar; félagslegt húsnæði skal
samkvæmt henni vera fyrir þá
sem „ekki eru í aðstöðu til þess að
eignast eigið húsnæði við hæfi“
eins og segir í einhverri laga-
greininni. Islenska verkalýðsfor-
ingja hefur skort bolmagn til þess
að kveða þetta sjónarmið niður.
Sumir þeirra hafa sjálfir tileinkað
sér þetta viðhorf, og telja leigu-
húsnæði eða samvinnuhúsnæði
vera út í hött sem valkost fyrir
allan almenning.
„Félagslegi
þriðjungurinn“
í tengslum við kjarasamninga í
febrúar 1974 gaf þáverandi
vinstri stjórn út yfirlýsingu um
húsnæðismál. Þar kemur í fyrsta
skipti fram það stefnumið, að
þriðjungur íbúðarhúsnæðis skuli
byggður á félagslegum grund-
velli. Á móti hét verkalýðshreyf-
ingin að verja hluta fjármagns líf-
eyrissjóðanna til kaupa á
siculdabréfum Húsnæðisstofnun-
ar.
Við kjarasamningana í febrúar
1976 staðfesti Gunnar Thorodd-
sen, er þá var félagsmálaráð-
herra, að þriðjungsmarkmiðið
væri enn í fullu gildi. Þetta var
ítrekað við sólstöðusamningana
1977, með sérstöku bréfi Geirs
Hallgrímssonar til Alþýðusam-
bandsins.
f viðtali við Þjóðviljann 30.
apríl 1978 lætur Benedikt Davíðs-
son í ljós mikil vonbrigði með
efndir stjórnvalda á þriðjungsfyr-
irheitinu. Verkalýðshreyfingin
hafði staðið við sinn hluta sam-
komulagsins um skuldabréfa-
kaup hjá Húsnæðisstofnun, en
allar efndir ríkisstjórnar Geirs
Hallgrímssonar, er þá átti
skammt ólifað, voru að mati
verkalýðsforystunnar í hinu
mesta skötulíki.
Vorið 1980 varð að lögum
frumvarp Magnúsar H. Magnús-
sonar til nýrra húsnæðislaga. Þá
var Svavar Gestsson sestur í stól
Magnúsar sem félagsmálaráð-
herra. Á vetrarlangri vegferð í
gegnum þingið undir handarjaðri
þriggja ríkisstjórna hafði frum-
varpið tekið miklum breytingum.
Alþýðuflokksmenn gagnrýndu
fjármögnunarþátt hinna nýju
laga, og lýsti Jóhanna Sigurðar-
dóttir yfir við lokaafgreiðslu
málsins, að „fjáröflun hins opin-
bera húsnæðislánakerfis stæði í
algjöru uppnámi".
I lögunum 1980 var þriðjungs-
markið lögtekið í upphafi kaflans
um félagslegar byggingar. Einnig
iýsti ríkisstjórnin yfir að 1981
skyldi hafin smíði 400 félagslegra
íbúða, 500 árið 1982 og 600 árið
1983.
Til eignaríbúða í verka-
mannabústöðum var veitt 90%
lán til 43 ára með 0,5% vöxtum.
Lánstími til byggingar leiguíbúða
var styttur úr 30 árum í 15 og
vextir ákveðnir 2%, þ.e. Qórfalt
hærri en til séreignaríbúða.
Stjúpmóðurleg afstaða frum-
varpsmiða félagshyggjuflokk-
anna til leiguíbúða er sérkenni-
leg, sé þess gætt, að Leigjenda-
samtökin höfðu verið stofnuð
vorið 1978 með virkum stuðningi
manna í verkalýðshreyfingunni,
þar á meðal sjálfs Guðmundar J.
Guðmundssonar.
