Þjóðviljinn - 22.08.1987, Blaðsíða 5

Kappróður um Utvegsbankann
Breytingar í heimifjármálanna. Erlendur vildi ekki selja Sölvhólsgötuna vegna jónasarfráhrifluandans
og minninganna umfortíðina. GuðjónB. vill selja einmitt
vegnaþeirra. Hann vill öðruvísi SÍS. Hann er í bisness
Kristján Ragnarsson sat á bak
við Morgunblaðið sitt á dimmum
morgni í febrúar, las minningar-
greinarnar og sötraði kaffi. Úti
dundu hríðarbyljir á glugga.
Skyndilega var þéttingsfast knúið
dyra og inná gólfið snaraðist hóp-
ur vörpulegra útgerðarmanna.
Þeir voru komnir þeirra erinda
einna að inna formann sinn eftir
því, hvort ekki væri kominn tími
til að sjávarútvegurinn setti fram
formlegt tilboð í hinar jarðnesku
leifar Utvegsbankans.
Formaður Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna leit ekki
einu sinni uppúr Mogganum.
Hann hélt áfram að lesa minning-
argreinarnar en svaraði um síðir
að menn skyldu nú ekki rasa um
ráð fram. „Það verður aldrei
neinn kaupandi að bankanum
nema við, strákar. Og við skulum
bíða. í nóvember verður ríkis-
sjóður galtómur og þá taka þeir
hvaða tilboði sem er. Þá tökum
við hann á hálfvirði."
Útgerðarmennimir vörpuðu
önd léttar, höfðu hratt á hæli og
kvöddu formanninn sem enn var
sokkinn ofan í minningar um
látna heiðursmenn. Síðan ösluðu
þeir slabbið niðrá Hótel Borg,
þar sem þeir dásömuðu yfir kaff-
inu þá gæfu sína að eiga svona
snjallan formann.
Einsog eldgos
Þessi litla skemmtisaga er um
þessar mundir sögð í annarri
hverri skrifstofu í bænum. Hún er
vitaskuld með öllu tilhæfulaus.
Aftur á móti er hún einkar góð-
ur spegill á hið almenna viðhorf
manna gagnvart Útvegsbanka-
málinu. Það er nefnilega stað-
reynd, að hvað sem mönnum
annars finnst um vaxandi ásælni
SÍS í fjármálalífi þjóðarinnar eru
flestir þeirrar skoðunar, að tilboð
þess í Útvegsbankann sé eitur-
snjallt. Það kom útgerðar-
auðvaldinu í Sjálfstæðisflokkn-
um gersamlega í opna skjöldu, -
menn voru einfaldlega gripnir
með allt niðrum sig.
Auðvitað er það á allra vitorði,
að ættaveldið í Sjálfstæðisflokkn-
um ætlaði að fá bankann á spott-
prís. Og þessvegna er samúð al-
mennings mjög með Samband-
inu. Mönnum finnst að því beri
hinn siðferðilegi réttur til að
kaupa bankann, enda hafi það
komið í veg fyrir að almenningur
þyrfti að greiða enn nokkur
.hundruð miljónir með honum,
einsog útgerðarauðvaldið hafði
ætlað í sína þágu.
Fyrir alla aðra en sjálfstæðis-
menn hefur uppákoman kringum
Útvegsbankann verið einn allra
skemmtilegasti viðburður þjóð-
lífsins til margra ára. Sjaldan í
manna minnum hefur þjóðin orð-
ið vitni að öðru eins írafári í Sjálf-
stæðisflokknum. Viðbrögð ætta-
veldisins með Moggann í brjósti
fylkingar voru nánast lostkennd.
Það var einsog sprengja hefði
fallið inn í hirðveisluna miðja.
Patið og óðagotið var þvílíkt að
dag eftir dag minntu ritstjórnar-
greinar einna helst á offram-
leidda landbúnaðarafurð í
ákveðnu ástandi: spælegg á
pönnu.
Kannski braust hin einlæga ör-
vænting sjálfstæðismanna yfir að
tapa hugsanlega af bankanum
hvergi fram með eins lýsandi
hætti og í grein Áma Johnsen í
Morgunblaðinu. En hin leiftr-
andi andagift fallkandidatsins af
Suðurlandi náði hámarki þegar
hann lýsti því yfir, að félli Útvegs-
bankinn í hendur Sambandsins
yrði það fyrir Vestmannaeyinga
álíka ógæfa og gosið í Heimaey
1973!
Mikilvœgar
breytingar
Átök Sambandsins og útgerð-
arkjarna Sjálfstæðisflokksins um
Útvegsbankann eru hins vegar
dæmigerð fyrir tvennar breyting-
ar sem eru að verða í fjármálalífi
landans.
