Þjóðviljinn - 09.12.1989, Blaðsíða 11

____________JÓLABLAÐ I
Dýrínyrkja
Pétur
Sigurður Arj Gísli
Kyrrðarskáld
Líkindi með ljóðum eða bókmenntastefna?
Furðu mikið af kveðskap er
lagt í munn húsdýrum, fuglum
og öðrum skepnum í íslensk-
um bókmenntum. Hér verða
nefnd fáein dæmi af handa-
hófi. Væntanlega gera ein-
hverjir bókmenntafræðingar
því betri skil af hverju þessi
árátta íslenskra dýra stafar,
eða hvort hér er um alþjóðlegt
fyrirbæri að ræða.
Stefán Jónsson, fyrrum þing-
maður og þar áður fréttamaður,
var að sögn eitt sinn að strjúka lín
heima hjá sér, en hundur hans
mændi ákaflega á hann. Stefán
vissi vel, að þetta merkti, að
hvutti vildi komast í göngutúr
með húsbónda sínum. Stefán
nennti ómögulega að arka út og
hélt áfram að strauja. Hundurinn
kastaði þá fram eftirfarandi
stöku:
Orðinn feitur eins og svín
eldgamall og Ijótur,
stirður við að strjúka lín
Stefán spýtufótur.
Þorsteinn Erlingsson varð vitni
að viðskiptum hunds og drengs
og varð úr því kvæðið Snati og
Oli. Drengurinn lofaði öllu
fögru, ef hann mætti máta háls-
band hundsins. Þar kom sögu að
hundurinn fékk ekki orða bund-
ist og orti:
Jæja þá í þetta sinn
þér er heimil ólin.
En hvenær koma kæri minn
kakan þín og jólin?
Þorsteinn Erlingsson heyrði
líka á tal fugla einu sinni og samdi
um þau kynni ljóðið Hreiðrið
mitt. Þar segir fuglinn:
Þér frjálst er að sjá hve ég bólið
mitt bjó
efbörnin mín smáu þú lætur í ró,
þú manst að þau eiga sér móður.
Og ef að þau lifa þau syngja þér
söng
um sumarið blíða og vörkvöldin
löng.
Þú gerir það vinur minn góður.
Ólaf H. Torfason, ritstjóra
Þjóðviljans, dreymdi eitt sinn, að
hann þóttist vilja aka bifreið sinni
frá heimili að vinnustað, en þá
kom í ljós að ófært var inngöngu í
farartækið. Urmull smáfugla
hafði gert sér hreiður í bílnum, í
sætum, á gólfi og ekki hvað síst í
gluggakistu aftur. Var um tvær
tegundir fugla að ræða, starra og
sólskríkjur. Ólafur reyndi að
stugga við fuglunum með því að
varpa steinvölum inn í bílinn. Þá
skaust út úr honum sólskríkja og
varpaði fram þessari vísu:
Fuglavarpið virða ber
þótt vondir séu og þverir.
Sólskríkjan mun sitja hér
sama hvað þú gerir.
Starrarnir kunnu engar hend-
ingar og varð sá draumur ekki
lengri. Dreymanda tókst að hripa
vísuna upp er hann vaknaði. Er
ekki að undra þótt stirt sé kveðið
fyrst í draumi var ort.
í Heiðlóarkvæði Jónasar Hall-
grímssonar syngur lóan talsverð-
an texta. í fyrstu vísu segir svo:
Snemma lóan litla í
lofti bláu dirrindí
undir sólu syngur:
Lofið gæsku gjafarans
grænar eru sveitir lands,
fagur himinhringur.
í fjórðu vísu segir lóan:
Ég á bú í berjamó
börnin smá í kyrrð og ró
heima í hreiðri bíða.
Mata ég þau af móðurtryggð
maðkinn tíni þrátt um byggð
eða flugu fríða.
Eins og allir vita er talsvert um
hagyrðinga í röðum sauðfjár,
jafnvel á unga aldri. Um það vitn-
ar þessi vísa þar sem hungraða
lambið kvartar:
Gimbillinn mælti og grét við
stekkinn:
Nú er hún móðir mín
mjólkuð heima.
Sárt ber ég svangan
sumardag langan.
Hrafnar yrkja líka vísur sem
tengjast mat og mataræði. Hver
kannast ekki við fréttahrafninn
sem sagði:
Ég fann höfuð af hrúti
hrygg og gæruskinn.
Komdu nú og kroppaðu með mér
krummi nafni minn.
Það er alkunna að skáld
draga dám hvert af öðru og er
stundum um bókmennta-
stefnur að ræða. Nýlega upp-
götvaðist að þrjú íslensk Ijóð-
skáld teljast til svonefndra
„kyrrðarskálda". Einkenni á
kveðskap þeirra er að þau
hafa öll orðið fyrir miklum
áhrifum í kyrrviðri, annað
hvort að kvöld- eða morgun-
lagi, sem getur líka talist veru-
leg lífsreynsla fyrir skáld í
höfðuðborginni. Skáldunum
er öllum dálítið kalt í Ijóðunum.
Ljóð kyrrðarskálda þekkjast á
því að þau hefjast á ljóðlínum
sem fylgja þessari bragreglu: Á
(kvöldi eða morgni) sem þessum.
Fyrsta dæmið er frá Pétri
Gunnarssyni 1973:
eitt (kl.8)
á kyrrum morgni sem þessum
dvelur líf mitt á þræði
eða blómstrar eins og bólstur