í kjölfar laganna 1980 marg-
faldaðist fjárstreymi til Bygg-
ingarsjóðs verkamanna. Byrjað
var á hundruðum íbúða víðsvegar
um land. Flest lán voru veitt árin
1981 og 1982; til um 200 íbúða
fyrrnefnda árið og til um 300
íbúða það síðarnefnda, sem
reyndar er réttur helmingur áð-
urnefnds markmiðs ríkisstjórnar-
innar frá vorinu 1980. Árið 1983
fækkaði byrjunum í félagslega
kerfinu niður í um 160 og hafa
þær verið í svipuðu horfi síðan.
Þetta þýðir, að hæst náðu félags-
legu íbúðirnar því að verða 15-
20% af öllum nýbyggingum á ár-
unum 1981-82, en hafa fallið nið-
ur fyrir 10% frá og með árinu
1983.
Samkvæmt nýjustu upplýsing-
um virðist verkamannabústaðak-
erfið nánast vera að sigla í strand;
þannig hefur t.a.m. ekki verið
byrjað á nema 34 verkamanna-
bústöðum á þessu ári, þrátt fyrir
að húsnæðismálastj órn hafi
Héðinn Valdimarsson knúði fram
könnun á húsnæðisástandinu í
Reykjavík 1928. Sú könnun átti mik-
inn þátt í tilurð fyrstu laga um verka-
mannabústaði 1929.
Benedikt Davíðsson lét í Ijós mikil
vonbrigði með efndir stjórnvalda á
þriðjungsfyrirheitinu 1978.
Hannes Pálsson frá Undirfelli var
áberandi í umræðunni um húsnæð-
ismál í kringum 1950.
heimilað framkvæmdir við 315
félagslegar íbúðir!
Það vekur því vissa undrun,
svo ekki sé fastar að orði kveðið,
að í húsnæðissamkomulaginu frá
í vetur skuli ekki vera minnst á
félagslegar íbúðabyggingar.
Meirihluta fjár lífeyrissjóðanna
er dælt inn í hriplekt lánakerfi, án
nokkurra ákvæða um skipulegt
félagslegt byggingarátak.
Vaxandi stuðningur
við búseturéttinn
Mikill stuðningur við búsetu-
réttaríbúðir og leiguíbúðir hefur
nýlega komið fram í a.m.k.
tveimur vísindalegum könnunum
meðal ungs fólks. Önnur þeirra,
er gerð var meðal framhalds-
skólanema, sýnir fram á meiri-
hlutastuðning unga fólksins við
félagsleg markmið í húsnæðism-
álum. Búseturéttarformið og
húsnæðissamvinnufélögin hafa
þannig augljóslega öðlast mjög
sterkan hljómgrunn hér á landi á
undanförnum árum, kannski
ekki síst vegna óbilgjarnrar and-
stöðu og lúalegra vinnubragða
fjandmanna okkar, er í raun hafa
orðið til þess að afla hreyfingunni
víðtækrar samúðar alls almenn-
ings.
Húsnæðissamvinnuformið er
víða um heim í mikilli sókn, í Sví-
þjóð hefur hlutur slíkra félaga í
nýbyggingum t.d. aukist úr 11%
árið 1979 í um 30% þrjú undan-
farin ár. í Bretlandi Margrétar
Thatchers er húsnæðissamvinnan
- samkvæmt grein í tímaritinu
Norræna húsið
Aðstoðarhúsvörður
Staöa aðstoðarhúsvarðar Norræna hússins er
laus til umsóknar frá og með 1. des. 1986. Starf-
inu fylgir helgar- og kvöldvinna. Upplýsingar
veitir húsvörður, Gunnar Heiðdal í síma 17030.
Umsóknir með upplýsingum um umsækjendur
og meðmælum sendast til forstjóra Norræna
hússins Knut 0degárd fyrir 6. október 1986.
Norræna húsið
®LAUSAR STÖÐUR HJÁ
_J REYKJAVÍKURBORG
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur óskar eftir að
ráða bókasafnsfræðing við bókasafn Heilsu-
verndarstöðvarinnar í 50% starf.
Upplýsingar gefur framkvæmdastjóri heilsu-
gæslustöðva í síma 22400.
