Þjóðviljinn - 03.08.1990, Side 22

Birgir
Svan
Símonarson
Um daginn
og veginn
Um daginn var ég á ferð um hring-
veginn á mínum gamla skóda með
mína fjallglöðu fjölskyldu. Við vor-
um á hröðu undanhaldi úr sólinni sem
var búin að hrella fólk hér sunnan-
lands svo dögum skipti. Þetta ferða-
lag hefði að öllu jöfnu ekki verið í
frásögur færandi, ef ég hefði ekki ver-
ið gróflega misnotaður á vegum úti.
Eg hafði ekið glaður í mínum eðal-
vagni og tékkneska sigurverkið
gengið eins og klukka og malbikið
virtist hreint endalaust. En var það
samt ekki. Skyndilega vorum við orð-
in þátttakendur í að byggja upp
marggleymdan vegarspotta. Okkar
hlutverk í þessu ævintýri var að leika
valtara. í veginn hafði verið ekið
ruddagrófri urð sem bflamir voru
látnir berja niður. Með erlendum
þjóðum tíðkast hins vegar að nota
valtara til slíkra verka. Það var á þess-
um vegarspotta sem ég ákvað að lýsa
yfir stríði við vegagerðina. Það mætti
ætla að forstjóri vegagerðarinnar væri
ástríðufullur pústkerfasafnari. En
það skal sá góði maður vita, að það
sem hann gerir mínum tékkneska
vagni það gerir hann mér.
En kannski er þýðingarlaust að
slást við smáfugla, mér hefur alltaf
reynst best að fara beint í yfirmeni®
ina. Mér finnst í öllu falli að ég búi yfir
reynslu sem hæstvirtur ráðherra
vegamála verði að fá að njóta.
Eg vona að enginn taki það sem
áróður þó ég opinberi þá skoðun
mína, að vegir séu fyrir fólk en ekki
öfugt. Þess vegna lít ég svo á að sann-
ur vegaskilningur byggist á því að
góðir vegir séu lagðir með kurteis-
legum hætti þar sem flest fólk þarf á
þeim að halda. Þetta hljómar meira
að segja lýðræðislega enda þótt það
sé ekkert úrslitaatriði fyrir okkar
menn. Mergurinn málsins er sá að
það ætti fyrir lifandis löngu að vera
búið að malbika þennan blessaða
hringveg. Sumir segja að ef ráðherrar
vegamála hefðu staðið vörð um veg-
asjóðinn, þá hefði mátt steypa um-
ræddan veg sex sinnum. Því miður
hafa þeir ekki borið gæfu til þess og
því getur saklaus Dagsbrúnarmaður í
sátt við land og þjóð og ríkisstjórn átt
von á því að vera gróflega misnotaður
á vegum úti. En ég segi: Við mótmæl-
um allir!
Margir samgönguráðherrar hafa
verið sömu skoðunar og ég, að vegir
væru lagðir fyrir fólk. En nú vill svo
undarlega til að samgönguráðherra
úr okkar eigin röðum hefur viðrað
skoðanir sem virðast langt fyrir utan
og ofan minn takmarkaða skilning.
Þessi ráðherra virðist hafa einshvers
konar ofnæmi fyrir malbiki. Hann vill
helst hætta að leggja þetta efni á veg-
ina en vill þess í stað sprengja göt á
fjöll. Ég hef að vísu reynt að stinga
puttunum upp í eyrun þegar þessi
Skallagrímur flytur fjallræður sínar,
en mér er þó farið að skiljast að þessi
íþróttafrömuður ætli í raun og veru að
gera alvöru úr því að sprengja sig í
gegnum helstu fjöll á Vestfjarða-
kjálkanum og á fjörðum eystra. Ef
enginn ætlar að stoppa manninn þá er
eins gott að ég lesi honum pistil.
Álfar og draugar hafa frá upphafi
átt drjúgan þátt í að móta okkar lífss-
tíl og þó sérstaklega okkar vegagerð.
Enginn meiriháttar vegur hefur verið
lagður án samráðs við álfa og huldu-
menn á viðkomandi stað. Um þetta er
auðvitað ekki nema gott eitt að segja
en, gamanið kárnar þegar einn versti
draugur samanlagðar íslandssögu-
nnar er orðinn helsti ráðgjafi sam-
gönguráðherra. Þessi draugur er
stundum nefndur byggðastefna.
