Dagblaðið Vísir - DV - 08.01.1998, Blaðsíða 10

FIMMTUDAGUR 8. JANÚAR 1998 LlV
\mennmg
Þetta er enginn
Guðmundur Jónsson er réttnefndur húsalausi
verðlaunaarkitektinn, því hann hefur unnið sam-
keppni um stórhýsi hér heima æ ofan í æ - en
þau eru aldrei byggð! Hann fékk Menningarverð-
laun DV 1991 fyrir teikningu að einbýlishúsi þar
sem hann endurvakti forna islenska byggingar-
list, en það hefur heldur ekki verið byggt nema á
sýningu í Malmö.
Guðmundur hefur búið og starfað í Noregi allt
frá því að hann fór þangað til náms fyrir rúmum
20 árum, og í tilefni af því að hann tók nýlega
sæti i verðlaunanefnd DV í byggingarlist forvitn-
uðumst við um hvað íslenskur arkitekt gerði þar
og hvemig honum lík-
aði.
„Mér líkar vistin
vel,“ segir Guðmund-
ur. „Noregur sameinar
fallega náttúra og mik-
il umsvif í atvinnulífi
og menningarlífi. Þó
aö ég búi í Ósló hef ég
mest unnið verkefni
utan borgarinnar.
Reyndar hef ég sér-
hæft mig í að teikna
menningarmiðstöðvar,
en það var alveg óvart.
Þetta byrjaði á því að
mér var falið að koma
upp Noregssögusýn-
ingu fyrir Ólympíu-
leikana í Lillehammer
1994. Norðmenn vildu
kynna ferðamönnum
sögu Noregs þegar þeir
streymdu á leikana, og
þeir efndu til sam-
keppni um slíka sýn-
ingu sem ég vann. Ég
gerði þetta mjög leik-
rænt, bjó nánast til
leiktjöld sem umluktu
sýningargestinn
þannig að hann
labbaði gegnum sög-
una, upplifði til dæmis
svarta dauða í einu
rýminu - móðirin dáin
í fletinu, barnið komið
með einkenni pestarinnar, nályktina leggur um
allt og kirkjuklukkurnar klingja dapurlega í
íjarska. Siíkar sviðsetningar höfðu ekki áður tíðk-
ast í Noregi og sýningin varð gífurlega vinsæl.
Þar áður hafði ég fyrst og fremst unnið að ís-
lenskum verkefnum, eins og tónlistarhúsi, Kjar-
valssafni, Amtsbókasafninu á Akureyri, heims-
sýningarskálanum á Spáni - sem öll eru óbyggð
ennþá!
En eftir þesa vinsælu sögusýningu fékk ég
fleiri sýningarverkefni í Noregi og varð eiginlega
smeykur um að ílengjast í þeim. Þau era fræð-
andi og skemmtileg en mig langaði auðvitað til að
fást við arkitektúr. En þegar sýningarnar undu
upp á sig fór fólk að vanta hús utan um þær - og
hvað var eðlilegra en að ég fengi að teikna þau?
Noregur er víðfeðmt land og fjölbreytt að
landslagi og menningu. Sveitarfélög era mörg og
þeirra hagur er að sýna fram á eigin verðleika og
leikur
sérstöðu. Til Noregs koma fjölmargir ferðamenn
og ekkert lát á straumnum, og sveitarfélög vilja
gjarnan koma sér upp menningarmiðstöðvum
sem geta borið sig í rekstri en sýna líka sögu og
menningu héraðsins. í þessum húsum eru sýn-
ingarsalir undir fastar sýningar og farandsýning-
ar, stundum leiksvið, veitinga- og minjagripasala
- sem er afar arðbær ef henni er vel fyrir komið.
Ég er núna með sjö svona menningarhús á
ýmsum vinnslustigum. Ekkert þeirra er ennþá
fullbyggt, en sýningamar mínar eru í góðum
gangi. 27. og 28. nóvember opnuðu norsku kon-
ungshjónin þær nýjustu, annars vegar Norska
Ólympíuleikasafnið í Lillehammer sem segir sögu
Ólympíuleikanna, og hins vegar Alf Proysen-safn-
ið, en Alf er þekktur söngvari og barnabókahöf-
undur.
Báðum þessum sýningum hefur verið vel tekið,
en þær eru ákaflega ólíkar. Önnur er aðallega
byggð á staðreyndum, metum í ýmsum íþrótta-
greinum, en hin byggist meira á ímyndunarafli
því ég sviðset vísur og sögur Alfs. Þar sem ég
kynni söguna frægu um kerlinguna sem varð
eins lítil og teskeið er geysilega stórt borð með
risastóram ketti sem sveiflar skottinu og mjálm-
ar þegar gesturinn gengur framhjá, og gesturinn
er í samanburði við hann eins lítill og teskeið!“
En á íslandi era húsin þín ekki byggð - tek-
urðu þetta nokkuð persónulega?
