Þjóðviljinn - 02.11.1991, Blaðsíða 3

„Verkamenn
kaupa hver sína íbúð
U
Nýlega bárust fréttir frá svokall-
aðri fortíðarnefnd ríkisstjórnar-
innar um að Byggingasjóður
verkamanna ætti ekki fyrir
skuldbindingum sínum. Samkvæmt út-
reikningi nefndarinnar vantaði talsvert
marga milljarða upp á að sjóðurinn stæði
fyrir sínu á næstu árum. Mátti af umfjöll-
un fjölmiðla ráða að hér væri eitt sjóðas-
ukkið enn komið fram i dagsljósið. Ekki
kæmi á óvart þótt fyrstu viðbrögð þeirra
sem ekki þekkja til, eða gera sér ekki
grein fyrir hlutverki Byggingasjóðs
verkamanna, væru þau að átelja pólitík-
usa fyrir ábyrgðalausa meðferð peninga
sem kynslóðum framtíðarinnar er ætlað
að leggja til. Þannig hefur málflutningur
talsmanna ríkisstjórnarinnar að minnsta
kosti einatt verið að undanförnu þegar
málefni annarra sjóða hafa borið á góma
og í mörgum tilfellum er því líkast sem
sumir fjölmiðlar falli í þá gryfju að nálg-
ast málin á svipaðan hátt. Þetta kemur
meðal annars fram í því að ýmsir láta eins
og hér hafi verið gerð ný uppgötvun. Einn
sjóðurinn enn á hausnum!
Iþessu máli er nauðsynlegt að muna af
hveiju gripið var til sérstakra ráðstafana
til að tryggja tekjulágu fólki viðunandi
íbúðarhúsnæði. Verkamannabústaðakerfið á
sér langa sögu, en til þess var stoffiað með
löggjöf árið 1929. Voru fyrstu íbúðimar
reistar við Hringbraut, Bræðraborgarstíg og
Ásvallagötu í Reykjavík. Fluttu fyTstu fjöl-
skyldumar í ibúðir sínar í byijun maí árið
1932. „Verkamenn kaupa hver sína íbúð,
Sa sjálfir fram 15% af kostnaðarverði, en
a lánin sem á ibúðunum em á 42 ámm,
með því að greiða mánaðarlega húsaleigu.
Er manaðargreiðslan mun lægri en nú tíðjc-
ast á samskonar íbúðum," segir í bókinni Ár
og dagar um fyrstu verkamannabústaðina.
Þessi stutta klausa lýsir í hnotskum tilgang-
inum með félagslega íbúðakerfinu. Ætlunin
hefur alltaf verið að tryggja tekjulágu fólki
viðunandi húsnæði á viðráðanlegum kjömm.
Þetta þýðir að dreifa verður byggingakostn-
aðinum á langan tíma og halda vöxtum svo
lágum sem kostur er. Þetta er hvorki flókið
eða torskilið, hluti af tilraun þjóðarinnar til
að skapa hér þjóðfélag sem væri þolanlegt
fyrir alla þjóðfélagshópa.
Síðan í maí árið 1932 er mikið vatn til
sjávar rannið. Félagslega húsnæðiskerfið,
eins og það er oftast kallað nú, er furðu lítið
breytt en til viðbótar við upphaflegu hug-
myndina um verkamannabústaði sem hver
fjölskylda keypti, em komnar til sögunnar
kaupleiguíbúðir. leiguíbúðir, búseturéttar-
íbúðir o.fl. Eftir því sem árin hafa liðið og
verðtrygging fjárskuldbindinga hefúr staðið
lengur nefur mikilvægi þess að halda
niðrivöxtum á lánum í þessu kerfi aukist.
Margar útgáfúr af lánakerfi, eignarhaldi og
leigufyrirkomulagi hafa verið reyndar.