Stefnan hefur gengið út á það að ausa
milljónum á milljónum ofan í gjald-
þrota og vonlaus fyrirtæki úti á lands-
byggðinni. Þessa dagana er byggðast-
ofnun, pólitískt hæli fyrir fólk sem
enginn vill ráða í vinnu, að kynna
hvernig þeir fóru að því að týna tæp-
um 200 milljónum á einu ári. Það
fundust reyndar strax aftur 67
milljónir sem voru laun sem stofnun-
armenn borguðu sér fyrir að tapa
fénu. Það hefði mátt ætla að þetta
væri fréttatilkynning frá spaugstof-
unni en svo var ekki.
Byggðastefnan hefur gengið út á að
borga fólki fyrir að vera þar sem það
vill ekki vera. Borga fólki fyrir að
vera þar sem enginn lífsgrundvöllur
finnst. Byggðastefnupostularnir
segja að það væri svo sorglegt að aka
um sveitir sem farnar væru í eyði. En
er það ekki einmitt það sem alla
dreymir um? Þessi jeppakaup á fólki
virðast ekki benda til þess að því
ieiðist ósnortin náttúra. Þar að auki
er annað en gaman að horfa framan í
fólk sem 'er á launum við að vera þar
sem það vill ekki vera.
Það má færa rök að því að ekki sé
mikið á slíku byggjandi. Og hvað ef
byggðastofnun hætti að moka gulli í
þesa botnlausu hít. Ég vona að það sé
engin frjálshyggjustækja af því, þótt
ég lýsi því hér yfir að mér hefur alltaf
fundist að staðir byggðust vegna þess
að þeir hefðu upp á afkomu að bjóða
og þeir leggjast í eyði þegar aðrir
staðir bjóða betri afkomu. Ég get
ekki séð að það sé nein þörf á því að
standa á bremsunni til að halda fólki
þar sem það getur ekki verið. í alda-
nna rás hafa fslendingar hvarflað
milli landshluta og staða og jafnvel
rekist til annarra landa í hallærum og
þá var engin byggðastofnun. Það er
sem sagt vinsamleg ábending frá mér
sjálfum að þetta fólk sé látið í friði og
að samgönguráðherra setji byggða-
stofnunarmóra af sem sinn helsta ráð-
gjafa.
Sú hugmynd að gera göt á helstu
fjöll fyrir vestan og austan er auðvitað
fyrst og fremst listræns eðlis og súrre-
alístísk. En ef hún kæmist í fram-
kvæmd er vísast að einu áhrifin sem
hún hefði væru að auðvelda brottf-
lutninga. Það er þekkt að þegar veg-
agerðarmenn luku loks við að ryðja
vegi norður Strandir þá tók fólk sig
upp um leið og vegurinn náði til þess.
Það gæti hvarflað að manni að fólk úr
dreifbýli væri öðrum þræði að flytja
vegna mannlega þáttarins. Það
dreymir alla undir niðir um að lifa
ríkulegu menningarlffi í andlegu sam-
bandi við aðra. Þess vegna eigum við
að láta fólkið í friði leyfa því að koma
og fara að vild.
Ég hefi heyrt að byggðastefnan sé í
raun einokunarverslun með atkvæði.
Það getur þó varla staðist. Það hlýtur
að vera hægt að ná niður verðinu á
þessum atkvæðum með einhverju
móti. Mætti ekki breyta kjördæmask-
ipaninni?
Skallagrímur er auðvitað í vondum
málum, en hefur hann sér þá ekkert
til afsökunar? Það er næsta víst að
það er ekki gaman að vera ráðherra
ofikar sem erum á taxtakaupinu, en fá
ekki að hækka daglaunin svo á þeim
sé hægt að lifa, eða lækka þau svo
rækilega með þjóðarsátt svo menn
geti hreinlega dáið með heiðarlegum
hætti. í slíkri stöðu fara menn oft að
takast á við drauga og fjöll og lái það
manninum hver sem vill.