„Nei, maður heldur ótrauður áfram, en ég við-
urkenni að ég er orðinn dálítið leiður á þessu. En
nú virðist vera hreyfmg á tónlistarhúsinu. Eitt-
hvað hafa menn verið að ræða staðarvalið - en ég
vona að ekki verði hætt við aö byggja í Laugar-
dalnum því hann er orðinn ákaflega gróðurmikill
og fallegur, og svo er hann orðinn alveg miðsvæð-
is eftir að borgin teygði sig svona langt í austur."
Flipp er enginn
vandi
- Hvað finnst þér um þró-
un íslenskrar byggingarlist-
ar?
„Mér finnst henni hafa
farið mikið fram. Það er
meiri umræða um arki-
tektúr, meiri fjölbreytni,
meira að gerast, meiri sköp-
unargleði og með stekrari
formerkjum en áður. Mód-
emisminn var orðinn geld-
ur en póst- módernisminn
losaði um ýmsar hömlur,
svo kom dekonstrúksjónin
og hljóp með hlutina dálítið
úr böndum, en það leiddi til
frjálsleika sem var mikils
virði. En það þarf að setja
sjálfum sér ákveðnar reglur
i sambandi við stílnotkun.
Einhver ögun verður að
vera eins og í módemis-
manum og fúnksjónalism-
anum þegar þeir voru upp á
sitt besta. Formorgía og
flipp er enginn vandi, það
er ögunin og rökrétt stefnu-
fóst hugsun sem sker úr um
gæði byggingarlistarinnar.“
- Hvaða straumar eru
helstir núna?
„Það er geysilega margt á
seyði - eins og í allri hönn-
un, allt er leyfilegt. Mér fmnst hafa verið tilhneig-
ing til að hverfa aftur í átt til módernisma og það
er af hinu góða, en efnisnotkun er ólík, sjálfsagt
með tilkomu nýrrar tækni. Til dæmis hefur fram-
leg málmnotkun leitt til þess að hin einföldu form
og skipulag eru komin aftur sem eins konar and-
svar við dekonstruksjónisma og hysteríunni sem
hann stendur oft fyrir. Fjölbreytninni er náð með
ríkidæmi í efni en einföldum stíl. Oft einfaldari
en i módernismanum."
- Nokkuð að lokum?
„Mér finnst fagið ekki tekið nógu alvarlega af
fagfólkinu sjálfu og vildi gjarnan sjá það breytast.
Þetta er enginn leikur heldur blóðug alvara. Hús
skulu standa og bera listrænan vott um menn-
ingu sins tíma. Við þurfum að sýna að við séum
verðug þess að vera kölluð arkitektar og þar af
leiðandi listamenn.“
Guðmundur Jónsson - hús eiga að bera listrænan vott um menningu síns tíma. DV-mynd Pjetur
Af fyrstu ljóðabók konu
Júlíana Jónsdóttir (1838- 1917) var fyrst ís-
lenskra kvenna sem fékk gefna út ljóðabók hér á
landi, ljóðabókina Stúlku árið 1876. Júlíana er því
rétt nefndur brautryðjandi íslenskra kvenna á
þessu sviði en það er einmitt heitiö á nýút-
kominni bók Guðrúnar P. Helgadóttur um ævi og
kveðskap Júlíönu.
Júlíana Jónsdóttir var fátæk alþýðukona sem
sá sjálfri sér farborða með
vinnukonustörfum og að-
hlynningu sjúkra en eins og
margir aðrir íslendingar flutt-
ist hún að lokum til Vestur-
heims, líklegast um 1886. Guð-
rún rekur hagi og aðstæður
Júlíönu nokkuð nákvæmlega fram til þess tíma
en eftir það segir Guðrún að erfitt sé að fylgja lífs-
ferli hennar. Af örfáum bréfum og ljóðum ortum
á þessum tíma má þó gefa sér að aðstæður skáld-
konunnar hafa verið fremur bágbomar.
Sú aðferð sem Guðrún beitir í ævisöguritun
sinni er fyrst og síðast fræðileg. Hún fylgir heim-
ildum sínum af kostgæfni og má greinilega
merkja að hér liggur mikil vinna að baki. Guðrún
hefur þó ekki haft úr miklu að moða þegar að því
kemur að lýsa persónu Júlíönu því eins og hún
segir sjálf er ein helsta heimild um líðan Júliönu
kvæði hennar sjálfrar (bls. 23). Úr þeim vinnur
Guðrún víða í bókinni en einnig í sérstökum
köflum, annars vegar kaíla sem fjallar um
ljóðin úr Stúlku, hins vegar kafla sem fjallar
um Hagalagða, seinni ljóðabók Júliönu.
Túlkun Guðrúnar er vandvirknisleg og vel
unnin. Af henni fáum við mynd af vinnu-
þjakaðri, einmana og leitandi konu sem á
sig þó sjálf og getur
verið hvassyrt og
meinhæðin. Svo
finnst henni lika
gott að taka í nefið!