Verkalýðshreyfingin hefúr á þessum ámm
mörgum sinnum samið um aðgerðir í hús-
næðismálum. Má í þeim efnum minna á
ffæga samninga á sjöunda áratugnum um
byggingu 1250 íbúða til að leysa húsnæðis-
vandann í Reykjavík en hundmð fjölskyldna
höfðu þá búið i braggahverfúm
ffá striosámnum. Þrátt fyrir ýmis
nöfn og margar tilraunir hefur
megin stefnan hefúr alla tíð verið
sú sama, að tryggja láglaunafólki
viðunandi húsnæði á viðráðan-
leggum kjömm.
ríki og sveitarfélögunum tækist væntanlega
að lokum að byggja upp kerfi sem stendur
nokkum veginn af sjálfu sér. Menn mega
ekki gleyma því að félagslega húsnæðiskerf-
ið hefúr aldrei byggst á óafturkræfum fram-
lögum, gjöfum eða styrkjum. Hvort sem
íbúðimar hafa verið séreignaríbúðir líkt og
verkamannabústaðimir eða leiguíbúðir af
einhveiju tagi er i öllum tilvikum gert ráð
Ríkisvaldið er með því að segja að
húsnæðiskjör láglaunafólks skuli færast
í átt til þess sem hinir efnameiri ráða við
að borga.
Eftir að raunvextir tóku að
hækka hefur aldrei verið vafi
á að markmiðum þessa kerfis væri ekki
hægt að ná nema að greiða niður vexti. Hin
lágu laun, sem em beinlínis skilyrði til að
geta fengið íbúð, hafa alla tíð verið of lág til
að kaupendur, eða leigjendur ibúðanna gætu
greitt sömu vexti og almennt giltu á lána-
markaði. Þessu hefði að sjálfsögðu mátt
mæta með því að ríki og sveitarféíög legðu
fram allt það fé sem tiT nýbygginga hefur
þurft á móti kaupendum. Hlutfallið á milli
framlags kaupanda og lánsins hefur lengst af
verið svipað og það var í upphafi, kaupandi
hefur lagt fram 10 - 20% en ríki og sveitar-
félög afganginn. Ríkissjóður hefur á hinn
bóginn hneigst til að leggja ekki fram allt
féð heldur taka það að lám hjá lífeyrissjóð-
um og öðmm, sem kreíjast miklu hærri
vaxta. Smátt og smátt hefur þetta leitt til
þess að framlög rikis og sveitarfélaga til
fyrir að notandi eða eigandi íbúðarinnar
greiði kostnaðinn, að sönnu með lægri vöxt-
um en almennt gerist, til baka.
Margar ríkisstjómir hafa glímt við að
fiármagna Byggingasjóð verkamanna. Bein
framlög eða íántaka á lægri vöxtum en lánað
er út á, heföi að sjálfsögðu verið það æski-
legasta skoðað frá sjónarhóli sjóðsins. Ríkis-
stjómir hafa aftur á móti oftast að markmiði
að hækka ekki skatta, (flestar hafa þær raun-
ar stefnt að hinu gagnstæða þótt vemleikinn
hafi reynst annar), og leiðir pví af sjálfú sér
að lántakan freistar.
Aí
Hvort sem íbúðirnar hafa verið
séreignaríbúðir líkt og verkamanna-
bústaðirnir eða leiguíbúðir af einhverju
tagi er í öllum tilvikum gert ráð fyrir að
notandi eða eigandi íbúðarinnar greiði
kostnaðinn, að sönnu með lægri vöxtum
en almennt gerist, til baka.
sjóðsins hafa að talsverðu leyti farið til að
greiða niður vextina. Menn geta deilt um
það hvor aðferðin, að taka framlögin að láni
og greiða vaxtamismuninn eða að leggja
fram meira vaxtalaust fé úr ríkissjóði og
sleppa við vaxtamun er rétt eða röng. Það
breytir á hinn bóginn engu um megintil-
ganginn sem áður er lýst og þokkaleg sátt
hefur verið um. Hefðu engin framlög verið
tekin að láni, en sama fjárhæð lögð fram af
f framansögðu er ljóst að félagslega
húsnæðiskerfið hefur verið byggt upp
til að þjóna fyrirfram ákveðnum til-
gangi sem ekki hefur verið vafi á hver væri.
Það er því í hæsta máta undarlegt að koma
nú með pappíra sem eiga að
------- sýna fram á að þetta lánakerfi sé
gjaldþrota. Eftir að sú leið var
valin að taka framlög hins opin-
bera að láni hefúr aldrei farið á
milli mála að einhver verður að
greiða vaxtamuninn. Ef nú er
ætlunin að hækka vextina er ein-
faldlega verið að segja upp sátt-
inni um meginmarkmiðið sem
lýst var hér að framan. Ríkis-
valdið er með þvi að segja að
húsnæðiskjör láglaunafólks skuli
færast í átt til þess sem hinir
efnameiri ráða við að borga.
