Þjóðviljinn - 14.03.1991, Qupperneq 3

er fimmtudagur.
14. mars.
73. dagur ársins.
Sólarupprás í Reykjavík kl.
7.51 - sólarlag kl. 19.24.
Viðburðir
Karl Marx látinn 1883.
Verkakvennafélagið Fram-
tíðin á Eskifirði stofnað
1918. Nóvudeilan á Akureyri
hefst 1933.
Þjóðviljinn
fyrir 50 árum
Islendingar eiga nú líklega
um 100 milljónir króna hjá
Bretum. Hvað á að halda
núverandi verzlunar- og
áhættupólitík lengi áfram.
Bretar gera loftárás á Berlín
og Hamborg með nýjum full-
komnum sprengjuflugvélum.
fyrir 25 árum
Mánudagur. Ekkert blað kom
út.
Sá spaki
Sjaldan eru margar bárur
stakar í einu.
(Þingeyingur)
á ökulagi íslendinga
Óli Þ. Þórðarson
framkvæmdastjóri
Umferðarráðs
„Islendingar eru upp til hópa
góðir ökumenn, það sannast
best þegar þeir keyra í öðrum
löndum. Ekki hefur komið til
neinna vandræða af hálíu Is-
lendinga í útlöndum. Hins
vegar, í hinu vanabundna
ástandi hér heima, þar sem
þeir þekkja sig vel gera þeir
sig seka um ýmislegt og aka
ekki jafhvarlega og þeir gera i
öðrum löndum. Ég held að
þetta sé kannski því agaleysi,
sem ríkir í þjóðfélaginu, um
að kenna. Sem dæmi má nefha
biðraðamenninguna á Islandi;
fúllorðnir troðast fram fyrir
böm í bakaríum og verslun-
um. Þetta agaleysi endurspegl-
ast dálítið í umferðarmenning-
unni. En 85 prósent ökumanna
em ágætir. Það em 15 prósent-
in sem við emm alltaf berjast
við.“
Vaxtamál í brennidepli
Vaxtamálin hafa ver-
ið í brennidepli
undanfarna daga
vegna bréfaskrifta
ríkisstjórnarinnar
og Seðlabankans og
umræðna á Alþingi. Þessi um-
ræða vekur ýmsar spurningar.
Hvað hafa raunvextir hækkað
mikið að undanförnu og hverjar
eru ástæður þess? Er hægt að
lækka raunvexti með aðgerðum í
peningamálum? A að lækka
raunvexti? Hver á að hafa síð-
asta orðið í þeim efnum?
Lækkun vaxta í tíð núverandi
ríkisstjórnar er staðreynd, hvað
sem líður vaxtaþróun undanfarinna
vikna. Raunvextir spariskirteina
ríkissjóðs voru 8-9% síðsumars
1988, en em nú á bilinu 6-6,75%.
Vextir verðtryggðra útlána bank-
anna vora 9,4% í ágúst 1988, em
8% nú en fóru niður í 7,4% um
mitt ár 1989. Nafnvextir óverð-
tryggðra útlána bankanna voru
41% í ágúst 1988 en em 15,5% nú.
Lækkun raunvaxta í tíð núver-
andi ríkisstjómar á rætur að rekja
til aðgerða í ríkisfjármálum og
vaxtastefnu ríkissjóðs annars vegar
og almenns samdráttar í þjóðarbú-
skapnum hins vegar. Ríkissjóður
hafði virkt frumkvæði í vaxtalækk-
unarferlinu með því að lækka vexti
á spariskírteinum og tók þar
nokkra áhættu varðandi innlenda
lánsfjáröflun. Það gekk þó upp, þar
sem samtímis var gripið til aðgerða
til að draga úr lánsfjáreftirspurn
ríkissjóðs og þar sem aðstæður
vom einnig að skapast til vaxta-
lækkunar vegna minni lánsfjáreft-
irspumar fyrirtækja.
Margir fullyrða að mikil láns-
fjáreftirspum ríkissjóðs á innlend-
um lánsfjármarkaði sé ein helsta
skýring hárra raunvaxta hér á
landi. Lánsfjárþörf ríkissjóðs hefur
lækkað ár frá ári síðan 1988 en á
sama tíma jókst innlend fjármögn-
un úr 18,4% í 100%. Þessir tveir
þættir vega á móti hver öðrum.
Niðurstaðan er hins vegar sú að
innlend lántaka ríkissjóðs umfram
greiddar afborganir innlendra lána
sem hlutfall af nýjum peningaleg-
um spamaði hækkaði milli áranna
1988 og 1989, en þá lækkuðu
raunvextir. Síðan hefur þetta hlut-
fall farið lækkandi, eða úr rúmlega
32% 1989, í 20% í fyrra og tæp-
iega 20% í ár samkvæmt áætlun
fjárlaga. Umsvif ríkissjóðs á inn-
lendum lánsfjármarkaði fara því
minnkandi en ekki vaxandi.
