Þjóðviljinn - 11.12.1990, Qupperneq 6

ERLENDAR FRETTIR
Um ár og vötn á ís-
landi. Litmyndir og
kort. Ómissandi upp-
flettirit.
MJÓ-
FIRÐINGA-
SÖGUR
Vilhjálmur
Hjálmarsson
Þriöji hluti. Búseta og ]
mannlíf í Mjóafirði
eystra. Fjöldi mynda.
HAF-
RANNSÓKNIR
VIÐ ÍSLAND
Jón Jónsson
HAFRANNSÓKNíR
V!Ð ÍSLAND
II Eftir Í937
Jón Jónsson
Síöara bindi. Tímabilið
1937 til nútímans.
Undirstöðurit um hafið
og fiskinn.
Bókaúfgáfa
/V1ENNING4RSJÓÐSI
SKÁLHOLTSSTlG 7 • REYKJAVÍK
SÍMI 621822
Kórónan á ferli Walesa
Þrumusigur í forsetakosningum
D afvirkinn fyrrverandi og
11 verkalýðsleiðtoginn Lech
Walesa sigraði með mikium yf-
irburðum í annarri umferð
pólsku forsetakosninganna,
sem fóru fram á sunnudag.
Fékk Walesa samkvæmt óopin-
berum lokatölum yfir 74 af
hundraði greiddra atkvæða og
er hann þar með réttkjörinn
forseti Póllands.
Eini keppinautur hans í ann-
arri umferð, nokkuð dularfullur
kaupsýslumaður að nafni Stan-
isiaw Tyminski, fékk tæplega 26
af hundraði atkvæða. Þess sjást
Walesa - stuðningsmenn Mazo-
wieckis sem greiddu honum at-
kvæði segjast að vlsu ekki hafa
kosið hann, heldur gegn Tym-
inski.
merki sem víðar í fyrrverandi
austantjaldslöndum að Pólverjar
séu famir að þreytast í bráðina á
fijálsum kosningum, sem þar hef-
ur verið mikið um undanfarið, því
að kjörsókn var aðeins rúmlega
53 af hundraði.
Tyminski gaf í gær í skyn að
hann teldi að fólk hefði verið knú-
ið til að kjósa Welesa með hótun-
um. Yfirvöld hafa bannað honum
að fara úr landi, þar eð hugsanlegt
er að hann verði ákærður fyrir
meiðyrði við Tadeusz Mazo-
wiecki forsætisráðherra. Hafði
Tyminski sakað Mazowiecki um
að selja útlendingum pólsk fyrir-
tæki fyrir gjafverð og kallað það
landráð.
Reuter/-dþ.
Einsflokkskerfi
aflagt
MPLA, ríkisflokkur Angólu,
ákvað á þingi sínu sem lauk í gær
að leggja niður einsflokkskerfi
þarlendis og innleiða fjölflokka-
kerfi. Einsflokkskerfi hefúr verið í
gildi í Angólu frá því að hún varð
sjálfstætt riki fyrir 15 árum.
Simpansar
Blóðþyrstari en talið var
Veiða í hópum, éta bráðina lifandi, fella trjágreinar á óboðna gesti
C impansar brjóta hnetur
með greinabútum, éta aðra
apa lifandi og eru ekki hættu-
lausir mönnum, segja dýra-
fræðingar sem í mörg ár hafa
fylgst með simpönskum sem
hafast við í Taifrumskógi í vest-
urhluta Vestur-Afríkuríkisins
Fílabeinsstrandar.
Þetta er eini staðurinn, þar
sem dýrafræðingar geta fylgst
með daglegu lífi villtra simpansa.
Margir vísindamenn telja simp-
ansann nákomnari manninum að
frændsemi en nokkra aðra núlif-
andi dýrategund.
Christophe Boesch, sviss-
nesk- franskur dýrafræðingur sem
fylgst hefúr með simpönsunum í
nefndum frumskógi í 11 ár, segir
að mönnum hafi verið gjamt að
Iíta á simpansa nokkuð róman-
tískum augum og sem friðsemd-
Sigrar
kommúnista
Síðdegis í gær bentu bráða-
birgðatölur til þess að kommún-
istar hefðu unnið mikla sigra í
þingkosningum á sunnudag í
tveimur af lýðveldum Júgóslavíu,
Serbíu og Svartfjallalandi, og að
þeir hefðu fengið hreinan meiri-
hluta sæta á serbneska þinginu. Er
þetta fyrri umferð kosninganna,
sú síðari fer fram 23. þ.m.