Það er í raun að-
dáunarvert
hvernig Guðrúnu tekst að vinna úr
því takmarkaða sviði sem ljóðin
spanna. Hitt er svo annað mál að
textinn er bæði þurrlegur og drunga-
legur og þó lesandinn sé í bókarlok einhverju
nær um brautryðjandann Júliönu Jónsdóttur
nær höfundur sér aldrei á almennilegt flug.
Einnig má finna að þeirri ákvörðun höfundar að
fjalla um endalok skáldkonunnar í lok næstsíð-
asta kaflans en láta umfjöllunina um Hagalagða
reka lestina. Fyrir vikið verður bygging sögunn-
ar ómarkviss auk þess sem hún endar í lausu
lofti á eftirfarandi staðhæfingu um kveðskap
Júlíönu: „Sumar lausavísur hennar og kvæða-
brot eru með því besta, sem ort var á
þessum tíma.“ Þessa fullyrð-
ingu verður lesandinn
auðvitað að dæma um
sjálfur.
Kostur góðra ævi-
sagna er ekki aðeins fólg-
inn í því að fylgja heim-
ildum vel. Ekki er síður
kostur ef tekst að gæða að-
alpersónuna svo miklu lífi
að hún verði nákomin les-
anda. Því lífi tekst Guðrúnu
ekki að blása í þessa gengnu
skáldkonu. Hvort um er að
kenna áðumefndum skorti á
heimildum eða kannski trúfesti
Guðrúnar við það litla sem hún
hefur að styðjast við skal ekkert
um sagt en smáskammtur af
skáldaleyfi hefði ekki komið að sök.
Guðrún P. Helgadóttir:
Brautryðjandinn Júliana Jónsdóttir skáldkona
Hörpuútgáfan 1997
Bókmenntir
Sigríður Albertsdóttir

Uppselt, uppselt
Engan sem fylgst hefur með
sinfóníuhljómsveitinni undan-
farin ár undrar að uppselt skuli
vera á alla ferna Vínartónleik-
ana í ár. Söngkonan yndislega,
Sólrún Bragadóttir,
sem heillaði alla
upp úr skón-
um síðast á
sundbol í
Cosi fan
tutte,
ætlar að
syngja
ljúfa
Vín-
arslagara
frá öld-
inni sem
leið og inn á
þessa undir
stjórn Svíans
Mika Eichenholz.
Þessar vinsældir koma sem
sagt ekki á óvart. Hitt er í frá-
sögur færandi að nú þegar er
uppselt á tvenna Vínartónleika
að ári, í janúar 1999. Þá verður
haldið upp á tvöfalda ártíð
frægra valsakónga, því Johann
Strauss eldri lést 1849 og sonur
hans og nafni dó 1899. Hinn
góðkunni Peter Guth mun
stjórna þeim tónleikum, en
ekki hefur enn verið uppgefið
hver eða hverjir eiga aö syngja
þá.
Verðlaun Hagþenkis
| Hagþenkir - félag höfunda
fræðirita og kennslugagna veit-
ir árlega viðurkenningu fyrir
I verk á sínu sviði, eitt afmarkað
verk frá liðnu ári eða mikils-
| vert framlag á lengra tímabili.
Viðurkenningin verður veitt í
; dag í ellefta sinn og felst I við-
urkenningarskjali og fjárhæð.
Við og
hinir
Mann-
fræðistofn-
un Háskóla
íslands
hefur gef-
ið út
greina-
safnið
Við og
hinir:
Rannsóknir í mann-
fræði, undir ritstjórn Gísla
Pálssonar, Haraldar Ólafssonar
og Sigríðar Dúnu Kristmunds-
dóttur.
Flestar greinamar í bókinni
era að stofni til fyrirlestrar frá
ráðstefnu sem var haldin í sept-
ember 1996, á 20 ára afmæli fé-
lagsvisindadeildar HÍ, en
mannfræði hefur verið kennd
viö þá deild frá upphafi. Mark-
miðiö með ráðstefnunni og rit-
inu er að leiða í ljós þá grósku
og fjölbreytni sem hefur ein-
kennt mannfræðirannsóknir á
íslandi síðustu ár.
Bókin skiptist í fjóra hluta:
Fortíð og nútíð, Nær og fjær,
Samsemd og sjálfsmynd og Lík-
ami og samfélag. Greinarhöf-
undar auk ritstjóra eru Agnar
Helgason, Arnar Árnason, Hall-
dór Stefánsson, Hjörleifur Jóns-
son, Inga Dóra Björnsdóttir,
Kristín Loftsdóttir, Magnús
Einarsson, Níels Einarsson, Pia
Monrad Christensen, Sigurjón
Baldur Hafsteinsson, Sveinn
Eggertsson, Una Strand Viðars-
dóttir og Unnur Dís Skaptadótt-
Þetta er fyrsta ritið í nýrri
ritröð Mannfræðistofnunar Há-
skóla íslands og er tileinkað
Jens Ó. Pálssyni prófessor, fyrr-
verandi forstöðumanni stofnun-
arinnar. Háskólaútgáfan sér
um dreifingu.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir