Þjóðviljinn - 28.09.1991, Blaðsíða 3

Apgefnu tiiæfni
Happó, liunmó, púkó
og sitthvað fleita
Yfírleitt er talið heppilegt að sæmilegt
samræmi sé milli orða og athafna. í
stjórnmálum er þetta beinlínis talið til
vitnis um heiðarleika, spurt er um kosn-
ingaloforðin að kosningum loknum,
hvernig birtast hástemmdar yfirlýsingar
flokksþinga í veruleika dagsins, haga
stjórnmálamenn sér í samræmi við það
sem þeir sjálfír boða? Öldum saman hef-
ur þjóðin haft yndi af að velta fyrir sér
hvort prestarnir breyti í samræmi við
kenninguna og hafa spéfuglar m.a. sett
fram þá kenningu að prestar og vegvísar
eigi það sameiginlegt að vísa veginn, en
fara hann ekki sjálfir.
Hver kannast ekki við þann vanda sem
skapast þegar breytni foreldra er ekki í sam-
ræmi við það sem bömum er kennt um kór-
rétta hegðun. Drykkfeldum foreldrum geng-
ur ekki vel að boða bindindi, ökuföntum illa
að kenna aðgæslu í umferðinni, og þannig
mætti lengi telja. í dag er litið á nokkur
dæmi um það þegar samræmið á milli orða
og athafna er í slakara lagi.
Má af þessu tileíni ekki minna vera en
byijað sé á sjálfri hámenntastofnun
þjóðarinnar, Háskóla Islands. Nýlega skýrðu
kennarar við stofnunina ffá því að þeim
þætti nýnemar svo illa að sér í íslensku að til
vandræða horfði. Var af þessu tilefni rætt um
að stofna til námskeiðs fyrir þá nemendur
sem kynnu ekki móðurmálið þrátt fyrir sam-
fellda skólagöngu nokkuð á annan áratug,
hafandi auk þess æff sig í að tala mál þetta í
ein 20 ár.
Sem vonlegt er brá mörgum í brún og
stóð ekki á vangaveltum um að skólakerfið
hefði nú brugðist eina ferðina enn. Hvemig
sem á því stendur er skólakerfið æði oft
dregið til óskilgreindrar ábyrgðar um leið og
hegðun ungmenna þykir í einhveijum efnum
vafasöm. Enda þótt skólar séu mikilvægustu
uppeldisstofnanir þjóðfélagsins þá verður
þeim ekki kennt um allt sem miður kann að
fara í uppeldis- og kennslumálum. Tungu-
málið læra böm og unglingar ekki í skólum
og margt bendir til að breytingar á málinu nú
orðið séu mjög örar, hvað sem allri íslensku-
kennslu líður. Sjónvarp, kvikmyndir, mynd-
bönd og útvaipsstöðvar hafa áreiðanlega
miklu meiri áhrif á málið en almennt er við-
urkennt. Mikill munur er á talmáli ungs
fólks nú, eða því sem var á vömnum fyrir
aldarfjórðungi eða svo. Má um það taka al-
geng dæmi eins og þetta: Setningar em ekki
kláraðar, en lokið á orðunum þú veist í vissu
þess að viðmælandinn skilji hvað ætlunin
var að segja. I talmálinu heyrist hinsvegar
ekki þú veist heldur þúst eða eitthvað í þá
áttina. Ef spurt er: hvað kostaði peysan sem
þú ert í, og svarið er þijú þúsund (sem er
kannski allt of lágt nú til dags!) er sagt:
þijúst. í stuttu samtali má búast við að heyra
orðin einmitt og akkúrat, annað eða bæði,
fjörutíu til fimmtíu sinnum. Hjá mörgum er
því líkast sem málið sé að fletjast út í hálfar
setningar, takmarkaðan orðaforða og loðinn
framburð. Hér skal þó tekið fram að með
þessu er ekki verið að dæma málfar heillar
kynslóðar, aðeins að vekja athygli á breyt-
ingum sem undirrituðum sýnast augljósar og
em ömgglega ekki mnnar undan rifjum
skólanna.
