Þjóðviljinn - 23.05.1990, Blaðsíða 3

FRETTIR
Menntamálaráðuneytið
Raunaukning
rannsóknarfjár
Menntamálaráðuneytið segir upplýsingar
Rannsóknaráðs um samdráttáframlögum til
hagnýtra rannsókna villandi en
Rannsóknaráð stendur við fyrri fullyrðingar
Menntamálaráðuneytið sendi í
gær frá sér fréttatilkynningu
þess efnis að raun veruleg aukning
á rannsóknafjármunum á vegum
menntamálaráðuneytisins sé
13% á milli áranna 1989 og 1990.
í tilkynningunni segir að hún sé
send út vegna villandi upplýsinga
sem komið hafi frá Rannsókna-
ráði rfldsins í þessum efnum.
Menntamálaráðuneytið segir
að samanburður á fjárlögum
áranna 1989 og 1990 sýni glöggt
að ekki sé einhlítt í þessu efni að
bera saman fjárveitingar til
Rannsóknarsjóðs.
Heildarfjárveitingar til rann-
sókna á vegum ráðuneytisins á
síðastliðnum ári hafi numið 414
miljónum króna á verðlagi þessa
árs. Langstærsta talan sé Háskóli
íslands, þá Rannsóknasjóður og
loks Byggingarsjóður rannsókna-
stofnana atvinnuveganna.
Sambærileg tala í ár samkvæmt
fjárlögum sé 465 miljónir króna
sem er 13% hækkun milli ára.
Þjóðviljinn leitaði til Vilhjálms
Lúðvíkssonar framkvæmdastjóra
Rannsóknaráðs og spurði hvort
það væri rétt sem kæmi fram í
fréttatilkynningu menntamála-
ráðuneytisins að Rannsóknaráð
hefði sent frá sér villandi upplýs-
ingar í þessu efni.
Vilhjálmur segir fráleitt að'
upplýsingar Rannsóknaráðs, sem
kynntar voru á fréttamannafundi
um styrki úr Rannsóknasjóði
fyrir skömmu um samdrátt í
framlögum til hagnýtra
rannsókna á síðustu árum, séu
rangar eða villandi.
Samkvæmt upplýsingum
Rannsóknaráðs um framlög
ríkisins á fjárlögum til rann-
sóknastofnana undanfarin tíu ár
nam það mest 1,5 miljarði króna
árið 1987 á núvirði. Síðan hefur
það snarminnkað og er nú minna
en við byrjun áratugarins en svip-
að og árin 1984 til 1986.
Framlagið í fyrra og í ár er á
bilinu 1,2 til 1,3 miljarðar. Vil-
hjálmur vildi ekki tjá sig um tölur
menntamálaráðuneytisins að
öðru leyti en því, að þar væri
greinilega átt við annan hlut en
það sem upplýsingar Rannsókna-
ráðs eiga við.
Vilhjálmur kvaðst hafa veru-
legar áhyggjur af þeirri öfugþró-
un og stöðnun sem orðið hefði á
framlögum til rannsókna á ís-
landi á meðan stöðugt stærri
hluta þjóðartekna er varið til
rannsókna í nágrannalöndunum.
Mikið væri fjárfest í menntun hér
á landi en sáralítið gert til að nýta
sérþekkingu. íslendingar missi
fólk til útlanda vegna skorts á
rannsókna- og þróunarstarfi. -rb
Landgrœðsluskógar
Sendiherrar
gjafmildir
Flest þau ríki sem hafa sendiráð
í Reykjavík hafa gefið fé til
átaks til ræktunar Landgræðslu-
skóga 1990. í gærdag gekk Char-
les E. Cobb sendiherra Banda-
ríkjanna á fund stjórnar fram-
kvæmdanefndar Landgræðslu-
skóga og afhenti Sveinbirni Dag-
finnssyni ráðuneytisstjóra land-
búnaðarráðuncytisins, 200 þús-
und krónur að gjöf til átaksins.
Öll Norðurlöndin hafa gefið fé til
Landgræðsuskóga 1990.