Væri stefnu af þessu tagi fylgt út í hörgul
fjölgaði þeim storlega á fáum ámm sem lúta
yrðu afarkostum , í húsnæðismálum. Lífs-
kjaramunurinn á Islandi er nú þegar allt of
mikill, enda þótt hann sé ekki nærri jafn vel
sýnilegur og víða i nágrannalöndunum. Því
væri breyting í þessa vem stórt skref aftur-
ábak.
Nú má enginn skilja þessar vangaveltur
svo að félagslega húsnæðislánakerfið sé
heilög kýr sem ekki megi hrófla við, eða
þoli ekki breytingar og lagfæringar. Til
dæmis hefur margsinnis verið á það bent að
efni og aðstæður fiölskyldu sem tekur lán til
42 ára breytast mikið á tímabilinu. Enda þótt
tekjumar kunni að vera lágar og aðstæður
allar erfiðar í byijun geta tekjur stórhækkað
á fáeinum ámm. ÍCann þá að stinga í augu að
ein Qölskylda njóti miklu betri húsnæðis-
kjara en önnur þótt tekjumar séu hinar
sömu.
í annan stað þarf stöðugt að huga að
byggingakostnaði og leiðum til að Tækka
hann. Þannig má áreiðanlega kaupa fleiri
notaðar íbúðir fyrir jafn margar krónur og
lagðar em í nýjar, að minnsta kosti á meðan
kaupin em ekki svo umfangsmikil að þau
hafi áhrif á markaðsverð. Af þessum sökum
er ástæðulaust að hafna því að skoðaðar séu
leiðir til að kerfið þjóni betur tilgangi sínum
en hingað til. Til að mynda væri hugsanlegt
að tekjutengja vextina á einhvem hátt. Séð
frá sjonarhoíi ríkisins er þetta að líkindum
ekki einfalt, yrði væntanlega að gerast í
gegn um skattakerfið og væri um leið farið
að snerta fyrirbæri, sem í áranna rás hefúr
fangið ýmis nöfn en heita líklega vaxtabætur
nú um stundir. Vafalaust er tilefni til að
kanna fleiri atriði sem náð gætu þeim til-
gangi að tryggja betur hlutverk kerfisins og
nýta Qármum þess betur.
Best þjónar uppmnalega tilganginum að
auka vaxtalaus framlög ríkissjóðs og
setja það mark að byggja Byggingasjóð
verkamanna upp á næstu ámm þannig að
hann geti í tímans rás staðið að mestu leyti á
eigin fótum. Jóhanna Sigurðardóttir félags-
málaráðherra hefur yfirleitt verið afar
ákveðin í að veija félagslega húsnæðiskerfið
eins og síðasta flokksping Alþýðuflokksins
vitnar um, en þar tókust þau Jón Baldvin
harkalega á um tillögur hennar. Jóhanna er
um þessar mundir í afar erfiðri stöðu, sitj-
andi með mönnum í ríkisstjóm sem sannar-
lega hafa ekki sýnt mikinn vott af sama
áhuga og hún. Hún segist nú vera með þessi
mál til skoðunar og útilokar ekki breytingar
á gildandi reglum sem sýnilega myndu
skerða getu Byggingasjóðs verkamanna til
að sinna gmndvaTlarmarkmiðunum. Sú nið-
urstaða kæmi auðvitað ekki á óvart og væri í
samræmi við þá stefnu ríkisstjómarinnar að
gera allt sem hægt er að selja að markaðs-
vöm, og draga úr félagslegri ábyrgð á öllum
sviðum. Almenna lánakerfið byggist nú á
húsbréfum sem bera markaðsvexti, vexti
sem engin leið er að leggja á þá sem lægstu
launin og lakasta aðstöðuna hafa. Hér sýnist
' ví, sem ofl áður að til þurfi atbeina verka-
' ðshreyfingarinnar, sem alla tíð hefúr barist
yrir úríausnum í húsnæðismálum sem sæma
siðuðu þjóðfélagi. hágé
7
ív
Síða 3
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 2. nóvember 1991