Um likt leyti og háskólamenn létu í ljós
áhyggjur sínar af íslenskukunnáttu ung-
menna var verið að undirbúa happdrætti með
nýju sniði á vegum Háskólans. Sjóðshapp-
drætti er það kallað og mun ætlunin að draga
annan hvem þriðjudag og þá einungis úr
þeim miðum sem seldir hafa verið liðnar
tvær vikur. Hönnuðir hins nýja happdrættis
hefðu að skaðlausu mátt njóta ráða orðhagra
manna innan Háskólans (en þar er sem betur
fer nóg af þeim) því að þeim datt ekkert
snjallara heiti á happdrættið í hug en
HAPPÓ. Við þessa ráðstöfún langar undirrit-
aðan að gera athugasemd á þvi ylhýra máli
sem forráðamönnum Háskólahappdrættis
þykir við eiga. Það er vemlega púkó af þeim
Það er verulega púkó af þeim í
Háskó að kalla happdrættið
Happó. Gamla Háskóhappó var
alltaf kallað Happdrætti Há-
skólans og Happóþrennó hefur
hingað til verið nefnd Happa-
þrenna.
í Háskó að kalla happdrættið Happó. Gamla
Háskóhappó var alltaf kallað Happdrætti
Háskólans og Happóþrennó hefúr hingað til
verið nefnd Happaþrenna. Sjálfsagt em þeir
Happómenn með þessu að keppa við Lottó.
Nafnið á því happói er hinsvegar tekið
óbreytt úr erlendum málum. Fyrst Háskóísó
hefur áhyggjur af málókunnó stúdenta þá
ætti hinni virðulegu menntastofnun ekki að
verða skotóskuldó úr því að finna nafnó, ívíð
íslenskólegró en HAPPÓ á sitt nýja Happó.
Með því yrðu betra samró í milli orða og at-
hafna í Háskóísó.
r
Ur léttum sálmum yfir í ögn þyngri vers,
en þó á sömu nótum um orð og athafn-
ir.. Fyrir hálfúm mánuði fjallaði ég á þessum
vettvangi um þann vanda sem landsbyggð-
inni stafaði af stefnu rikisstjómarinnar og
sagði í lokin: „Byggðastefna“ af því tagi
sem nú er rekin leiðir hins vegar til stór-
felldrar byggðaröskunar á afar skömmum
tíma. Út úr því geta markaðshyggjupostul-
amir sjálfsagt fengið aukna hagkvæmni, en í
fjölmörgum byggðarlögum mun hún birtast
íbúunum í formi atvinnuleysis og verðlausra
eigna, lakari þjónustu, fámennari skóla og
brottflutnings að lokum. En hvað varðar þá
um það sem lúta leiðsögn Hannesar Hólm-
steins Gissurarsonar?"
Siðan þetta var ritað hefúr samgönguráð-
herra, Halldór Blöndal, látið boð út ganga
um nýja siði í samgöngumálum landsbyggð-
arinnar. Ríkisskip er til sölu segir hann.
Sama dag gefur hann út fyrirmæli um að
siglingum til Færeyja skuli hætt. Sem von-
legt er rekur forstjóra fyrirtækisins i rogast-
ans því þessar siglingar em eitt af því fáa
sem Ríkisskip græðir á. Þetta er í hæsta máta
sérkennileg sölumennska, fyrst er anginn
sem skilar hagnaði skorinn af án þess að
nokkurt endurgjald komi fyrir. Að því loknu
er afgangurinn, sem tapið er á, til sölu.
