Þjóðviljinn - 12.09.1991, Qupperneq 2

Stjómarandstaðan
á leik
Þegar Alþingi kemur saman að ioknu sumarleyfi
um næstu mánaðamót hefst nýtt tímabil í þingsög-
unni. Þingið starfar nú í einni málstofu og vægi þing-
nefnda eykst, m.a. vegna þess að þær starfa nú allt
árið. Það á einnig við um þingið sjálft, því var ekki slit-
ið í vor eins og hingað til hefur verið gert, heldur var
fundum þess frestað til mánaðamóta september/októ-
ber. Með þeim hætti hafa þingnefndir verið kvaddar til
fundar nokkrum sinnum í sumar að kröfu stjórnarand-
stöðunnar til að ræða mikilvæg mál, m.a. iðnaðar-
nefnd, heilbrigðisnefnd og umhverfisnefnd.
Þótt ýmis stórmál hafi þannig verið til umljöllunar í
þingnefndum í sumar hafa fá mál fengið jafnmikla um-
fjöllun í fjölmiðlum og fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinn-
ar sem nú er á góðri leið með að verða tilbúið. Ljós-
vakamiðlar og dagblöð hafa rakið ýmsar hugmyndir
og áform sem uppi eru í fjárlagagerðinni, rakið ágrein-
inginn á stjórnarheimilinu um grundvallarsjónarmið og
gert skil sjónarmiðum stjórnmálamanna úr röðum
stjórnarliða. Forystumenn stjórnarandstöðunnar hafa
haft sig lítið í frammi, m.a. með þeim rökum að ekkert
liggi fyrir um áform ríkisstjórnarinnar og bíða verði fjár-
lagafrumvarpsins sjálfs.
Þjóðviljinn og Tíminn hafa í ritstjórnarskrifum sínum
gagnrýnt harðlega fyrirhugaðan niðurskurð á fjárveit-
ingum til velferðarmála og krafist þess að breiðu bökin
í samfélaginu beri þyngri byrðar en hingað til. Sú leið
er fær, rrLa. með því að lepgja á fjármagnstekju-
skatt og hátekjuskatt, en jafn'tramt þarf að hækka
skattleysismörk og koma á húsaleigubó'cum eins og
margir flokkar lofuðu i kosningabaráttunni í vor. Nú er
svo komið að stjórnarandstaðan á leik. Það er orðið
afar brýnt að Alþýðubandalagið, Framsóknarflokkur-
inn og Kvennalistinn skerpi í sameiningu hinar pólit-
ísku línur þannig að kjósendum verði Ijóst hvers
vænta mætti af stjórnarandstöðunni ef hún fengi tæki-
færi til að taka við stjórn landsins. Sérstaklega er það
aðkallandi í Ijósi þess að ríkisstjórnarflokkarnir virðast
vera á góðri leið með að rústa það velferðarkerfi sem
byggt hefur verið upp á löngum tíma og með mikilli
fyrirhöfn og fórnum. Stjórnarandstaðan verður að láta
rödd sína heyrast í fjölmiðlum, á fundum og í heim-
sóknum í sveitarfélög vítt og breitt um landið. Þar er
að mati Þjóðviljans ekki nægilegt að einn og einn
stjórnmálamaður boði til funda með sjálfum sér og
einhverjum útvöldum félögum sínum. Stjórnarand-
staðan verður að móta heildstæða stefnu, pólitík sem
hún er hvenær sem er reiðubúin að gera að stjórnar-
stefnu og fylgja eftir sem slíkri. Stefnumótun af því
tagi verður að ná til allra megin viðfangsefna stjórn-
málanna, ekki síst er nauðsynlegt að stjórnarandstað-
an leggi fram í næsta mánuði tillögu sína að fjárlögum
fyrir árið 1992. Þannig getur stjórnarandstaðan á
ábyrgan hátt sýnt þjóðinni hvaða áherslur hún vill
leggja, m.a. í tryggingamálum, í kjaramálum, í heil-
brigðismálum, í skólamálum og í umhverfismálum svo
eitthvað sé nefnt. Flún verður þá einnig að sýna á trú-
verðugan máta hverja hún vill láta borga fyrir þá þjón-
ustu sem opinberir aðilar eiga að sjá um að hennar
mati. í tengslum við kosningarnar í vor létu allir flokkar
meta áhrif ýmissa útgáfna af skattalækkun hér og
skattahækkiin þar, útgjaidaauka vegna tiltekinna mála
o.s.frv. Stjórnarandstöðunni getur ekki orðið skota-
skuld úr því að láta slíka vinnu fara fram nú í haust
þegar hvað mest á ríður til að standa vörð um það
veíferðarkerfi sem við þrátt fyrir allt búum við en ætti
vitaskuld að vera miklu öflugra og réttlátara. Það er
ekki nóg fyrir talsmenn stjórnarandstöðunnar að gagn-
rýna ríkisstjórnina, þeir verða að gera betur og leggja
fram heildstæða stefnu. Eftir þeim leik stjórnarand-
stöðunnar er nú beðið.
Þióðviijinn
Málgagn sósíalisma þjóðlrelsis og verkalýöshreyfingar
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Úlgáfufélagið Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Haliur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Helgi Guðmundsson
Ritstjórnarfulltrúar: Árni Þór Sigurösson, Sigurður Á. Friðþjófsson.
Ritstjórn, skrifstofa, afgreiðsla, auglýsingar: Síðumúla 37, Rvik.
Augiýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð í lausasölu: 110 kr. Nýtt Helgarblaö: 170 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1200 kr.
LIPPT & SKOEIÐ
í lok þjóðarsáttar
Samningar opinberra starfs-
manna urðu lausir um síðustu
mánaðamót og samningar Alþýðu-
sambands íslands verða lausir um
helgina. Þeir samningar sem nú
fara í hönd eru mjög mikilvægir,
en jafnframt eru aðstæður ailar
mjög erfiðar. Kemur þar ýmislegt
til en tvennt ber þó hæst: Samdrátt
í afla á næsta ári og aðgerðir ríkis-
stjómarinnar að undanfomu, sem
mælst hafa mjög illa fyrir.
Þegar þjóðarsáttarsamningamir
vom gerðir á sínum tíma efuðust
ýmsir um að það markmið þjóðar-
sáttarinnar að ná niður verðbólgu
og koma á jafnvægi í efnahags-
málum tækist. Viðskilnaður ríkis-
stjómar Þorsteins Pálssonar á sín-
um tíma var hinsvegar slíkur að
menn vom tilbúnir að gera þessa
tilraun. Launafólk tók á sig byrðar
í Ijósi þess að þegar jafnvæginu
yrði náð kæmi röðin að því. Hvað
kaupmátt launafólks varðaði var
stefnan tekin á það að veija þann
kaupmátt sem var við upphaf
samningstímans.
Nú í lok þjóðarsáttartímans er
eðlilegt að litið sé yfir farinn veg
og skoðað hvemig til tókst. Fljótt á
litið virðist hafa tekist að ná höfuð
markmiðum þjóðarsáttarinnar.
Böndum hefur verið komið á verð-
bólguna og jafnvægi hefur ríkt í
efnahagsmálum á þessu tímabili.
Þá hefur tekist að verja kaupmátt-
inn.
Þessum markmiðum tókst að
ná þar sem allir samningsaðilar,
launafólk, bændur, atvinnurekend-
ur og ríkisvald, lögðust á eitt um
að standa vörð um þjóðarsáttina.
Vaxtapólitíkin
Þróunin í vaxtamálum hefur
hinsvegar ekki verið í takt við hina
nýju hugsun sem þjóðarsáttin boð-
aði og sama má reyndar segja um
allan íjármagnsmarkaðinn. Bank-
amir hafa haldið raunvaxtastiginu í
landinu mun hærra en eðlilegt
verður að teljast allan þjóðarsáttar-
tímann. Fjármagnseigendur hafa
fitnað einsog púkinn á ijósbitanum
en afkoma launafólks nokkumveg-
inn staðið í stað.
Ef þróunin í vaxtamálum hefði
verið svipuð og þróunin í verð-
lagsmálum væri afkoma launa-
fólks og atvinnuveganna mun betri
en hún er nú við lok þjóðarsáttar-
innar. Þessu hafa menn gert sér
grein fyrir og reyndi Steingrímur
Hermannsson, þegar hann var for-
sætisráðherra, margsinnis að fá
Seðlabankann til þess að beita sér
fyrir vaxtalækkunum en árangur-
inn var því miður ekki sem skyldi.
Nú virðist Davíð Oddsson hafa
gert sér grein fyrir því að bankam-
ir fara sínu fram, sama hvaða
skoðun forsætisráðherra kann að
hafa á vaxtaþróuninni.
I lok síðustu viku sendi Davíð
Seðlabankanum bréfþar sem hann
óskar þess að bankinn stuðli að
vaxtaþróun sem taki mið af efna-
hagslífinu í víðara samhengi og að
Scðlabankinn veiti bönkunum
nauðsynlcgt aðhald. Tilmæli for-
sætisráðherra eru þó óttalega mátt-
laus, því hann mælist ekki til þess
að Scðlabankinn beiti tilskipunum,
heldur á hann að beila fortölum.
í bréfi forsætisráðherra segir
að Seðlabankanum beri að „stuðla
að vaxtaþróun sem hann telur
æskilega fyrir efnahagslífið í víð-
ara samhengi og freista þcss að
veita bönkunum það aðhald sem
þá skortir vegna ófullkoininna
markaðsaðstæðna. Þetta ber Seðla-
bankanum að gcra með því að
beita þeim tækjum sem hann hefur
yfir að ráða og með fortölum. í því
efni er ekki verið að mæla með
beinum fyrirmælum cða tilskipun-
um, heldur að viðfangsefnið verði
nálgast með svipuðum hætti og í
öðrum löndum og innan þeirra
marka sem aðstæður hér leyfa.“
Aðgerðir
ríkisstjórnarinnar
Þessi ummæli Davíðs er for-
vitnilegt að skoða í ljósi þess að
það var ríkisstjórn hans sem
hleypti vaxtaskrúfunni af stað. Eitt
af fyrstu verkum ríkisstjómarinnar
var að hækka vexti á ríkisvíxlum
og spariskírteinum ríkissjóðs þrátt
fyrir almenn vamaðarorð úr sam-
félaginu. Árangurinn lét ekki á sér
standa, víxlverkun fór af stað og
einsog við var að búast skilaði
vaxtahækkun ríkisins litlu sem
engu til ríkissjóðs, en jók vaxta-
byrði heimilanna og atvinnuveg-
anna.
Með þessu komst los á það
jafnvægi sem skapast hafði á þjóð-
arsáttartímanum og verðbólgan
jókst aftur. Aðgerðir ríkisstjómar-
innar í kjölfarið veiktu enn frekar
trú launafólks á að hægt yrði að
framlengja þjóðarsáttina því þær
aðgerðir hafa einkum beinst að
þeim sem minnst mega sín í þjóð-
félaginu. Þær fréttir sem hafa bor-
ist til almennings af fjárlagagerð-
inni koma svo einsog blautur
hanski í andlit launafólks þegar
samningar eru lausir.
Lágmarkslaunin
Starfsmannafélag ríkisstofnana
hefur þegar sett fram kröfúgerð
sína í komandi samningum. Þótt
fjármálaráðherra hafi verið með
kröfugerðina á sínu borði í margar
vikur og hálfur mánuður sé síðan
samningar urðu lausir, hefur hann
ekki enn virt SFR, sem er stærsta
aðildarfélag BSRB, viðlits.
í kröfugerð SFR er farið fram á
70 þúsund króna lágmarkslaun og
að kaupmáttur launa verði sá sami
og hann var árið 1987, en það þýð-
ir 30 prósent hækkun á Iaun.
Friðrik Sophusson fjármálaráð-
herra og Þórarinn V. Þórarinsson,
framkvæmdastjóri VSÍ, hafa báðir
lýst því yfir að þessar kröfur komi
ekki til greina og bera fyrir sig
minnkandi þjóðartekjur.
Einsog fyrr sagði var ein af
forsendum þjóðarsáttarinnar sú, að
þegar búið væri að koma böndum
á verðbólguna og ná jafnvægi í
efnahagslífinu væri næsta skrefið
að rétta hlut launamanna og ná
burt kaupmáttarhrapinu sem þeir
hafa orðið fyrir síðan 1987. Af
ummælum íjármálaráðherra og
framkvæmdastjóra VSl má ráða að
ríkisvald og atvinnurekendur ætli
ekki að standa við þetta loforð.
Háu launin
í síðasta tölublaði Frjálsrar
verslunar eru kannaðar tekjur
nokkurra hálaunahópa í þjóðfélag-
inu. Það er gert út frá skattskrám
fyrir síðasta ár. Þar kemur i ljós að
tekjur yfir miljón krónur á mánuði
eru alls ekki óalgengar í þjóðfélag-
inu, að ekki sé talað um tekjur yfir
840 þúsund, sem væru árstekjur
manns með þau lágmarkslaun sem
SFR fer fram á.
Hæstu laun sem einn einstak-
lingur hefúr samkvæmt upptaln-
ingu Fijálsrar verslunar eru upp á
rúmar 6,8 miljónir króna á mán-
uði. Það er Þorvaldur Guðmunds-
son í Síld og fiski sem hefur þau
laun en hann er reyndar í sérflokki.
Alls eru 14 einstaklingar með
meira en miljón krónur í tekjur á
mánuði og 14 til viðbótar með á
bilinu 800 þúsund til miljón krón-
ur.
Samtals hafa þessir 28 einstak-
lingar 38,1 miljón á mánuði í laun,
eða að meðaltali 1,3 miljónir á
mánuði. Þessi laun samsvara laun-
um 545 einstaklinga á 70 þúsund
króna mánaðarlaunum. Á það ber
að líta að hér er eingöngu um at-
vinnutekjur að ræða en ekki tekjur
af fjármagni, en ætla má að einmitt
þessir einstaklingar hafi svigrúm
til þess að láta hluta af launum sín-
um ávaxta sig á fjármagnsmarkaði,
en fólk með 70 þúsund og þaðan
af minna síður.
Að
skipta kökunni
Fjármálaráðherra og fram-
kvæmdastjóri VSÍ, sem hefur 522
þúsund krónur á mánuði sam-
kvæmt upptalningu Fijálsrar versl-
unar, segja ekkert svigrúm til
launahækkana núna vegna sam-
dráttar í þjóðfélaginu. En væri þá
ekki ráð að skipta kökunni á örlítið
réttlátari hátt?
Ríkisstjómin getur haft frum-
kvæði að því. Hvaða réttlæti er
það t.d. að Þorvaldur í Síld og fiski
og aðrir sem hafa meira í laun á
mánuði en sem nemur árslaunum
verkafólks borgi sama hlulfall í
skatta og almennur launamaður?
Skattur á hátekjur er réttlætismál
og það sama á við skatt á fjár-
magnstekjur. Þeim miljörðum sem
kæmu í ríkiskassann á þennan hátt
mætti svo veija til að hækka per-
sónuafslátt og koma í stað þjón-
ustugjalda sem munu bitna harðast
á þeim sem síst skyldi.
Ef ráðherramir hefðu bein í
nefinu til að fara þessa leið væri
strax kominn grundvöllur til þess
að setjast niður og Ieita leiða til
þess að varðveita árangur þjóðar-
sáttarinnar til frambúðar. Fram-
ganga ríkisstjómarinnar fram til
þessa er hinsvegar slík að hún
virðist hafa lokað flestum dyrum á
samningsaðila.
-Sáf
ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 12. september 1991
Síða 2