Þjóðviljinn - 16.11.1991, Blaðsíða 2

Framtíð norrænnar
samvinnu
Nú er mikið raett um framtíð norrænnar samvinnu.
Ástæður þess að hið víðfeðma samstarf Norður-
landaþjóða er í brennidepli nú um stundir, eru fyrst
og fremst Evrópuumræðan og þróun mála á því sviði.
Ef Svíar, Finnar og jafnvel Norðmenn ganga í Evrópu-
bandalagið er Ijóst að fjöldi mála sem í dag heyrir undir
norræna samvinnu, myndi færast yfirtil yfirþjóðlegra
evrópskra stofnana og þar með minnkaði vægi Norður-
landaráðs. í leiðara sænska dagblaðsins Dagens Ny-
heter þann 10. þessa mánaðar er lagt til að Norður-
landaráð verði lagt niður. Þar segir m.a.: „Það er hið yfir-
þjóðlega ákvörðunarferli sem hefur gefið Evrópubanda-
laginu þann kraft sem allir laðast að, litlir og stórir, ríkir
og fátækir, suður og norður, austur og vestur. EB ætlar
að standa sig þar sem Norðurlandaráð stendur í stað á
sömu sviðum. Innihald norrænnar samvinnu er að
þoma upp. Eftir stendur tómt og rangt form.1'
Það sjónarmið sem sett er fram af Dagens Nyheter
er ekkert einstætt innan Norðurlanda. Þvert á móti
bendir margt til þess að formælendur þessa sjónarmiðs
séu margir. Hið yfirjDjóðlega á að taka völdin. Meðal
annars er því haldið fram að það sem sé að drepa
Norðurlandaráð í dróma sé lögmálið um samþykki allra,
consensus, sem kallað er. í Evrópubandalaginu gildi
hins vegar meirihlutaákvarðanir og þess vegna sé það
mun virkara og afkastameira en Norðurlandaráð. Þetta
er að vísu ekki rétt þó stefnt sé að slíku fýrirkomulagi í
EB.
Á aukafundi Norðurlandaráðs á Álandseyjum sem
nú er nýlokið, var Evrópuþróunin og framtíð norrænnar
samvinnu til umræðu. Þar kom glögglega í Ijós hve
skoðanir eru skiptar. Þeir sem ákafastir eru í að gylla
Evrópubandalagið eru jafnframt mestir úrtölumenn um
Norðurlandaráð.
Framtíð Norðurlandaráðs og norrænnar samvinnu
almennt er í mikilli óvissu. Evrópubandalagið eða evr-
ópskt efnahagssvæði geta aldrei komið í staðinn fyrir
Norðurlandaráð, því það hefur aldrei verið efnahags-,
gjaldeyris- eða tollabandalag. Norræn samvinna byggir
á allt oðrum merg, hún byggir ekki á peningahyggjunni,
heldur miklu fremur á menningar- og félagshyggju. Af
þeim sökum getur aðild að EES eða EB ekki komið í
stað norrænnar samvinnu. Þess ber ennfremur að geta
að innan EES og EB er ekki gert ráð fýrir samstarfi eða
samráði einstakra ríkjahópa, þannig að Norðurlöndin
eiga ekki kost á því að vinna saman innan evrópusam-
vinnunnar. Þess vegna á norræn samvinna sér ekki
framtíð, nema á vettvangi Norðurlandaráðs og það er
einungis spuming um pólitískan vilja hvort einhver fram-
tíð er í norrænni samvinnu.
Þjóðviljinn tekur ekki undir með þeim sem vilja leggja
niður Norðurlandaráð. Vissulega verður norræna sam-
vinna að þróast í takt við samfélögin á Norðurlöndum
og ekkert er hættulegra en stöðnun. Það er hins vegar
misskilningur að hægt sé að tengja norrænt samstarf
Evrópusamvinnunni og sökum þess að einhver Norður-
landanna séu á fleygiferð inn í Evrópubandalagið verði
að rífa Norðurlandaráð upp með rótum og jafnvel leggja
það alveg af. Norræn samvinna hefur sannarlega skilað
margvíslegum árangri og þann árangur verður að veija
af krafti. Þær breytingar sem kunna að verða á Norður-
landaráði eiga fýrst og fremst að miða að því að styrkja
og efla norræna samvinnu og gera hana skilvirkari. Það
er hins vegar tilgangslítið ef ekki er pólitískur vilji til þess
á Norðurlöndunum. Ef menn hafa hugann svo við Evr-
ópubandalagið að þeir geti hvorki né vilji hugsa um
Norðurlandaráð, þá mun starfsemi þess sjálfkrafa leggj-
ast af. Það væri óheillaspor, ef peningahyggjan hefur
teymt norrænar þjóðir svo á asnaeyrum, að þær vilji
fóma samstarfi Norðurlanda sem er einstakt í alþjóðleg-
um samskiptum.
ÁÞS
Þtóðviltinn
Málgagn sóslalisma þjóðfrelsis og verkalýöshreyfingar
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélagið Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Helgi Guðmundsson.
Ritstjórnarfulltrúar: Árni Þór Sigurðsson, Sigurður Á. Friðþjófsson.
Ritstjóm, skrifstofa, afgreiðsla, auglýsingar: Síðumúla 37, Rvík.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verð f lausasölu: 110 kr. Nýtt Helgarblað: 170 kr.
Áskriftarverð á mánuöi: 1200 kr.
54
LIPPT & SKOIIÐ
VAXANDIINNGJOF
FER ÍSLENSKA HEILBRIGDISKERFIÐ UNDIR HNÍFINN?
Heilbrigðismál
Heilbrigðismál þjóðarinnar hafa
verið mjög í umræðunni undanfarin
misseri. Það er þó ekki sjálft heil-
brigði þjóðarinnar sem er í sviðsljós-
inu, heldur þeir fjármunir sem varið
er til heilbrigðismála.
A þcssu ári veija íslendingar um
35 mifjörðum króna til heilbrigðis-
mála og jiví eðlilegt að leitað sé leiða
til að ná niður þeim kostnaði með
hagræðingu. Guðmundur Bjamason
fyrrum heilbrigðisráðherra setti í
gang mikla vinnu í þeim tilgangi og
hafði um það náið samstarf við heil-
brigðisstéttimar. Þegar Sighvatur
Björgvinsson tók við sæti heilbrigðis-
ráðherra var hinsvegar breytt um
vinnulag. Sighvatur verður ekki
vændur um að hafa ekki tekið til
hendinni, það er öðm nær, hann fór
mikinn, en í hasamum við að boða
niðurskurð gleymdist að ræða við þá
sem málið varðaði, þannig að rnenn
komu af fjöllum og brugðust því eðli-
lega illir við. Þá virðist það markmið,
að fjárhagsleg staða sjúklings eigi
ekki að hafa áhrif á þjónustu heil-
brigðiskerfisins hafa gleymst. Nægir
þar að nefna lyfjaskattinn og hug-
myndir um sjúkrahúsgjöld. Einnig
hefur verið ýtt á flot hugmyndum um
að læknar geti sett á stofn einkastofur
og boðið sjúklingum sem hafa ráð á
að greiða sjálfir fyrir aögerðina fljót-
ari þjónustu en opinbera kerfið ræður
við.
Skuggalegar tölur
í nýjasta tölublaði Ftjálsrar versl-
unar er athyglisverð úttekt á heil-
brigðiskerfinu. Þar kemur ýmislegt á
óvart. Má þar ncfna að gjöld til heil-
brigðisþjónustu hafa sexfaldast á ár-
unum I96l til 1991. Árið I960 voru
útgjöld einstaklinga til matvæla fjór-
falt hærri en til heilbrigðismála. Nú
em þessi útgjöld jafn há.
Á sama árabili hefur kostnaður
hins opinbera vegna tannlæknaþjóm
ustu sautjánfaldast á fóstu verðlagi. I
ár greiðir hið opinbera tannlæknum
samtals 2,8 miljarða króna, eða yfir
10 miljónir á hvem tannlækni fyrir
viðgerðir. Þetta er þó ekki nema hluti
af tekjum tannlækna því einungis
böm á gmnnskólaaldri fa tannlækna-
þjónustu greidda af rikinu.
í úttektinni kemur einnig fram, að
meira en fimmti hver Islendingur
lendir á sjúkrahúsi á-hverjp ári, eða
um 50 þúsund innlagnir. Á ámnum
I952 til 1982 fimmfblduðust innlagn-
ir á sjúkrahúsum, en á sama tíma
íjölgaði þjóðinni aðeins um 58 pró-
sent.
Þessar tölur em ekki góður vitnis-
burður um þá stefnu í heilbrigðismál-
um sem ríkt hefur. Fljótt á litið mætti
ætla að því meiru fé sem veitt er til
þessara mála, því sjúkari verði þjóð-
tn. En þessj þróun er langt því frá
einsdæmi á Isfandi.
Það er hinsvegar einsdæmi, að
minnsta kosti ef litið er til nágranna-
landa okkar, hversu litlu hlutfalli af
þeim kostnaði sem varið er til heil-
brigðismála, er varið í forvamastarf.
Einungis eitt til tvö prósent af heild-
arútgjöldum til heilbrigðismála er
ráðstafað til skipulagðra torvama.
Neikvæð áhrif
hagvaxtar á heilsufar
I Fijálsri verslun er m.a. rætt við
Skúla Johnsen héraðslækni í Reykja-
vík. Hann segir að ekki verði komist
lengra á sömu braut, sjúkrahúsþjón-
ustan fækki ekki þeim sem verða
sjúkir. Hann bendir á að þeir sjúk-
dómar sem nú em mest áberandi séu
langvinnir og flestir ólæknanlegir.
„Með miklum tilkostnaði má halda
einhverjum þeirra í skefjum, en við
losnum ekki við þá, nema koma í veg
fyrir þá,“ segir Skúli.
En hvemig á að koma í veg fyrir
sjúkdóma? Gefum Skúla orðið:
„Stjómmálamennimir gera sér
litla grein fyrir því, að tíðni sjúkdóma
og ýmis konar vanheilinda hefur vax-
ið mjög meðal fólks. Þeir halda að
hagvöxturinn bjargi þessu öllu.
Þróun þjóðfélagsins hjá okkur,
eins og hjá öðmm vestrænum rikjum,
er sú að þrátt fyrir að við öflum ineiri
peninga og framleiðum mikið þá
virðist okkur ekki líða betur. Lækna-
stéttin á sér þær málsbætur að ríki-
dæmið hefur ekki komið í veg fyrir
neikvæða þróun í heilsufarsmálum.
Þvert á moti er ríkidæmið ofl orsök
vanheilinda því það hefur leitt til
óhollra lífshátta. Það getur verið að
dánartölur fólks á aldursbilinu 30-70
ára hefðu beinlínis hækkað að nýju
upp úr 1960 ef við hefðum ekki kom-
ið upp öllum þessum viðbúnaði til
hjálpar sjúkum.
Það er í þessu samhengi umhugs-
unarefni hvemig stjómmálamenn em-
blína á hagvöxtinn og virðast gefa sér
að það leysi öll mál að tryggja hann.
Það er mín skoðun að í þjóðfélagi
eins og okkar, sem er komið á hátt
stig efnahagslegrar þróunar, eigi það
að vera aðalverkefni stjómmála-
mannanna að vinna að aukinni vel-
ferð og bættu heilsufari. Aherslan á
efnahagsmálin hefur gengið út í öfgar
og gengur ekki lengur upp, nema
með þvi að tryggja jafnframt velferð
og gott heilsufar.
