Þjóðviljinn - 28.05.1991, Qupperneq 8

VlÐTALIÐ
Endumýjun
er nauðsynleg
▲ Krístján Jóh. Jónsson spyr
-w" jóðviljinn hafði tal af Stefáni Baldurssyni, Þjóðleikhús-
stjóra, vegna þess óróa sem skapast hefur í kringum hann
J eftir að hann tók við því starfi. Blaðinu hafa nýlega borist
|«/ stuðningsyfirlýsingar frá Félagi íslenskra leikstjóra og 4.
^ deild Felags ísl. leikara eins og sagt var frá á laugardag og
nunefur Aðalfundur Leiklistarsambands íslands lýst því yfir að
hann telji eindregið að Þjóðleikhússtjóri eigi að gera þær breytingar
á starfsliði leikhússins sem hann telur því fyrir bestu. Stefán sagði að
von væri á greinargerð frá Þjóðleikhúsráði sem styður aðgerðir
bans.
Það sem setur okkur í stjóm
leikhússins í þennan vanda, sagði
Stefán, er lagagreinin sem ráðnmg
mín hjá Þjóðleikhúsinu byggist á.
Nýr Þjóðleikhússtjóri skal ráðinn
ftá áramótum til að fylgjast með
starfinu og semja starfsáætlun fyrir
næsta leikár. Hvað þýðir: Að semja
starfsáætlun? Það þyðir að ákveða
þarf hvað á að sýna og hvaða
starfslið leikhúsið þarf til þess að
framfylgja þessari áætlun. Þetta
hefur t.cT verið samdóma álit okkar
Gísla Alfreðssonar frá því að ég
kom hér inn. Hann ber ábyrgð á öll-
um daglegum rekstri varðandi þetta
leikár sem er að ljúka. Ég skipti
mér ekkert af því að öðru Teyti en
því að ég fylgist með. Allt sem
varðar næsta leikár er hins vegar á
mína ábyrgð. Hann hefur verið svo
samstiga mér í þessum skilningi,
t.d. varðandi verkefnaval, fjárhags-
áætlanir, kostnaðaráætlanir og ann-
að þess háttar, að hann hefúr bók-
staflega gengið út af fúndum þar
sem þau mál hafa verið til umræou.
Hann hefúr semsé ekki tekið þátt í
neinu sem varðar starfsemi hússins
eftir fyrsta september.
En hvers vegna stígur hann þá
skyndilega fram á sviðið og dregur
uppsagnarbréjin margnefndu til
baka?
Það má segja aðþað sé kannski
rökrétt framhald af því hvemig
málin hafa þróast. Hann biður ríkis-
lögmann um álitsgerð varðandi
þetta ákvæði iaganna um valdsvið
okkar og rikislögmaður telur að rétt
sé að túlka þessa lagagrein þröngt,
sem svo er kallað, og að Gísli eigi
að sjá um mannaráðningar, og þar
af leiðandi uppsagnir, fram til fyrsta
september.
Það má þannig segja að þessi
ágreiningur sé til kominn vegna
þess að þessi grein er alls ekki ótví-
ræð. Það finnst öllum sem skoða
þetta mál og meðal annars hef ég ég
það frá ríkislögmanni siálfúm, því
ég hef verið i sambandi við hann
útaf þessum uppsögnum allt ffá
fyrsta degi, að nonum finnst öll
skynsemi mæla með því að skilja
þetta eins og við Gísli höfúm gert,
en vegna orðalags greinarinnar
verður hann að taka þessa afstöðu.
Greinin er ekki nógu ótvíræð og ef
til málaferla kæmi pá má eins buast
við því að vafinn kæmi starfsmönn-
um í vil. Fyrir hönd ráðuneytisins
er að sjálfsögðu verið að reyna að
forða því að þetta endi með mála-
ferlum. Að sjálfsögðu virðir leik-
húsið þann úrskurð. Þess vegna má
segja að það sé rökrétt að hann
dragi þetta til baka þó að strangt
tekið hefði ekki þurfl að draga neitt
til baka fyrst uppsagnimar eru álitn-
ar ógildar.
Ertu að segja að ráðstafanir
Gísla séu að öllu leyti eðlilegar?
