Þjóðviljinn - 09.12.1989, Blaðsíða 6

JÓLABLAÐ I
Myndin erfráööru Níkeu-kirkjuþinginu 787, en þar varskurðgoðadýrkun fordæmd. Helgimyndum hefurfrá
þeim tíma mátt sýna virðingu innan kaþólsku kirkjunnar, en óleyfilegt er að dýrka þær.
Mikhail Gorbatsjov Sovét-
leiðtogi lét sig ekki muna um
það að nota titlana „Hans
heilagleiki" og „Hinn heilagi
Faðir“ í heimsókninni til Jó-
hannesar Páls II páfa í des-
emberbyrjun 1989. íslenskir
þjóðkirkjumenn vöruðust
þetta orðalag eins og heitan
eldinn þegar páfi heimsótti ís-
land 3. og 4. júní sama ár.
„Heilagleika-titlar“ páfans
vísa raunar fremur til embættisins
en mannsins sem gegnir því. Og
ekki veigrum við okkur að tala
um Margréti drottningu þegar
hún kemur hingað sú danska
kona, þótt við viðurkennum enga
drottningu yfir okkur.
Skýringin á því hve Þjóðkirkj-
an er smeyk við orðin heilagur og
heilagleiki í þessu samhengi er sú
staðreynd, að mótmælendakirkj-
ur hafa fram til þessa tíma verið
mjög fælnar við dýrlingana. Fors-
endurnar eru þær að ekki megi
upphefja dauðlega og breyska
menn á þann hátt sem fjölmenn-
asta kristna kirkjudeildin gerir.
Á síðustu árum verður þó vart
annarrar afstöðu hjá mótmæl-
endum. Dæmi þess er undanþága
sú sem Þorlákshafnarbúar fengu
hjá biskupi íslands 1985 til að
nefna kirkju staðarins Þorláks-
kirkju, eftir að páfi hafði útnefnt
Þorlák helga Þórhallsson vernd-
ardýrling íslands. Mótmælendur
hafna því annars yfirleitt alger-
lega að kalla guðshús eftir fólki.
Dýrlingar
Það er algengur misskilningur
að dýrlingar séu aðeins þeir sem
hafa hlotið samþykki páfa og
komist á opinbera dýrlingaskrá.
Rómversk-kaþólska kirkjan lítur
hins vegar svo á, að dýrlingar,
eða helgir menn og konur, séu
einfaldlega allir sem eru í eða
komast í himnaríki. Þar af leiðir
að urmull dýrlinga hlýtur að vera
á ferð um alla jörðina í dag,
frægðarlausir með öllu.
Páfi getur svo samkvæmt
kirkjuhefð og reglum gefið út ó-
skeikulan úrskurð um að tiltekin
persóna sé samkvæmt öllum
þekktum heimildum og gögnum
þegar komin til himnankis. Þetta
þýðir að óhætt sé að heiðra per-
sónuna sérstaklega, leita milli-
göngu hennar í bænalífínu og
taka hana sér til fyrirmyndar,
vegna þess að hún hafi liðið písl-
arvættisdauða og/eða lifað kristi-
legu lífi á hetjulegan hátt.
Á þessum lista eru nokkur þús-
und nöfn manna og kvenna og
venjulega er átt við það fólk þeg-
ar talað er um dýrlinga. Núver-
andi Rómarbiskup, Jóhannes
Páll II, hefur útnefnt mun fleiri
dýrlinga en fyrirrennarar hans.
Dýrlingum er skipt í nokkra
flokka, einkum játningadýrlinga
og píslarvotta. Fyrstu dýrlingarn-
ir voru allir píslarvottar. Heilagur
Marteinn frá Tours (d. 397) var
fyrsti dýrlingurinn sem ekki hafði
liðið píslarvættisdauða. Út-
breiðsla dýrlingadýrkunar jókst
mjög þegar vinsælt varð að tigna
sérstaka verndardýrlinga,
manna, héraða, landa, atvinnu-
greina og málefna. Lykilorðið
um dýrlinga er hetjuskapur. Með
því er átt við þolgæði eða stefnu-
festu.