Intifada þriggja ára
A sunnudag voru þrjú ár liðin
frá þvi að intifada (uppreisn) Pal-
estínumanna í Gaza og á Vestur-
bakka hófst og vom þann dag í
róstum þessum drepnir tveir
menn, sinn af hvomm aðila. Að
sögn Reutersfréttastofu hafa nú
743 Palestínumenn verið drepnir í
intifodu af Israelum og 287 af
löndum sínum. Vom þeir síðar-
nefndu flestir grunaðir um stuðn-
ing eða vinsemd við Israela. 56
Israelar hafa og verið drepnir í
átökum þessum.
De Maiziere sakaður
um njósnir
Tvö þýsk vikurit, Spiegel og
Stem, hafa birt fregnir um að Lot-
har de Maiziere, síðasti forsætis-
ráðherra Austur- Þýskalands, hafi
verið njósnari fyrir þarlenda ör-
yggislögreglu, Stasi, og sérstak-
lega verið henni hjálplegur með
upplýsingar um lúthersk kirkjufé-
lög. De Maiziere segir þetta róg
fyrrverandi Stasiliða. Hann var
arverur er væm jurtaætur. Hafa
ýmsir hugsað sér að fyrstu frurn-
mennimar hafi verið ekki ósvip-
aðir þeim í hugarfari og lífsmáta.
En þessari friðsemdarímynd vísa
Boesch og félagar hans á bug.
Þvert á móti segja þeir simp-
ansa áfjáða í kjötmat ekki síður en
jurtafæðu. Þeir veiða í hópum og
skipuleggja sig vel til þess. Sumir
fæla bráðina úr fylgsni hennar,
aðrir elta hana, enn aðrir loka
undankomuleiðum. Fengnum er
skipt bróðurlega milli allra í
hópnum. Dýr, sem simpansar
elta, kemst undan í aðeins einu af
hverjum tíu tilfellum.
Eftirlætisbráð þeirra er colo-
busapinn, sem er ekki eins langt
kominn í þróuninni og simpan-
sinn.
Simpansar verða mest 150
sentimetrar á hæð en þótt þeir séu
leiðtogi kristilegra demókrata í
Austur- Þýskalandi og kom Kohl
sambandskanslara að miklu liði
við að sameina þann flokk bróð-
urflokki hans í vesturríkinu, sem
og þýsku ríkin sjálf.
„Mesta böl
Sovétríkja“
Gorbatsjov Sovétríkjaforseti
flutti í gær ræðu á fundi mið-
stjómar Kommúnistaflokks Sov-
étríkjanna og sagði þá um stjóm-
málasamtök þau í hinum ýmsu
lýðveldum, sem vilja að þau
gangi úr Sovétríkjunum og verði
alsjálfstæð, að samtök þessi væm
mesta böl Sovétríkjanna. Em
þetta einhver hörðustu ummæli
Gorbatsjovs í garð sjálfstæðis-
sinna í lýðveldunum til þessa.
Tollfrelsi fyrir
náhvalstönn
Jonathan Motzfeldt, forsætis-
ráðherra Grænlands, hefúr ákveð-
ið að þingkosningar fari fram þar-
lendis fimmta mars, tveimur mán-
uðum fyrir tímann, að sögn
Ritzaufféttastofu. Mun þetta stafa
af ámæli, sem stjómin hefúr sætt
undanfarið vegna mikils risnu-
kostnaðar.
Grænlandspósturinn, þarlent
blað, skýrir svo frá að Motzfeldt
haldi því fram að risnan hafi borg-
að sig. Þannig hafi stjómin fært
Spánverja einum, háttsettum í
Evrópubandalagi, náhvalstönn að
gjöf, og Spánveijinn í staðinn séð
til þess að Grænlendingar fái að
flytja út vömr tollftjálst til EBG.
þannig að jafhaði miklu lægri í
loftinu en ffændur þeirra menn-
imir geta þeir orðið þriggja
manna makar að kröftum. Þeim
stafar nokkur hætta af veiðiþjóf-
um og ónæði af túristum. En
Pascal Gagneux, svissneskur
stúdent sem þama er við rann-
sóknir, segir þá eiga það til að
bijóta af þykkar greinar hátt í
tijám og fella þær ofan á menn á
rölti á skógarsverðinum. Getur
það orðið bani þeirra er fyrir
verða. Svo er að heyra á Gagneux
að mæður kenni ungum sínum
þetta.
Boesch segir menn geta lifað
góðu lífi á sama fæði og simpans-
ar og hefúr hann prófað það á
sjálfum sér. Hann viðurkennir að
vísu að sumt af mat þeirra, t.d.
maurar og Iirfúr sem þeir tína upp
í sig, sé ekki lystugt mönnum.
Reuter/-dþ.
Motzfeldt og ráðherrar hans
em í flokki sem heitir Siumut og
hefúr 11 þingsæti af 27. Annar
flokkur þar, Atassut, hefúr jafn-
mörg sæti.
Samþykkt gegn
reknetaveiðum
Framkvæmdaráð Evrópu-
bandalags samþykkti í gær að
mæla með því að aðildarríki
bandalagsins banni fiskveiðar
með reknetum og dragi úr veiðum
á þorski, ýsu o.fl. tegundum sem
sæta ofveiði á miðum bandalags-
ríkja. Er þetta hvað alvarlegast
mál fyrir franska fiskimenn, sem
veiða mikið af túnfiski með rek-
netum á Biskajaflóa.
Rushdie lætur
heyra í sér
Bresk-indverski rithöfúndur-
inn Salman Rushdie, sem farið
hefúr huldu höfði undir lögreglu-
vemd í tvö ár, er farinn að láta sjá
sig og heyra opinberlega á ný og
kom þannig fram í útvarpsþætti í
gær. Khomeini, erkiklerkur af ír-
an, lýsti sem kunnugt er skáld-
sögu eftir Rushdie, Söngva Sat-
ans, guðlast og fýrirskipaði músl-
ímum að drepa hann. Núverandi
valdhafar Irans lýstu þvi yfir á
sunnudag að i engu yrði hvikað
frá dauðadómi Khomeinis, en
Hesham al-Essawy, hófsamur ís-
lamskur framámaður í Bretlandi,
segist vinna að því að koma á sátt-
um með Rushdie og írönum.
Kanada
Fyrsti
dýrlingurinn
Taka Marguerite
d’Youville í dýrlinga-
tölu vekur deilur, þar
eð hún átti þrœla
Marguerite d’Youville, fædd
í Québec 1701, var tekin í dýr-
ingatölu kaþólsku kirkjunnar á
sunnudag og er hún fyrsti Kan-
adamaðurinn, sem verður þess
heiðurs aðnjótandi. Var þessum
tímamótaviðburði fyrir Kanada
og sérstaklega frönskumælandi
landsmenn ákaft fagnað í Qué-
bec um helgina.
Blökkumenn í kaþólsku söín-
uðunum í Montreal eru þó ekki
hrifhir, halda því fram að Margue-
rite sómi sér illa meðal dýrlinga
þar sem hún var þrælahaldari.
Marguerite d’Youville varði
lífi sínu einkum til að líkna fátæk-
um og stofnaði nunnureglu Kær-
leikssystra (Sisters of Charity),
sem nú á dögum rekur sjúkrahús í
þremur heimsálfúm. Hún giftist
ung og átti illa ævi i hjónabandi,
þar eð maður hennar var fylliraft-
ur, sem barði á henni og skildi
hana eftir á kafi í skuldum er hann
lést eftir tíu ára hjónaband. Henni
tókst þó að greiða úr þeim vand-
ræðum og gerðist síðan hjálpar-
hella fátækra.
Þrælahald þótti þá sjálfsagður
hlutur. Marguerite erfði nokkra
þræla eftir mann sinn, átti síðan
sjálf þræla og keypti þá og seldi í
tugatali. Þrælar hennar voru flestir
Pawnee-indíánar, en sumir blökku-
menn frá Haiti og Louisiana.
Væntanleg meðalævilengd þræla í
þessum hluta Kanada, sem þá var
frönsk nýlenda, var 17 ár.
Monseigneur André Cimich-
ella, aðstoðarerkibiskup í Montre-
al, andmælir gagnrýninni á hendur
hinum nýja dýrlingi; segir þræla-
hald hennar hafa verið örsmáan
þátt „lífs mikils ljóss“. Marguerite
d’Youville hafi og sjálf ekki lifað
neinu sældarlífi, misst þannig fjög-
ur böm i bemsku af sex sem hún
átti, auk þess sem hún mátti þola af
völdum eiginmannsins.
Hún fékk að reyna það ofan á
annað að óorð það, sem fór af
manni hennar vegna drykkjuskap-
arins, elti nunnumar í reglu hennar.
Gráu nunnumar vom þær kallaðar.
Væri maður þá kallaður „grár“ þar-
lendis var átt við að hann væri ölv-
aður. Reuter/-dþ.
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 11. desemb&^ 3990