Nú kemurðu inn á viðkvæm
mál því að í rauninni finnst mér að
hann hefði átt að bregðast miklu
fyrr við. Vandinn byijar í raun og
veru vegna þess að hann neitar að
fara að ráðum ríkislögmanns. Þegar
ég spyr ráða um það hvor okkar
eigi að skrifa undir þessar uppsagn-
ir pá er það ríkislögmaður sem telur
að Gísli eigi að vera á þessu blaði
og ég vissi ffarnan af ekki annað en
að hann myndi gera það. Hann
kemst hins vegar að þeirri niður-
stöðu að hann muni ekki geta skrif-
að undir uppsagnimar og á þá
frumkvæði að því að leita sjálfur
annars lögffæðialits. Hann fékk það
hjá mjög virtum aðila, Sigurði Lín-
dal lagaprófessor sem ofl er leitað
til varðandi mál af þessu tagi. Sig-
urður skoðaði þetta vandlega og
kvaðst telja nægilegt að ég skrifaði
undir uppsagnimar. Það er þannig
fyrir milligöngu Gísla að ég ákveð
að ganga endanlega ffá þessu eins
og raun ber vitni. Ef Gísli hefði haft
mjög mikið á móti þessum upp-
sögnum þá hefði hann átt að vera
búinn að gefa það til kynna miklu
fyrr. Hann sat með okkur á þremur
fundum í Þjóðleikhúsráði þar sem
fjallað var um þessar uppsagnir og
ráðið lýstí yfir stuðningi sínum án
þess ao hann hreyfði nokkmm mót-
mælum eða gerði athugasemd við
{iær. Þar af lciðandi kemur það dá-
ítið aftan að mér hvemig hann hef-
ur bmgðist við í þessu máli síðar.
Það er hins vegar rétt að taka það
fram til þess að forðast misskilning
að hvorki Þjóðleikhúsráði né hon-
um var kunnugt um hvaða einstak-
linga var um að ræða. Við ræddum
um nauðsyn þess að gera breytingar
á mannahaldi hér áður en nýr Þjóð-
leikhússtjóri kæmi til starfa, þannig
að hann hefði visst svigrúm til þess
að breyta listrænni áherslu á þann
hátt sem hann teldi nauðsynlegt, og
Þjóðleikhúsráð færðist undan því
að þurfa að taka afstöðu til einstak-
linga. Það er fyrst eftir að uppsagnir
fóm fram sem þessi nöfn koma í
Ijós en jafnvei pá mótmælti Gísli
ekki. Það gerðist hálfum mánuði
síðar.
Það hefur verið nefnt í blöðum
að uppsagnir þínar séu árás á at-
vinnuöryggi leikara sem Þjóðleik-
húsið œtti hins vegar að vemda.
Hvað segirðu um það?
Mér finnst það rangtúlkun. Það
hefúr verið snuið dálitið út úr því
sem ég sagði um forsendur upp-
sagnanna í upphafi þessa máls. Eg
sagði að það gæti reynst listamönn-
um hættulegt að búa við ævilangt
eða ævarandi öryggi. Þar með er
ekki sagt að þeir þurfi ekki að hafa
atvinnuöryggi. Eg hef aldrei dregið
dul á það hversu nauðsynlegt ég tel
atvinnuöryggi hér í leikhúsinu. Mér
finnst hins vegar ekki æskilegt að
það sé órjúfanlegt. Það gæti ein-
ungis gengið ef við væmm svo vel
stödd í okkar menningarlífi að allir
listamenn gætu notið þess. Auðvit-
að eigum við að keppa að því.
Þegar leikhússtjóraskipti verða
hér í leikhúsinu þá finnst mér nauð-
synlegt að leikhússtjóri hafi eitt-
hvert svigrúm til þess að móta leik-
húsinu þá listrænu stefnu sem hann
kýs. Það er kveðið á um það í lög-
um. Það ber honum að gera og
hann verður að geta gert breytingar
á mannahaldi innan vissra marka.
Það er ekki þar með sagt að hann
eigi að henda út öllum sem fyrir erp
og koma með algjörlega nýtt fólk. 1
svona stóm leikhúsi verður að vera
fastur kjami sem byggt er á en hann
verður jafnffamt að vera breytileg-
ur, í það minnsta þegar skipt er um
yfirmann.
I því sambandi verður ekki litið
framhjá því hve gríðarlega fjöl-
menn leikarastéttin er orðin. Það
vom allt önnur viðhorf þegar Þjóð-
leikhúsið var að opna, 1950, þá var
leikarastéttin fámenn og nauðsyn-
legt að bjóða upp á rækilegt at-
vinnuöryggi til þess að fá fólk til
ess að stunda þetta starf. Nú em
ins vegar hátt á þriðja hundrað
manns Ieikarar. Burtséð frá listræn-
um sjónarmiðum er ekki réttlátt að
rúmlega 30 þeirra búi við algert ör-
yggi hér í husinu meðan allur íjöld-
ínn á þess ekki kost.
Vinningstölur laugardaginn
25. triaí 1991
VINNINGAR FJÖLDI VINNINGSHAFA UPPHÆÐ Á HVERN VINNINGSHAFA
1. 5af 5 0 2.433.385
2. 4^5^ 5 84.502
3. 4af 5 134 5.439
4. 3af 5 4.636 366
Heildarvinningsupphæð þessá viku:
5.281.497
í Ath. Vinningar undir 12.000 krónum eru greiddir út
á Lottó söiustöðum.
Hvað leikstjóra varðar hafa
þeir auðvitað aðra stöðu. Þeir em
mikilvægir starfsmenn sem verða
að vera samstíga leikhússtjóra.
Annars tekst ekki að móta neina
listræna stefnu. Það em ekki til
nema tvær fastar leikstjórastöður á
öllu landinu og það em þessar við
Þjóðleikhúsið. Þeim hafa sömu ein-
staklingar haldið í tvo áratugi með-
an félagar í leikstjórafélaginu em
milli ,60 og 70.
I sumu af því sem sagt hefúr
verið um uppsagnimar er eins og
gert sé ráð fyrir því að ekki séu til
aðrir starfandi letkarar og leikstjór-
ar en þeir sem em á fostum samn-
ingi við Þjóðleikhúsið.
Er endumýjun alger nauðsyn
fyrir Þjóðleikhúsið?
Hun er gmndvöllur þess að
leikhúsið geti starfað á eðlilegan
hátt. Leikhópurinn við Þjóðleikhús-
ið hefúr elst og það vantar inn í
hann yngstu árgangana. Það er ekki
eðlilegt að alltaf skuli þurfa að leita
út fynr húsið eftir yngstu leikumnr
um. Samsetning hópsms á að mínu
mati að vera þannig að hann geti
leikið þau meginhlutverk sem sett
em á aagskrá með verkefnavalinu.
Auðvitað þarf alltaf að taka inn eitt-
hvert fólk utanffá en úr þvi að við
erum með fastráðningar eiga þær
helst að nýtast húsinu þannig að
það geti verið sjálfú sér nægt.
Eitt af því sem þú hefur verið
gagnrýndur fyrir í blöðum er
hrottaskapur við þessar uppsagnir.
Hvað finnst þér um þá gagnrýni?
Mér finnst hún' mjög ósann-
gjöm. Það er ljóst að aðferðimar
nafa verið gagnrýndar en það em
engar aðferðir góðar þegar þarf að
segja fólki upp. Það er mjög óæski-
leg aðgerð að þurfa að segja manni
upp starfi. Ég nef hins vegar marg-
sinnis beðið pá sem hafa fundið að
þessum aðferðum að benda mér á
einhveijar aðrar og æskilegri og ég
hef enn ekki fengið ábendmgu sem
hefúr sannfært mig um að hægt
hefði verið að standa að þessu, á
mildilegri eða mannúðlegri hátt. Ég
kallaði þetta fólk á minn fund, eitt
og eitt i einu, og útskýrði fyrir
mönnum forsendur þessara breyt-
inga. Það var ekki síður til þess að
geta tjáð hveijum og einum að ég
liti ekki svo á að leikhúsið væri að
haíha viðkomandi sem listamanni
heldur væri það vilji minn fyrir
hönd Þjóðleikhússins að þetta fólk
gæti starfað hér áffam í einstökum
verkefnum, ef það gæfi kost á því
þó að samningsformið yrði annað.