Blessun
Áður en nokkur er lýstur dýr-
lingur þarf hann að hljóta bless-
un. Blessaður/blessuð eru orð
yfir útnefningu páfa vegna fyrir-
myndarlífernis og starfs einstak-
linga, eftir að jákvæð niðurstaða
hefur fengist í sérstakri rannsókn
á lífi þeirra og sýnt hefur verið
fram á að amk. tvö kraftaverk
hafi gerst fyrir þeirra tilverknað
eða milligöngu. Eftir blessun er
heimilt að tigna slíka einstaklinga
á heimaslóðum eða í heimalandi
þeirra á takmarkaðan hátt í helg-
isiðum.
Skilyrði
og aðferð
Opinber dýrlingur er látinn
einstaklingur sem hefur hlotið
„sérstaka, óskeikula og
óbreytanlega“ útnefningu páfa
fyrir gott líferni sitt og starf.
Nauðsynlegur aðdragandi er ná-
kvæm rannsókn á högum og lífi
dýrlingsins og að amk. tvö krafta-
verk megi tengja honum, nema
hann hafi verið píslarvottur, þá
þarf þess ekki. Dýrlingi má sýna
lotningu og virðingu í helgisiðum
kirkjunnar og leita aðstoðar hans
og milligöngu í bænagerð. Fjöldi
píslarvotta var sjálfkrafa tekinn í
dýrlingatölu.
Verndardýrlingur
Látinn einstaklingur sem
hlotið hefur svipaða útnefningu
páfa og að ofan greinir um opin-
bera dýrlinga, en aðeins er tign-
aður á viðkomandi svæði, innan
viðkomandi starfsstéttar osfrv.
Þorlákur helgi Þórhallsson hlaut
1984 viðurkenningu páfa sem
verndardýrlingur íslands.
María mey /
Maríudýrkun
María guðsmóðir er æðst allra
dýrlinga. Samkvæmt kenningum
Rómversk-kaþólsku kirkjunnar
var hún getin og fædd án erfða-
syndar, hún var hrein mey alla
ævi og fór strax til himna eftir
dauðann. María mey er tignuð
með sérstökum hætti innan
Rómversk-kaþólsku kirkjunnar
og fólk leitar til hennar um milli-
göngu og styrk í bænum sínum.
Maríudýrkun er í grundvallarat-
riðum frábrugðin Guðsdýrkun.
Aðrir dýrlingar
Fjöldi óþekkts fólks sem er
verður þess að komast í tölu
helgra manna og kvenna. Þessa
fólks er minnst á
Allraheilagramessu. Margir dýr-
lingar hafa einnig verið heiðraðir
á ákveðnum svæðum, án þess að
hljóta löggildingu í Páfagarði.
Svo var um Þorlák helga í 786 ár
og í hópi þeirra er enn Jón helgi
Ögmundsson á Hólum og fleiri
Norðurlandadýrlingar.
442 íslenskar
dýrlinga-kirkjur
Frá 1171 hefur þurft löggild-
ingu páfa (,,kanóníseringu“) til
að manneskja sé tekin í heilagra
manna tölu. í ítarlegum, prent-
uðum handbókum eru um 2500
dýrlingar, en píslarvottaskrár
telja amk. á 5. þús. manns. Ekki
er í raun vitað um heildarfjölda
opinberra dýrlinga, því dýrlinga-
Hvað er
heilagleiki
Og hvemig stjómar
„Hinn heilagi Faðiru?
skrár frá fyrri tíð telja mörg þús-
und manns,eru um margt ófull-
komnar og óljósar og stöðugt í
endurskoðun.
Stór hluti dýrlinga er úr röðum
presta, biskupa og klausturfólks.
Sérhver dýrlingur á sinn messu-
dag. Rómversk-kaþólskar kirkj-
ur eru alltaf helgaðar nafn-
greindum dýrlingum. Upplýsing-
ar eru til um nafndýrlinga 442 ís-
lenskra kirkna. Heimildir um
þetta efni eru m.a. í Fornbréfa-
safni og í Kristnisögu Jóns Helga-
sonar, biskups.
Tignun eða dýrkun dýrlinga er
í grundvallaratriðum frábrugðin
Guðsdýrkun. Dulia er grískt al-
þjóðaorð yfir þá tignun eða dýrk-
un sem sýnd er dýrlingum og er
frábrugðin að eðli og innihaldi
Guðsdýrkun.