Mikið væri þó gaman ef ráðherrann
vildi leggja frá sér dýnamíttúpurnar
og stíga aftur niður á jörðina til okkar
hinna. Ég tala nú ekki um ef hann
vildi snúa sér aftur að því að leggja
ærlega vegi fyrir venjulegt fólk.
Ráðherrann gæti sem hægast hrundið
úr vör ódýrri auglýsingaherferð með
slagorðum eins og: Meira malbik!
Meiri lífshamingja! Ég er viss um að
eftir viku væri dýnamítið gleymt.
Aldrei ek ég hringveginn án þess að
hafa með mér og lesa bókina um veg-
inn. Þessi bók ætti að vera skyldulesn-
ing fyrir samgönguráðherra hvar í
flokki eða flokkum sem þeir standa.
Þar stendur til dæmis að góður stjórn-
andi stjórni án þess að beita afli og án
þess að eftir stjórn hans sé tekið. Það
verður því miður ekki sagt að stjórn-
list Skallagríms, og Ólafs Ragnars ef
út í það er farið, einkennist af slíkri
hæverslu.
Þetta er víst orðið lengra en ég ætl-
aði og víst hef ég tekið stórt upp í mig,
eins og konan sagði. En þið virðið
það mér til vorkunnar. Ég hefi verið
gróflega misnotaður á vegum úti og
enn sem komið er finnst hér á landi
ekkert athvarf eða meðferðarheimili
fyrir okkur.
Myndlist
Hreyfing
bygging
og rúm
„Nína fann þessa íbúð þegar
hún var enn í byggingu, og við
klifruðum hingað upp til að skoða
útsýnið. Um leið og Nína sá það
ákvað hún að kaupa íbúðina,"
segir Alcopley þegar blaðamað-
ur Nýs helgarblaðs minnist á fag-
urt útsýnið þaðan sem við sitjum
og röbbum um líf hans og tvöfald-
an frama, bæði sem vísinda- og
listamanns.
Alcopley er allt annað en ók-
unnur hérlendis, hingað hefur
hann komið minnst árlega síðan
árið 1950, en hann var giftur list-
akonunni Nínu Tryggvadóttur.
Verk eftir hana hanga á öllum
veggjum, en það er ekki um þau
sem við ætlum að ræða, heldur
um verk Alcopleys sem nú hanga
í Nýhöfn við Hafnarstræti, list
hans og um það hvernig á því stóð
að vísindamaðurinn A. L. Copl-
ey tók upp á því að mála.
Krot á
blaðsnepli
„Eins og svo margt annað sem
skiptir sköpum í lífinu var það
hrein tilviljun að ég fór að mála.
Þannig var að árið 1939 starfaði
ég í Kansas City. Ég átti þar vin-
konu að nafni Jean, sem starfaði
sem innanhúsarkitekt. Eina helgi
fórum við ekki út, eins og vant
var því að hún átti mikið af vin-
um, vegna þess að hún þurfti að
vinna. Ég sat hjá henni og las.
Næsta morgun kallaði hún á mig
og spurði mig hvort ég kannaðist
við smámynd sem hún hafði
fundið samanvöðlaða í pappírs-
körfu. Ég gat ekki neitað því að
hafa krotað þetta á blað en skildi
ekki áhuga hennar á þessari litlu
vatnslitamynd. En hún sagðist
hrifin af henni og heimtaði að fá
að ramma hana inn og hengja
upp. Ég þráaðist við og sagði
krotið allt of ómerkilegt til þess,
en hún gafst ekki upp, og að lok-
um samþykkti ég að myndina
mætti hún ramma inn með því
skilyrði þó að hún segði ekki
nokkrum manni að ég hefði mál-
að hana. Stúlka þessi átti gott
safn verka eftir kunna listamenn
og meðal þeirra hengdi hún upp
myndina mína.
Skömmu seinna héldum við
samkvæmi og þangað komu
margir listunnendur, og mynd-
irnar á veggjunum fóru að sjálf-
sögðu ekki fram hjá þeim. Þegar
menn komu að litlu myndinni
minni beið ég spenntur eftir við-
brögðunum. Myndin féll gestun-
um vel í geð, og þeir gátu ekki
gert það upp við sig hvort hún
væri eftir Soutine eða Rouault,
sem voru þeir listamenn sem ég
dáðist hvað mest að á þessum
tíma.
Næsta dag þegar ég kom heim
til mín voru átta kassar af öllum
stærðum og breiddum fyrir utan
dyrnar hjá mér. Á korti sem þeim
fylgdi stóð: Þú ert Iistmálari,
elskan. Kveðjur, Jean. í kössu-
num var allt sem til þurfti til að
mála; olíulitir, vatnslitir, strigi,
pappír, penslar, trönur, o.fl. Ég
tóíc strax til við að mála, og hef
gert það síðan, eða í um fimmtíu
ár.
Þess má geta að þótt ég hefði
fram að þessu ekki ætlað mér að
gerast listmálari hafði ég ávallt
teiknað og málað vel, og m. a. oft-
sinnis hlotið verðlaun fyrir
teikningar í skóla.
Eftir að ég byrjaði að mála fyrir
alvöru sýndi ég öðrum lista-
mönnum verk mín, og leist þeim
vel á þau og hvöttu mig óspart til
að halda áfram að mála. Nú er ég
viðurkenndur listamaður, og
sumir taka svo djúpt í árinni að
kalla mig meistara.“
Þrívíðar myndir
Hvað ertu að fást við og tjá í
verkum þínum?
„Allir listamenn eru að tjá
reynslu sína, og ég á mér reynslu
sem vísindamaður. Sem slíkur
hef ég mikinn áhuga á hreyfingu,
byggingu og rúmi. Síðustu ára-
tugi hef ég helgað lífeðlisfræði
krafta mína. Þrátt fýrir að reynsla
mín sem vísindamaður hafi áhrif
á verk mín þurfa áhorfendur alls
ekki að hafa þekkingu á vísind-
astörfum mínum til að njóta
verka minna. Málarinn L. Álc-
opley og vísindamaðurinn L.A.
Copley sækjast eftir ólíkum
hlutum. Vísindi fást við að leysa
ráðgátur náttúrunnar, uppgötva
þau lögmál sem stjórna gangi
hennar og öðlast þannig nýjan
skilning á alheiminum. Listin er
sköpuð fyrir menn af mönnum,
og hefur í eðli sínu ekki breyst frá
því að menn ristu myndir í hella.
Með störfum mínum sem vísinda-
maður sækist ég eftir að auka
þekkingu á því sviði sem ég er að
rannsaka. í listsköpun minni hef
ég frjálsari hendur, með línum,
litum, formum og fleiru get ég
skapað ímyndaðan heim, og þarf
alls ekki vera trúr náttúrunni. En
sú þekking sem nútímamaðurinn
býr yfir að jafnvel smæsta eining
alheimsins lifi og hreyfist hefur
haft áhrif á verk mín. Ég er ekki
að skapa vísindalega list, en ég
kæri mig heldur ekki um að
hundsa reynslu þá sem ég hef af
því að velta fyrir mér og fást við
vísindaleg vandamál. Það er hluti
af reynsluheimi mínum, sem
verður ekki skilinn frá mér.
Þær myndir sem ég sýni nú í
Nýhöfn eru frá síðustu þremur
áratugum, en flestar eru þær mál-
aðar árið 1988. Á sýningunni eru
smámyndir og örmyndir, sem eru
á stærð við frímerki og ég hef ekki
sýnt hér áður. Nokkrar mynd-
anna eru langar og mjóar, þær
hanga annað hvort lóðrétt eða
lárétt. Þær fyrrnefndu kalla ég
skýjakljúfamyndir en þær síðar-
nefndu skemmtigöngumyndir.
Menn neyðast til að ganga með-
fram skemmtigöngumyndunum
til að skoða þær, og skýjakljúfa-
myndunum verður áhorfandinn
að horfa upp eða niður með.
Þannig hefur þriðja víddin bæst
við verkin, tímavíddin.“
í sýningarskrá ritar Alcopley:
„Málverk þau sem ég sýni eiga að
miðla gleði, gleði sem tengist dul-
úð og dásemdum lífsins og al-
heimsins í sjálfum okkur og um-
hverfi okkar í nánd og órafjar-
lægð.“
22 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 3. ágúst 1990