Vaxtahækkanir að undanfomu
hafa fyrst og fremst falist í hækkun
ávöxtunar á húsbréfum annars veg-
ar og í hækkun nafnvaxta óverð-
tryggðra útlána bankanna hins veg-
ar. Avöxtun húsbréfa er nú 7,7%
og hefur smám saman hækkað úr
6,95% seinni partinn sl. sumar.
Vextir óverðtryggðra útlána bank-
anna em nú 15,5% en vom 12,7% í
október sl. Hins vegar em verð-
tryggðir útlánsvextir bankanna lít-
illega lægri en í haust. Vextir spari-
skírteina í áskrift hafa hækkað í
6,6% úr 6,2% á síðasta ári. Hins
vegar er ekki um að ræða almenna
hækkun á vöxtum spariskírteina.
Vextir í almennri sölu em 6% eins
og allt árið í fyrra og sé tekið tillit
til vaxtaálags vegna stórsölu o.fl.,
em vextir spariskirteina nú líklega
lægri á heildina litið en í fyrra, en
þá vom þeir 6,78% að meðaltali.
Það er því alls ekki hægt að halda
því ffam að um verulega almenna
hækkun raunvaxta sé að ræða.
Ein megin skýring vaxtahækk-
ana að undanfömu liggur i mikilli
spennu í húsnæðislánakerfinu,
enda er hækkun ávöxtunar á hús-
bréfum mest. Útlánaþensluna í
húsnæðislánakerflnu á undanföm-
um ámm má m.a. merkja á því að
ný útlán em orðin mun meiri en
fjárfesting í íbúðabyggingum, eins
og fram kemur í skýrslu Seðla-
bankans um vaxtamál. Þetta þýðir
að verið er að lána í eitthvað allt
annað en íbúðarhúsnæði. Þessu til
viðbótar koma svo fæðingarhríðir
húsbréfakerfisins og dauðateygjur
húsnæðislánakerfisins frá 1986.
Hækkun vaxta hjá bankakcrf
inu skýrist einkum af tvennu. I
fyrsta lagi vemlegu ofmati á verð-
bólgunni, eins og nú er komið í
ljós, og fljótfæmislegum ákvörð-
unum á grundvelli rangra verð-
bólguspáa. Frægasta dæmið um
þetta er vaxtahækkun íslandsbanka
á seinustu vikum ársins. I öðm lagi
hefur gætt aukinnar lánsíjáreftir-
spumar hjá bankakerflnu og lausa-
fjárstaða þess hefúr versnað. Hugs-
anlega er lánsfjáreftirspum fyrir-
tækja að aukast.
Það má deila um hvort ástæða
sé til almennrar lækkunar raun-
vaxta nú með peningamálaaðgerð-
um. Það er hins vegar mögulegt,
en krefst peningaþenslu. ísland er
liklega eitt af fáum vestrænum
löndum þar sem rætt er fram og til
baka um það hvort yflrvöld pen-
ingamála og Seðlabankinn hafi það
á valdi sínu að lækka vexti. I öðr-
um löndum snýst umræðan um það
hvort það sé æskilegt og hvaða
áhrif það hafi. Koma verður um-
ræðunni hér á landi í sama far, með
þvi m.a. að styrkja Stjórntæki
Seðlabankans í peningamálum.
Einnig þarf að fást niðurstaða í það
hvemig á að stýra vaxtamálum og
hver hafl síðasta orðið i því efni.
Þess vegna m.a. er nauðsynlegt að
breyta stjórnkerfi Seðlabankans,
eins og ráðherrar Alþýðubanda-
lagsins lögðu nýverið til í ríkis-
stjóminni.
Hin brýnu verkeíhi i vaxtamál-
um felast í því að draga úr þeirri
spennu sem húsnæðiskerfið veldur
á lánsíjármarkaðnum, koma í veg
fyrir frekari hækkun raunvaxta og
lækka vexti óverðtryggðra útlána
bankanna til samræmis við lægri
verðbólgu en reiknað var með þeg-
ar þeir vextir vom ákveðnir.
Útlánaþensluna í húsnæðislánakerfinu á undanförn-
um árum má m.a. merkja á því að ný útlán eru orðin
mun meiri en fjárfesting í íbúðabyggingum, eins og
fram kemur í skýrslu Seðlabankans um vaxtamál.
Þetta þýðir að verið er að lána í eitthvað allt annað en
íbúðarhúsnæði
Síða 3
ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 14.mars 1991