Sveinbjörn Dagfinnsson sagði
Þjóðviljanum að sendiherrann
gæfi helming þessarar peninga-
gjafar persónulega, en hinn
helmingurinn kæmi frá banda-
rískum stjórnvöldum. Sendiher-
rann hefði óskað eftir því að hluti
peninganna færi til ræktunar í
Heiðmörk og annar hluti til rækt-
unar í Viðey, með samráði við
rétta aðila.
Þá hefur sendiherra Sovétríkj-
anna haft milligöngu um að út-
vega Landgræðsluskógum 1990
50 kíló af mjög sjaldgæfu lerki-
fræi frá Arkangelsk í Sovétríkj-
unum. En fræið mun gefa af sér
einstaklega fallegar lerkiplöntur.
Samkvæmt heimildum Þjóðvilj-
ans er þetta fræ mjög dýrt. En
það mun ekki síst vera sambönd-
um Sigurðar Blöndal fyrrverandi
skógræktarstjóra í austurvegi að
þakka, að þetta fræ kemur til
landsins. _hmp
Kópavogur
Deilt um leikskólanefnd
í gærkvöldi var ákveðið að vísa
til næstu bæjarstjórnar tillögu
Heiðrúnar Sverrisdóttur bæjar-
fulltrúa Alþýðubandalags um að
kjörin yrði sérstök stjórnunar-
nefnd fyrir leikskóla bæjarins.
í greinargerð með tillögunni
var bent á að með sérstakri leik-
skólanefnd væri bæjarstjórn að
viðurkenna mikilvægi leikskóla-
þáttarins í starfi bæjarfélagsins.
Jafnframt benti flutningsmaður á
að leikskólar hlytu í framtíðinni
að verða augljósari hluti af skóla-
kerfinu en nú er, og því væri eðli-
legt að þeir heyrðu undir skóla-
skrifstofu í framtíðinni.
Bæjarstjórn frestaði afgreiðslu
þessarar hugmyndar eins og áður
sagði, og samþykkti bæjarstjórn
að hún yrði afgreidd með fleiri
fyrirhuguðum breytingum á
stjórnkerfi Kópavogs.
Þjóðaipúlsinn í prósentum
Hvað er þjóðarsálin að hugsa? Mynd: Jim Smart.
Skoðanakannanir ýmis konar
njóta mikilla vinsælda hjá íjöl-
miðlum landsins, þó litlum sögum
fari af vinsældum þessa talnaleiks
hjá lesendum og hlustendum fjöl-
miðlanna. Ef Dagblaðið Vísir
gerir að eigin sögn könnun á við-
horfum íslendinga eða Reykvík-
inga í einhverjum tilteknum mál-
um, verður það að uppsláttar-
frétt í ríkisfjölmiðlunum, á Stöð 2
og í öðrum dagblöðum. Þar eru
niðurstöður á púlstöku Dagblaðs-
ins matreiddar eins og stórfrétt og
fullyrt „að þetta yrði niðurstaðan
í kosningum ef kosið yrði nú“.
Síðan er bætt við „ef marka
má...“.
Ef menn ætlast til þess að kann-
anir gefi raunhæfa mynd af
þankagangi þjóðarsálarinnar
snýst allur þessi fréttaflutningur
einmitt um þessi þrjú orð; „ef
marka má“. Hins vegar þarf það
alls ekki að vera markmið könn-
unar að fá fram raunhæfa mynd.
Það má vel hugsa sér að gera
könnun sér til gamans, annað
hvort til að fróa ímyndunaraflinu
eða til að fóðra óskhyggjuna og
það má jafnvel gera kannanir í
annarlegum tilgangi.
Viltu nammi væna?
í Bandaríkjunum þar sem
kannanir eiga hvað lengsta hefð
og þar sem þær eru notaðar sem
hjálpartæki við alls konar mark-
aðssetningu, vilja menn fá sem
nákvæmastar niðurstöður sem
gefa þessa marg um töluðu
„raunhæfu mynd“. Ef fram-
leiðslufyrirtæki hyggst setja á
markað nýjan kóladrykk lætur
það gjarnan gera markaðskönn-
un fyrir sig, þar sem vandlega val-
ið úrtak Bandaríkjamanna er
spurt hvort það myndi prófa nýj-
an kóladrykk kæmi hann á mark-
að, hvort hann þyrfti að vera
ódýrari en aðrir kóladrykkir og
svo framvegis. Framleiðendur
sápuóperuþátta fylgjast náið með
horfun á meðan á útsendingu
stendur og efni þátta er breytt
eftir þessum niðurstöðum og tími
þeirra færður til í dagskránni ef
þurfa þykir. Áhorfendur eru
jafnvel spurðir hvort tiltekin hjú í
ákveðnum sápuþætti eigi að
draga sig saman eða ekki og nið-
urstaðan hefur áhrif á handritið.
Nú er það svo þegar DV, Skáís
og Félagsvísindastofnun gera
kannanir hér á landi á fylgi
stjórnmálaflokkanna, er það
sjaldnast gert að frumkvæði þess
sem á að selja í þessu tilviki, þe.
stjórnmálaflokkanna. Það er
óþarfi að gera DV 'upp hvatir
varðandi kannanagerð blaðsins,
vafalaust er stærsti þátturinn þar
á bakvið að eigendur blaðsins og
ritstjórn telja að þessar kannanir
selji blaðið. Hins vegar er
fullkomlega réttlætanlegt að
setja spurningarmerki við al-
mennt fréttagildi þessara kanna
og kannana Skáíss.
Almenningur hefur ekki feng-
ið í gegnum skólagöngu sína til-
sögn í því hvað er vel unnin könn-
un og hvað ekki og hvers vegna
ein tegund af könnun er betri en
önnur. Hann sér því niðurstöður
allra kannana með sama hætti:
Þar er verið að birta vilja hans
sjálfs. Það sem almenningur síð-
an gerir er að samsama sig ein-
hverjum þeirra hópa sem koma
fram í viðkomandi könnun.
Er þjóðarsálin
heima?
Ef menn ætla að gera vandaða
könnun vilja þeir fá að vita
hvernig eitthvert tiltekið mengi
fólks skiptist niður í hópa í af-
stöðu sinni til stjórnmálaflokka,
einhverrar vöru og svo framveg-
is. Þegar spurt er til að mynda um
hvað fólk ætli að kjósa í sveitar-
stjórnarkosningum í Reykjavík,
er verið að reyna að komast að
því hvernig fólk á aldrinum 18 ára
og upp úr ætlar að ráðstafa at-
kvæði sínu. Til að komast að hinu
sanna lægi auðvitað beinast við
að hringja í allt kosningabært fólk
í Reykjavík, en það yrði bæði
dýrt og tímafrekt.
Hér kemur það til sögunnar
sem kallað er „úrtak“. Úrtak er
hópur fólks sem á að geta komið
fram sem fulltrúi allra kosninga-
bærra einstaklinga, þar sem hlut-
föllin eru þau sömu og ef allir
Reykvíkingar yrðu spurðir.
Nú er það svo að félagsvísinda-
menn hafa fundið nokkrar að-
ferðir til að finna þennan hóp sem
virkað getur sem fulltrúi heildar-
innar. Aðferðir til kannana hafa
verið í þróun í nokkra áratugi og
er sú leið mörkuð mörgum og af-
drifaríkum mistökum, sem ekki
verða tíunduð hér. Ein afrifarík-
ustu mistökin voru þó gerð í
Bandaríkjunum þegar verið var
að kanna afstöðu manna til for-
setaframbjóðendanna Trumans
og Deweys og niðurstöður kosn-
í BRENNIDEPLI
Það má vel hugsa sér að
gera könnun sér til gam-
ans, annað hvort til að
fróa ímyndunaraflinu
eða til aðfóðra óskhyggj-
una og það má jafnvel
gera kannanir íannar-
legum tilgangi
inganna urðu þveröfugar miðað
við það sem kannanir höfðu sagt.
Þá þóttust menn finna orsökina í
því að könnunin var gerð í gegn-
um síma, en á þeim tíma var sím-
aeign ekki almenn í Bandaríkjun-
um og republikanar áttu frekar
síma en demókratar. Þannig náð-
ist ekki í stóran hóp ákveðinna
fulltrúa og þess vegna gaf könn-
unin alranga mynd.
Félagsvísindamenn þykjast
líka hafa fundið út að þúsund
manna tilviljunarúrtak úr hópi
allra kosningabærra gefur raun-
hæfustu niðurstöðuna. Og þó það
kunni að hljóma einkennilega þá
skiptir engu máli hvort um ísland
eða Bandaríkin er að ræða, það
virðist þurfa þúsund manna úrtak
á báðum stöðum. Þannig virðist
eðlilegust dreifing viðhorfa nást
fram.
Þó símaeign sé vissulega al-
menn á íslandi þá er stór hópur
kjósenda engu að síður ekki
skráður fyrir síma og kemur þar
margt til. Með símaúrtaki næst
því ekki með skipulegum hætti í
þennan hóp kjósenda. Einn
helsti munur á könnunum Félag-
svísindastofnunar annars vegar
og Skáíss og DV hins vegar er
einmitt sá að Félagsvísindastofn-
un tekur sitt úrtak úr þjóðskrá en
Skáís og DV úr símaskrá. Úrtak
Skáis og DV er einnig í flestum
tilfellum minna en eitt þúsund
manns. Samkvæmt þeim vinnu-
reglum sem reynslan og tölfræðin
hefur kennt félagsvísinda-
mönnum er þarna um grundvall-
armun að ræða en ekki neinn
smámun, vilji menn fá sem raun-
hæfasta mynd.
Að skora
skekkjumörk
Þegar menn uppfylla ekki ýtr-
ustu vísindaleg skilyrði góðra
kannanna koma fram í þeim
skekkjumörk. Þeir sem gera
„vondar“ kannanir segja oft sem
svo að þeir hafi aðeins verið að
mæla viðhorf fólks á einhverju
tilteknu augnabliki, viðhorfin
geti breyst á nokkrum dögum en
engu að síður sýni könnunin
ákveðna fylgisstrauma. Þessar
fullyrðingar geta átt rétt á sér
innan ákveðinna marka. Könnun
sem ekki uppfyllir ýtrustu skil-
yrði sýnir ekki fylgisstrauma eða
tilhneigingu í eina átt. Skekkju-
mörkin geta bæði verið neikvæð
og jákvæð. Þannig gæti illa unnin
könnun sýnt að Sjálfstæðisflokk-
urinn fengi 6-12 borgarfulltrúa í
borgarstj órnarkosningunum,
skekkjumörkin gætu verið það
stór.
Fyrir þá sem ætla sér að byggja
eitthvað á niðurstöðum kannana
er nauðsynlegt að vita af þessum
annmörkum. En málin eru ekki
svona einföld. Góð könnun getur
líka haft í sér stór óvissumörk,
ma. vegna sístækkandi hóps
þeirra sem ákveða sig á síðustu
dögum fyrir kosningar eða
jafnvel í kjörklefanum á kjördag,
eins og rannsóknir Ólafs Þ. Harð-
arsonar lektors við Háskóla ís-
lands gefa til kynna. Með því að
spyrja þá óákveðnu frekar, eins
og Félagsvísindastofnun gerir td.
með því að spyrja hvað viðkom-
andi þyki líklegast að hann kjósi,
er hægt að draga aðeins úr óviss-
unni.
Það eru fleiri þættir sem spila
hér inn í og skipta máli varðandi
góða könnun, sem of flókið væri
að fara út í hér. Hins vegar er ljóst
að vönduð skoðanakönnun fæst
ekki með því að taka upp símann
og hringja síðan ómarkvisst út í
bláinn. Eftir stendur spurningin
um hvaða niðurstöður eru „frétt“
og hvaða niðurstöður ber að
flokka undir gamanmál. Geypi-
legur munur á niðurstöðum Fé-
lagsvísindastofnunar, Skáíss og
DV í nýlegum könnunum gæti
verið innlegg í þá hugleiðingu.
-hmp
Miðvikudagur 23. maí 1990 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 3