Annars vegar er aftur komið á
normal ástand hjá hinum fá-
mennu auðættum landsins, sem
saman mynda það sem kallað er
ættaveldið í Sjálfstæðisflokkn-
um. Þessar ættir, sem ráða til
dæmis Morgunblaðinu algerlega,
hafa til langs tíma haft geysileg
áhrif í stjórnmálalífi þjóðarinnar
gegnum nær algera stjóm sína á
Sj álfstæðisflokknum.
Á síðasta áratug var hins vegar
veldi þessa kjarna ógnað veru-
lega, bæði í fjármálaheiminum og
eins í veröld stjórnmálanna. Á
báðum vígstöðvum vom það full-
trúar sömu afla - jafnvel sömu
menn - sem gerðu tangarsókn að
ættaveldi flokksins. Þessir menn
vom fulltrúar hinna nýríku,
menn sem ekki áttu uppmna sinn
að rekja til auðættanna en höfðu
safnað peningum og áhrifum af
sjálfum sér. I mjög mörgum til-
vikum var um að ræða menn, sem
þrátt fyrir harðsoðnar pólitískar
skoðanir vom miklu umburðar-
lyndari og frjálslyndari en gömlu
ættirnar.
Tangarsókn
hinna nýríku
Grimmdin og harkan í þessum
nýju umbrotsmönnum í heimi
kapítalsins gerði að verkum, að
þeir nutu víða vemlegrar vel-
gengni á kostnað gömlu ættanna.
Velgengnin gerði að lokum að
verkum, að hinir nýríku þjöpp-
uðu sér saman og hófu sókn gegn
helgasta véi ættaveldisins: Eim-
skipafélagi íslands.
Þeir stofnuðu Hafskip. Með
því var í raun búið að kasta
hanskanum, gömlu ættunum var
sagt stríð á hendur. Samhliða var
tangarsókninni haldið áfram
innan Sjálfstæðisflokksins. Og
hún tókst svo sannarlega. Fyrir
tilstilli prófkjöranna varð oddviti
nýríku aflanna, Albert Guð-
mundsson, ættlaus strákur úr
Skuggahverfinu, allt í einu sterk-
asti einstaklingurinn innan
flokksins, sem með stuðnings-
mönnum sínum gat einn og sér
boðið ættaveldinu byrginn.
Smærri spámenn af Hafskips-
toga, Björgúlfur Guðmundsson
og Ragnar Kjartansson náðu
einnig drjúgum frama innan
flokksins, enda gengu nýríku öfl-
in meðvitað í að taka hann yfir.
En ævintýrið endaði illa.
Flaggskipið, Hafskip, sökk. Ætt-
aveldið hóf samhæfða gagnsókn
og Albert var að lokum hrakinn
úr Sjálfstæðisflokknum og hinir
nýríku stofnuðu Borgaraflokk-
inn, - að vísu með aðstoð alls
konar elementa annarra.
En fyrir bragðið er aftur komið
upp normal ástand, þar sem ætta-
veldið ræður í Sjálfstæðisflokkn-
um og er sömuleiðis í sókn innan
kapítalheimsins. Gamla værðin
ríkir á nýjan leik og þessvegna
töldu menn víst, að þeir fengju
Útvegsbankann í fyllingu tímans
fyrir slikk. Guðjón B. Ólafsson
og Sambandið hafa nú gert þeim
illan grikk.
Hið snjalla tilboð SÍS svældi
rakkana svo sannarlega út úr
greninu. Tilboð ættaveldisins í
bankann er að vísu kallað tilboð
Ajávarútvegsins, en sú nafngift
stenst ekki skoðun. Þeir sem
skrifaðir eru fyrir mestu fjár-
magni eru fyrst og fremst postul-
ar ættaveldisins innan flokksins,
- útgerðarfyrirtækin eru bara upp
á punt.
Þannig er dæmigert að Eim-
skipafélagið er langhæsti aðilinn
að tilboðinu með 100 miljónir, og
Thor Thors og Halldór H. Jóns-
son, báðir á meðal helstu stoða
ættaveldisins, eru skrifaðir per-
sónulega fyrir 25 miljónum hvor.
Erlendarskeiðið úti
Síðari breytingin - og sú merki-
legri - er eðlisbreytingin á Sam-
bandinu undir forystu hins nýja
forstjóra, Guðjóns B. Ólafs-
sonar.
Fram að ráðningu hans hafði
Sambandið undir forystu Erlend-
ar Einarssonar verið fyrst og
fremst útvörður Framsóknar-
flokksins. Þar var ekki öðrum
hleypt á garðann en mönnum
með löggilt flokksskírteini og
menn þurftu jafnvel að skipta um
flokka til að geta fengið vinnu hjá
hringnum. Um það eru mörg
dæmi frá seinni árum. Á allra síð-
ustu tímum Erlendar og kum-
pána slaknaði þó aðeins á Fram-
sóknarklónni, meðal annars
vegna þess að siappur rekstur var
farinn að há samsteypunni af
þeirri einföldu ástæðu að það var
ekki nógu mikið talent í Fram-
sóknarflokknum til að reka af
dugnaði jafn flókið gangvirki og
SÍS. Á lokadögum Erlendar var
jafnvel leitað til manna úr flokk-
um á borð við Alþýðubandalagið
og þeim boðin veí launuð störf,
án þess að kröfur um flokkaskipti
fylgdu með. Því var hins vegar
hvíslað undir rós, að ætlast væri
til þess að menn létu af pólitísk-
um skrifum í fjölmiðla aðra en
Tímann...
En skeiði Erlendar og vinnu-
lagi fylgdi þó að minnsta kosti á
yfirborðinu játningar um gildi
samvinnuhreyfingarinnar. Fyrir-
tækjasamsteypan var - í orði
kveðnu - tæki til að efla fjölda-
hreyfinguna í kringum samvinn-
ustefnuna og þarmeð samkvæmt
upphaflegum arkítektúr hluti
þeirrar burðargrindar sem hreyf-
ingin átti að styðjast við í barátt-
unni um forræði í þjóðféiaginu.
Vitaskuld var þó löngu orðin
gagnger breyting á þessu sam-
bandi. SÍS var farið að starfa fyrst
og fremst vegna SÍS. Þrátt fýrir
skelegga baráttu fjölmargra
góðra liðsmanna var Sambandið
orðið einsog hver annar
auðhringur sem laut lögmálum
markaðarins fyrst og fremst og
virtist oftar en ekki styðja við-
leitni hægri vængsins til að ná
sterkari tökumíþjóðlífinu. ísfilm
og þátttaka SÍS í því ævintýrinu
er dæmi um það.
En jónasarfráhrifluandinn og
Rochdale-stemmningin voru þó
enn í aðalstöðvunum við Sölv-
hólsgötu.
Fortíðin seld
Allt þetta breyttist, þegar Vali
Amþórssyni var hafnað sem for-
stjóra og Guðjón B. Ólafsson
vígður til eftirmanns Erlendar.
Guðjón var áður mjög dug-
mikill forstjóri SÍS fyrirtækjanna
í Bandaríkjunum. Hann er hæfur
stjórnandi, og undir hans stjóm
braut SÍS svo að segja á bak aftur
tök SH á Bandaríkjamarkaði,
náði forystu í sölu íslenskra sjáv-
arafurða þar, og sömuleiðis í
Bretlandi. En Guðjón rekur hins
vegar SÍS einsog hvert annað fyr-
irtæki, tengslin við samvinnu-
hreyfinguna skipta hann litlu
máli.
Þannig er SÍS undir Guðjóni
B. hætt að vera fyrirtæki fjölda-
hreyfingar. Það er einfaldlega
rekið á nákvæmlega sama grund-
Þelli og önnur fyrirtæki, og hefur
náð geigvænlega sterkum tökum í
viðskiptalífi þjóðarinnar. Það er
alls ekki út í hött að menn tala nú
um „einokunarhring" í sömu
andrá og SÍS er nefnt.
Nú er heldur ekki nóg að vera
löggiltur framsóknarmaður til að
fá vinnu hjá SÍS. Guðjón B. Ól-
afsson ræður menn eftir hæfi-
leikum - ekki flokkskírteinum.
Til dæmis um það nefna menn, að
til hans eru raktar ráðningar að
minnsta kosti tveggja harðvít-
ugra sjálfstæðismanna í mikil-
vægar stöður í SÍS batteríinu.
Ekki nóg með það. Guðjón vill
má burtu Framsóknarfortíð Sam-
bandsins einsog best hann getur.
Einmitt vegna þess er nú SÍS allt í
einu reiðubúið til að selja ríkinu
húsakynnin á Sölvhólsgötu, sem
ekki hafa verið föl til þessa. Til-
boð fjármálaráðuneytisins í húsin
er þó alls ekki betra en fyrri til-
boð - sem öllum var hafnað.
Það var ákveðin ástæða fyrir
því að Erlendur Einarsson dró
við sig að selja húsakynnin við
Sölvhólsgötu. Þessi hús eru
nefnilega tengill við fortíðina.
Þar bjó Jónas frá Hriflu. Þ.; var
Samvinnuskólinn til hús, Þar
tók eiginlega Framsóknanlokk-
urinn út þroska sinn.
Erlendur vildi ekki selja minn-
ingarnar. Hann vildi halda
tengslunum við sameiginlega for-
tíð SÍS og Framsóknarflokksins.
Af nákvæmlega sömu ástæðu
vill Guðjón B. Ólafsson selja
Sölvhólsgötuna. Hann vill minn-
ingarnar burt. Hann vill slíta
tengslin við Framsókn. Hann vill
öðru vísi Samband.
Hann er í bisness.
Össur Skarphéðinsson.
Laugardagur 22. ágúst 1987 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5