Dýriingatal
Listi yfír fólk sem hefur verið
útnefnt dýrlingar. Ekki er til neitt
eitt endanlegt dýrlingatal sem
nær yfir alla þá sem nefndir hafa
verið helgir menn og konur. Sér-
stök stjórnardeild í Páfagarði
annast opinbert dýrlingatal kirkj-
unnar. Auk þess að bæta á skrána
hefur hún einnig fram á þennan
dag látið taka út af henni ýmsa
dýrlinga sem ónógar upplýsingar
eru um.
Skjaldarmerki páfa, lyklar Péturs
postula og Tiara-kórónan. Jó-
hannes Páll II erfyrsti páfinn sem
hefur neitað að bera Tiara-
krýningartáknið.
Páfarnir
og páfaríkió
Páfi
Eiginlegt hlutverk og embætti
páfa er að vera biskup Róma-
borgar. Litið er þannig á hann
sem arftaka Péturs postula, fyrsta
biskups í Róm, og þar með stað-
gengil Krists á jörðinni. Um leið
hefur hann erft þau völd sem Jes-
ús Kristur fól Pétri og lesa má um
í Nýja testamentinu.
Því var lýst yfir á 1. almenna
Vatíkankirkjuþinginu 1870 að
Páfínn sé óskeikull „ex cathedra“
(„af biskupssstóli“), það er að
segja í trúarlegum efnum og hef-
ur endanlegt framkvæmdavald
og lögsögu í öllum málefnum
kirkjustarfseminnar.
Undir páfa heyra allar presta-
og klausturreglur, stofnanir og
skólar Páfagarðs og kirkjunnar,
allir vígðir menn og konur kirkj-
unnar, sendiherrar og sendiboð-
ar. Páfa til aðstoðar stjórna í hans
nafni og umboði kardínálar og
aðrir embættismenn Páfaráðsins
(Kúríunnar, sjá það orð). Páfi
ríkir ævilangt, en við lát hans kýs
kardínálasamkundan nýjan páfa.
„Andpáfar“ nefndust 37 nafn-
greindir menn sem á 3. - 15. öld
gerðu tilkall til páfastóls eða sátu
á honum án þess að rétt væri stað-
ið að kjöri þeirra samkvæmt
kirkjurétti.
Páfakjör
Kardfnálar undir 80 ára aldri,
að hámarki 120 talsins, kjósa nýj-
an páfa beinni kosningu á lokuð-
um kjörfundi í Sixtínsku kapell-
unni, og eiga að koma saman
ekki fyrr en 15 dögum eftir og
ekki síðar en 20 dögum eftir lát
páfa. Kjósa má tvisvar fyrir há-
degi og tvisvar eftir hádegi og
enginn verður páfí nema sá sem
fær2/3 hluta atkvæða + 1 atkvæði
af öllum greiddum atkvæðum.
Með samhljóða samþykkt geta
kardínálarnir gripið til annarra
reglna, ef páfakjör gengur treg-
lega:
1) Með því að velja 9-15 kardín-
ála til að sjá um kjörið;
2) Með því að breyta kosningar-
eglum þannig að einfaldur
meirihluti + 1 atkvæði dugi til
að ná kjöri;
3) Ef aðrar aðferðir duga ekki,
með því að láta kjósa milli
þeirra tveggja sem flest at-
kvæði hlutu í síðustu kosning-
unni.
Þegar kosningu er lokið skal
brenna atkvæðaseðlana og af
hvítum reyknum á fólk í grenn-
dinni að geta séð hvað gerst hef-
ur. Kosningareglurnar um að
kjörið skuli vera í höndum kar-
dínála eru frá 1059, reglan um 2/3
hluta atkvæða frá 1179 og um ein-
angraðan kjörfund frá 1274.
Dæmi eru um að páfí hafi verið
kjörinn samstundis með lófataki
eða hyllingu andartaksins, án
nokkurra kjörfundarreglna.
Forseti kardínálasamkund-
unnar spyr viðkomandi að loknu
kjöri hvort hann taki kosningu.
Játi hann því og hafi þegar verið
vígður biskup, er hann samstund-
is orðinn biskup Rómar og páfi
og lýsir því yfir hvaða páfanafn
hann kýs sér. Kardínálarnir heita
honum síðan fyrst hlýðni, áðuren
sá elsti í hópi djákna-
Dýrlingar og páfar bera innan rómversk-kaþólsku kirkjunnar titilinn heilagur eða
helgur. En hvað þarf til þess að öðlast svona lagað sæmdarheiti?
Oghverterstjórnskipulag Páfaríkisins og Rómarkirkjunnar?
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN