AvangnâmioK - 02.11.1946, Side 14

nr. 11
100 AVANGNÅMIOK’
silersimagå elektronit aulajangerdlui'narsimassumik
avKuteKardlutik atomip iluleKutå kåvigkåt. brintip
(silåinaup oKfnerpåp) atomia atausinarmik elektro-
neKarpoK, Kåumatérånguatut ilivdlune iluleKuminik
kåvigissumik, pingortugssatdle avdlamik akoKångitsut
(grundstoffer) oKimåinerssåta uranip atomia 92-nit
ikingnerungitsunik elektroneKarpoK tamarmik suka-
sorssfivdlutik kåvigtunik. åmåtaoK Niels Bohrip ilua-
nårdlune nalunaiarpå elektronit avKumingnit tåsså-
ngåinaK pigsigsfnaussut avdlamigdlo avKutitårdlutik
— påsissaK alutornardluinartoK, tåssa pigsigtarnfnguit
tamåko pfssutauvdlutik atom Kåumarsfnaussarmat.
Niels Bohrip påsissai sujumukariauterujugssu-
put. misigssuinerit agsut sukagtiput. atomit KanoK
issikoKarnerånik Kanordlo iliorsinaunerånik ilisima-
tusauterpagssuit Kimugtuitsut usigisfnaussait agdlang-
neKarput. tupingnaKaordlume' agdlauserissat amer-
dlanerssaisa atomip iluleKutå OKalfiseringmåssuk —
tamatigut pasinarpoK iluleKutit tamåkua pissauneru-
jugssuaK issertugarigåt. atortugssanik atomit ilule-
Kutainik avigsårtiterissugssanik pigssaKarsinaugalua-
råine atomip pissaunerata påsinaitsup tamatuma na-
lunarungnaerutigssainik pitsagssuarnik pigssarsivfiu-
sinåusagaluarpoK. tamåname ilumut ajornåsånginer-
dlune?
Rutherfordip sujugdliuvdlune påsilerpå atortug-
ssat (stoffer) tamanut Kfngornigdlit fmaKa såkugssao-
ratarsfnåusassut atomip patdligtailissartaisa, iluleKU-
taisa, ilorpiåinut pulåtarnigssamut namagtumik så-
kortussuseKartut. nalungilå radium — maskinatut
iluligssatut tigssalugtautitut itdlune — iluligssanik
ingnåtdlagissatut sukatigissunik alfapartiklinik elek-
troninut nalemiutdlugit angnerungåramik Kamutig-
dlip iluligssarssuinut åssersuneKarsfnaussunik mit-
dlortflssoK. isumaliorporme: alfapartiklit atoruvkit
sekundimut 25000 km-nik sukåssuseKartut Kularnå-
ngitsumik atomit iluleKutakasé seKumitdluinarumår-
pait. tåssångåinaK isumagssarseriatårpoK alfapartiklit
imaKa atomip pissaunerata sarKumersitaunigssånut
avKutigssaussut — Kularnångitdlufnarporme iluleKu-
tit erKautipilorujugssuarneKardlutik Kårsinaugpata su-
mik pissoKarumårtOK — kisiåne KanoK itumik?
tåssauna sorssungnerssflp sujugdliup nalåne er-
Karsautigissarfssat tamåkua tamaisa isumaliorulfltigi-
lerai. infisugtumguamik ikiorseriardlune brintip atomé
alfapartiklinik iluligssalerdlune ereautdlugit ernglnaK
autdlartfpai — isumaKaraluarpordlume ilumut brint-
atomit ilulenutai seKugtersoralugit. Kularnaerdluinå-
ngilåle. ikfngutigivdluagkaminut professor Karl
Comptonimut, Arthur H. Comptonip Katångutånut,
agdlagpoK ima:
„ilumut påsinarsigpat brintip iluleKutå seKumikig-
put, tauva tamåna sorssungnerssuarmit matumånga
pingårnerungasaoK. KanoK tamåkua ingerdlanerånik
ilisimatituåsuvavkit. “
unuaK uvdlordlo suliuartarput. alfapartiklit mi-
liflnerpagssuit stofinut åssiglngitsunut — Fosfor,
Aluminium, Sodium, Fluor il. il. — erKautigait, ki-
siåne avdlamik malungnartoKångitsfissårpoK, avdla-
mutdlo åsseKångilaK iluligssakasé alfapartiklit sordlo
arssaK Karmamut ujaraussumut tugdlune kingumut
utertartoK. atomit ujarKatut mångerdluinartorssuput.
silåinat åssigingitsut lisseraluarpait klsalo kvælstof-
fimineK (silåinaK ipinartOK) usserdlugo — klsamilo
pissoKalerujoK åmalo erKuméKissumik. emåusseru-
jugssuarneK tarrarssugkamik åssileriaramfko takora-
tarpåt brintip iluleKutånik tåssångåinaK sarKiimerso-
KartoK. brint kvælstofimit anitdlangnerame? ilumut
taimaigpat — Kularnångitdlufnarpordlume — iluanår-
dlutik klsame stof avdlångorteratarpåt. itsaK pfngor-
tugssat avdlamik akoKångitsut avdlångortiniarssara-
lugit gultiliorniartaraluartut singnagtuat piviussungor-
poK. Rutherfordip ugpernarsisipå brintip iluleKutai
— imalunlt protonerit, taima taivai — sunauvfa atomit
iluleKutaisa tamarmik Karmarigait. atomit iluleKutait
Kårtingfkaluarpai, alfanigdle iluligssaKardlune patdlig-
tailissat ajugauvfigissagssåungitsut ukautilårsimavai.
Rutherfordip iliniartitaisa inflsugtut suliaK tamå-
na nangipåt, ukiorpagssuitdle ingerdlaneråne atomit
navlatårtivingneK ajornartflssårsimaneruput. aitsåt
1932-me atomimik misigssuissarnerup oKalugtuari-
ssaunerane ukiut pingårtorssuit ilane — ilisimatflt arpa-
liutlnartutut ileriånguardlutik iluleKutit tamåko pig-
ssåungisarKårtut ajugauvfigait. aterpagssuit sarKii-
merput — James Chadwick, Cockroft, Walton, Fermi
— puiornagulo Niels Bohr, tugdleriågfnartunik nav-
ssårtortoK.
(nangitagssat.)
SrKigssuissoK P. Dalager.
K’eKertarssuarme naKitigkat.