Hvað verður um þetta fólk eftir
að Gtsli sendi út sín bréf. Segir þú
þvi upp aftur 1. september?
Eg vil ekki fullyrða um það á
Íiessari stundu vegna þess að mér
innst ekki rétt að stjóma leikhúsinu
gegnum Qölmiðla. Það er hins veg-
ar ljóst að eftir þessar síðustu að-
gerðir er þetta fólk í starfi hér fyrsta
september svo ffemi sem það hefur
ekki sjálft sagt upp starfi.
Hvaða áhrif hefur þetta á starf
Þjóðleikhússins? Eru miklir erfið-
leikar framundan?
Ég held að það þurfi ekki að
verða þannig. Folk hlýtur að sam-
einast um að sigrast á þeim erfið-
leikum sem þetta veldur. Þetta hef-
ur að sjálfsögðu valdið óróa og
bitnað a vinnustemmningu hér í
húsinu í vor. Það veldur einnig erf-
iðleikum að næsta leikár hefúr ver-
ið skipulagt og í því skipulagi var
ekki gert ráð fyrir því að þetta fólk
yrði nér við störf. Það var gert ráð
fyrir nýráðningum. Þetta þarf auð-
vitað að leysa til þess að við getum
haldið okkar striki varðandi skipu-
lagningu leikhússins.
Verður hœgt að ráða í störfin
sem auglýst voru úr þvi að þeir
verða áfram sem sagt var upp?
Þetta er mál sem ég hef rætt nú
egar við Menntamálaráðherra og
ann hefúr fúllan vilja á að reyna
að leysa þetta í samvinnu við okkur
hér í Þjóöleikhúsinu. Takist það fá-
um við inn eitthvað af því fólki sem
ráð hafði verið fyrir gert þó svo að
þessir leikarar yrðu her áfram á sín-
um sainningum.
Hvað ætlastu fýrir í starfi þinu
við Þjóðleikhúsio? Hver er þinn
draumaárangur?
Draumunnn er náttúrlega að
þetta leikhús nái sem bestum og
sterkustum tengslum við fólkið í
landinu og að nér innan húss ríki
einhugur um að standa sig sem
best. Þjóðleikhúsið á að vera al-
menningseign. Það hefúr verið það
en í mismiklum mæli. Okkur sem
höfúm starfað við leikhús finnst t.d.
unga kynslóðin vera að fjarlægjast
það ískyggilega. Það er svo margt
annað sem er í framboði. Mitt
fyrsta ár hér við leikhúsið er m.a.
skipulagt með það í huga að fá
þetta unga fólk aftur inn í húsið.
Hafa leikhúsin ekki vanrækt
ungt fólk á undanfomum árum?
Það má vel vera. Það hefúr að
vísu verið gerð ein og ein tilraun, í
báðum leikhúsunum, til þess að
taka verkefni sem hafa átt að skír-
skota sérstaklega til unga fólksins
en það hafa kannski verið of ein-
stakar tilraunir. Þetta þarf að vera
stöðugt í gangi. Það er stefnan hér á
næsta ári að nafa samfellt og mikið
framboð, bæði fyrir böm og ung-
linga.
Tengist þetta uppsagnamál
þörjinni á því að ná til ungu kyn-
slóðarinnar?
Þetta er angi af því. Leikhúsið
verður að gefa ungu fólki, leikur-
um, kost á að njóta sín. Ríkið sem
rekur þetta hús rekur líka leiklistar-
skóla sem útskrifar allt að átta nem-
endur á ári. Það er afskaplega mik-
ilvægt að við Þjóðleikhúsið starfi
að staðaldri leikarar á öllum aldri.
Hvemig er þetta í öðrum lönd-
um Stefán. Er þetta vandamál
Þjóðleikhúsa um víða veröld?
Það er misjafnt eftir löndum. í
Þýskalandi er t.d. algengt að leik-
hússtjórar fari með heilu .flokkana
með sér á milli leikhúsa. í Svíþjóð
hins vegar er leikari kominn með
æviráðningu eftir þrjú ár. Það er af-
leitt og hefur leitt til þess að leikhús
em hætt að fastráða unga leikara
þar í landi. Þar er farið í kringum
reglumar með svokölluðum afleys-
ingasamningum.