bláminn út í frostloftið.
(Pétur Gunnarsson: Splunkunýr dag-
ur, Heimskringla 1973).
Næsta dæmi er frá Sigurði
Pálssyni 1980, virðist vera ort fyrr
en ljóð Péturs en birt löngu síðar:
Ljóð frá
sextíu og sex:
(hluti)
Á kyrru kvöldi sem þessu
með regnvættum hljóðum dans-
andi úti á götunni.
Leiftrandi skuggum
með þreytta og dimma grímu
dagsins að baki.
Kunnugt tóm.
Á kyrru kvöldi sem þessu
regnvættir í frosinni nútíð.
Sigurður Pálsson: Ljóð vega menn,
Mál og menning 1980).
Síðasta dæmið að sinni er kom-
ið frá Ara Gísla Bragasyni 1988.
Hann reynir á þanþol formsins og
breytir kyrrðinni í birtu:
Á björtum morgni sem þessum
fyrstu snjókornin
höfðu gerst boðflennur um
nóttina
og hann sem þykist vera skáld
hafði misst af öllu saman.
(Ari Gísli Bragason: Orð þagnarinn-
ar, útg. höfundur 1988).
Hagyrðingur einn úti á landi
orti þegar honum var kynnt þessi
bókmenntastefna:
Kyrrðarskáld í kulda og tómi
kveða um reynslu sára.
Sannast á þeim samanhljómi
að stök er engin bára. aht
Hefurðu tíma?
Máttu vera að því?
Hafa tíma til einhvers, þ.e.
skipulagsatriði, niðurröðun við-
fangsefna. Já, en það er eða getur
verið dálítið meira þegar nýjar
kröfur bætast við. Segjum t.d. að
nánir aðstandendur þínir forfall-
ist frá því að rækja sínar skyldur
við lífið, þeas. þær skyldur, sem
tilheyra daglegri umsýslan vegna
svokallaðs brauðstrits og umsjá
heimilis.
Það er ekki óalgengt að forföll
vegna heilsubrests eða aldurs
herji á fólk, forföll sem valda því
að verkhæfi hjaðnar eða hverfur,
hugurinn staðnar eða hallast frá
virkni þeirri, sem telst heilsu-
samleg nauðsyn.
Hefurðu tíma til að sinna að-
standanda þínum, þegar svo er
komið fyrir honum? Máttu vera
að því að heimsækja hann? Eru
kannski aðrar ástæður sem hamla
þér frá að rækja skyldurnar? Ætt-
rækni er misjafnlega sterk eins og
raunar aðrar tilfinningar.
Geturðu sett þig í spor þess eða
þeirra, sem hindraðir eru frá eðli-
legum samskiptum við annað
fólk? Það getur verið hollt hverj-
um manni að hugleiða hvernig
hann myndi bregðast við, ef ein-
semd væri heimagangur hans.
Fjarlægðir í fjölbýlinu færa
með sér sljóleika fýrir sannindum
þeim að maður er manns gaman.
Umhyggja fyrir framtíðinni, þ.e.
ungum afkomendum sínum,
draga hugann frá fortíðinni.
Sannarlega er núið þýðingar-
mest, það sem við lifum í þessari
andrá, og það er þægilegt í skjóli
þeirra sanninda, að láta fortíðina
lönd og leið. Gamli bíllinn er
látinn standa ef unnt er, þar sem
honum var síðast lagt. En gildir
það sama um foreldra eða aðra
nána ættingja, sem hafa lagt
grunninn að lífi þínu?
Sannarlega er samvizka mín
ekki of góð í þessu sambandi, en
e.t.v. er það líka ástæða til að
minna aðra á náunga sinn.
Þeir eiga þakkir skildar sam-
þegnar okkar, sem leggja sig
fram um að heimsækja þá sem við
einsemd búa, eða dvelja á stofn-
unum, og eiga lítinn eða engan
kost á umgengni við gamla
starfsfélaga og kunningja. En
þeir eru sorglega fáir sem sýna
þennan vott mannkærleika.
Þessar línur eiga ekki að vera
dómur ef einhver vildi kalla þær
því nafni, en þær eru aðeins smá-
hugleiðing á allra sálna messu
sem er eitt fjölmargra tækifæra til
að gegnlýsa sjálfan sig, og hug-
leiða hvort mannúð cg miskunn-
semi, nærgætni og náungakær-
leikur eigi nægilegt rúm í sálinni.
Guðjón B. Baldvinsson
form. Sambands lífeyrisþega
ríkis og bæja

Verðkr. 1.875,00
ÖKHFORLflGSBIEK

GRALLARASPÓAR
0G GOTT FÓLK
eftir Guðjón Sveinsson.
í bókinni eru sex stuttar sögur um lífið
í sveitinni og þau mörgu ævintýri sem
börn á aldrinum 10-14 ára upplifa þar.
Ótrúlegustu uppátækjum er lýst og er
ekki að efa að þeir sem dvalið hafa
í sveit kannast við margt í frásögninni.
Þetta er rammíslensk bók um börn
uppalin í sveit og börn sem þar eru
til sumardvalar. Guðjón Sveinsson er
löngu þekktur af fyrri bókum fyrir lýs-
ingar sínar á itfinu, þar sem giettni,
" ' tra sarnan. Petur I
11 SlÐA - ÞJÓÐVILJINN