Vinnuálagið hér á landi, sem er
undirstaða framleiðslunnar, er orðið
allt of mikið. Það er nefnilega ekki
aðeins að hagvöxturinn gangi á
óverðlagðar náttúmauðlindir, heldur
tekur áíagið, sem af honum stafar,
sinn toll hjá mannfólkinu sjálfu. Hin
neikvæðu áhrif á heilsufar, sem af
þessu hljótast, hafa enn ekki verið
reiknuð út. Það er spuming hvort
efnahagslegar framfarir umfram til-
tekið mark séu nokkrar ffamfarir.
Hagvöxtur sem eykur ójöfnuð hefúr
bein neikvæð áhrif á heilsufar."
Ekki verkstæðisvinna
í Fijálsri verslun er birt tafla yfir
lyíjakostnað á hvem íbúa í nokkrum
sveitarfélögum og hémðum. Þar
kemur í ljós að lyfjakostnaður er lang
lægstur í Bolungarvik, 4.733 krónur á
íbúa, en hæstur í Reykjavík, 12.833
krónur. Það er ekki réttlátt að bera
saman Bolungarvík og Reykjavík,
því eðli þessara sveitarfélaga er mjög
ólíkt, en ef litið er á önnur sveitaifé-
lög, sem svipar til Bolungarvikur,
kemur í ljós að Iyfjakostnaður í þeim
er um helmingi hærri. Þannig er
lyfjakostnaöur í Ólafsfirði 10.754
kronur á íbúa og í Dalvík 9.523 krón-
ur. Það er því eðlilegt að menn spyiji
sig þeirrar spumingar hvort Bolvík-
ingar séu helmingi heilsuhraustari en
aðrir menn. Og bent er á, að ef þjóðin
væri almennt jafn heilsuhraust og
Bolvíkingar myndu sparast 1,5 mil-
jarðar króna á ári í lyfjakostnað.
Pétur Pétursson var heilsugæslu:
læknir í Bolungarvík árið 1988. í
tímaritinu er vitnað í bréf sem hann
ritaði landlækni þá. Hann sagðist ekki
stunda verkstæðisvinnu, heldur boða
Bolvíkingum „fagnaðarerindi for-
vama í einrúmi við aðstæður sem
geta verið mjög hvetjandi til að
breyta hugarfari og Iifhaðarháttum.“
Pétur sagðist hitta skjólstæðinga
sína, íbúana í Bolungarvtk, 6 sinnum
á ári. Það sé einkar mikilvægt að nýta
tækifærið til „einhvers uppbyggilera,
en að fást eini.ngis við uppborið
vandamál. Tækifæri gefast til eftirlits
langtímavandamála, heilbrigðisupp-
eldis og hvers konar fræðslu, sem
gerir viðkomandi hæfari til að leysa
vandamál sín sjálfur. Það er hrein só-
un á tíma, orku og fjármunum ef
heilsugæslufólk afgreiðir vandamál
skjólstæðinganna með einhverjum
verkstæðisvinnubrögðum, því við er-
um í raun og vem að fást við heilbrigt
fólk, sem hætta er á að við gemm allt
of háð heilbrigðisþjónustunni."
Þama er komin fyrirmynd, sem
hefur skilað árangri, sem heilbrigðis-
yfirvöld ættu að líta til þegar talað er
um hagræðingu í heilbrigðisþjónust-
unni. Það er enginn raunverulegur
spamaður í því þótt einstaklingamir
séu látnir borga þjónustuna j stað
þess að ríkið borgi hana. Þjóðin verð-
ur ekki heilbrigðari fyrir bragðið.
Hinn raunvemlegi spamaður felst í
því að þjóðin taki upp heilsusamlegra
Íífemi og að önnur mælistika en hag-
vöxtur sé sett á lífsgæðin. -s|f
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 16. nóvember 1991
Síða 2