Ríkisskip er ekki gróðafyrirtæki og hefur
sjálfsagt aldrei verið. Strandferðaskipin em á
hinn bóginn hluti af samgöngukerfi Iandsins,
feijumar líka. A þessa þjónustu ber að líta á
sama hátt og vegagerð og viðhald sam-
göngumannvirkja. Nú getur það að sönnu
ekki verið sáluhjálparatriði sem ekki má
undir neinum kringumstæðum víkja frá að
ríkið eigi og reki skipafélag. A sumum svið-
um er ríkisrekstur bráðnauðsynlegur en á
öðmm óþarfúr. í þessu tilviki er komin upp
nýstárleg mótsögn. Ef rekstri Skipaútgerðar
ríkisins er hætt blasir við að hlutdeild Eim-
skips í flutningakerfinu eykst. Félagið ræður
nú um 65% af flutningum á sjó, og þegar
þess er gætt að sömu aðilar ráða að minnsta
kosti jafn miklu af loftflutningunum með að-
ild sinni að Flugleiðum, þá er ljóst að einok-
unaraðstaða er að skapast með því að tveir
þriðju af loft- og sjóflutningum em á einni
hendi. Sagt með öðrum orðum: Áframhald-
andi rekstur Rikisskipa stuðlar að aukinni
samkeppni, en tryggir auk þess þjónustu við
þá sem ekki er gróðavænlegt að þjónusta.
Liggur nú beint við að líta á samræmið á
milli orða og athafna hjá samgönguráðherra
og rikisstjóm, en í stefnuyfirlýsingu hennar
ffá 30. apríl í vor stendur: „Ríkisstjómin
stefnir að opnun og eflingu íslensks samfé-
lags, m.a. með afnámi einokunar og hafla í
atvinnulífi og viðskiptum, með aukinni sam-
keppni á markaði í þágu neytenda og löggjöf
gegn einokun og hringamyndun.“
r
Istefnuyfirlýsingu ríkisstjómar Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðuflokks stendur margt
fleira sem vert væri að huga að og bera sam-
an við þær athafnir sem við blasa, en i henni
segir meðal annars: „Markmiðum sínum
hyggst ríkisstjómin ná með eftirfarandi að-
gerðum:
1. Með sáttagjörð um sanngjöm kjör,
þannig að auknar þjóðartekjur skili sér i
bættum lífskjörum, m.a. með aðgerðum í
skatta- og félagsmálum, sem koma hinum
tekjulægstu og bamafjölskyldum að gagni.“
Þetta er í hæsta máta sérkenni-
leg sölumennska, fyrst er ang-
inn sem skilar hagnaði skorinn
af án þess að nokkurt endur-
gjald komi fyrir. Að því loknu
er afgangurinn, sem tapið er á,
til sölu.
Við höfúm verið að sjá ffamlag ríkis-
stjómarinnar til sáttagjörðar um sanngjöm
kjör á mörgum sviðum að undanfomu og
innan tíðar munu koma í ljós miklu fleiri
vitnisburðir um skilning hennar á sáttum í
þjóðfélaginu. Allt er það á eina bókina lært.
Aðgerðir sem þegar er búið að grípa til
koma ekki „hinum tekjulægstu og bamafjöl-
skyldum að gagni,“ heldur öfúgt, vandi
hinna lakast settu hefur stórlega aukist.
Út um allt land trúa menn einatt ekki sín-
um eigin eyrum þegar fféttir berast af því
sem til stendur. „Með aðgerðum í atvinnu-
og samgöngumálum verði þjónustu- og
vaxtarsvæði á landsbyggðinni styrkt. Dregið
verði úr miðstýringu og forræði í eigin mál-
um flutt í heimabyggð." Þetta stendur líka í
nefndri stefnuyfirlýsingu, en er í víðáttufjar-
lægð frá vemleikanum. Með happómálfari
myndi stefnuyfirlýsingin að minnsta kosti
vera talin lummó eða púkó gott ef ekki bulló
og er nú mál að linni. hágé.
Síða 3
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 28. september 1991