Umsóknum ber að skila til starfsmannahalds
Reykjavíkurborgar, Pósthússtræti 9, 6. hæð á
sérstökum eyðublöðum sem þar fást fyrir kl.
16.00 miðvikudaginn 08.10.’86.
12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 28. september 1985
Pétur G. Guðmundsson gerðist aðal-
hvatamaður að stofnun Byggingarfé-
lags Reykjavíkur 1919.
„The Economist" - nú undir
smásjá stjórnvalda sem lausn á
gífurlegum vandamálum sem
skapast hafa í rekstri leiguíbúða
sveitarfélaga (s.k. „council
flats“). Jafnvel í Bandaríkjum
Reagans blómstra húsnæðissam-
vinnufélögin (sjá t.d. yfirlitsgrein
Erlendar Einarssonar um sam-
vinnuhreyfinguna í Bandaríkjun-
um í Tímanum þann 8. mars sl.).
Þeim fer nú stöðugt fjölgandi,
sem koma auga á ótvíræða kosti
húsnæðissamvinnufélaganna.
Meginatriði í því sambandi eru
annars vegar frelsið undan dutt-
lungum markaðsaflanna (sbr.
verðfall fasteigna á undanförnum
árum) og hinsvegar virkjun
frjálsra félagasamtaka borga-
ranna í stað þess að treysta á
sveitarfélög eða ríkisvald. Kostir
húsnæðissamvinnunnar fyrir
landsbyggðina eru ótvíræðir, svo
sem Hjörleifur Guttormsson, al-
þingismaður, hefur t.d. nýlega
bent á í blaðagrein (DV, 23. júlí).
Það fer heldur ekki á milli mála
að kaupleigutillögur Alþýðu-
flokksins liggja um margt mjög
nærri hugmyndum Búsetahreyf-
ingarinnar.
„Nýja kerfið“
kallar á
félagslegar lausnir!
Sú beislun fjármagns lífeyris-
sjóðanna, sem nýja húsnæðis-
lánakerfið byggist á, opnar alger-
lega nýja möguleika til fjár-
mögnunar íbúðabygginga á veg-
um félaga og almannasamtaka.
Þetta á bæði við um
byggingarsamvinnufélög með
hefðbundnu íslensku sniði og
ekki síður húsnæðissam-
vinnufélög þar sem íbúðirnar eru
að mestu leyti sameign félags-
mannanna. Hinn langi endur-
greiðslutími nýju lánanna hentar
að sjálfsögðu mjög vel félagslegu
eignarhaldi, að sama skapi og
hæg eignamyndun „nýja kerfis-
ins“ veldur hinni hefðbundnu
„sjálfseignarstefnu" miklum erf-
iðleikum. (Sjá nánari umfjöllun
um þessi atriði í grein eftir undir-
ritaðan í nýjasta hefti tímaritsins
,J»jóðlífs“).
Eftir að allir geta fengið 70%
lán til 40 ára til einkabygginga, er
erfitt að trúa því, að lán til leigu-
íbúða félagasamtaka verði áfram
til aðeins 30 ára með ströngum
skilyrðum um nauðsynlega fötlun
þeirra er í slíkum íbúðum fengju
að búa. Strax á næsta Alþingi
verður því að tryggja hliðstæðan
lánstíma til leiguíbúða fé-
lagasamtaka og sveitarfélaga og
nú gildir til hins almenna fast-
eignamarkaðar.
Félagslegar lausnir í húsnæð-
ismálum, líkt og grundvallarsjón-
armið byggðastefnunnar, njóta
stuðnings þorra landsmanna,
þrátt fyrir þá óáran „frjálshyggj-
unnar“ sem nú, í miðju góðær-
inu, dynur yfir þjóðina. Slíkar
lausnir eru, nú sem fyrr, ein
mikilvægasta kjarabót þeirra sem
verst eru settir í þjóðfélaginu og
hljóta um alla framtíð að vera eitt
helsta baráttumál framsækinnar
verkalýðshreyfingar.
Jón Rúnar Sveinsson.