Dagblaðið Vísir - DV - 05.09.2000, Blaðsíða 6

22
ÞRIÐJUDAGUR 5. SEPTEMBER 2000
DV
tólvui takni og vísinda
Blístrar hver með sínu nefi
Höfrungar þekkja hverjir aöra á blísturshljóöinu sem þeir senda frá sér til aö
ná sambandi viö félaga sína. Hver og einn hefur sitt eigiö einkennisblístur
og er því auðþekkjanlegur aö sögn vísindamanna í Skotlandi.
„Ekki er víst að
hægt sé að kalla
það tungumál en
að minnsta kosti
er það flókið tjá-
skiptakerfi." Það
segir lífEræðing-
urinn Vincent Janik við háskólann í
St. Andrews á Skotlandi um hljóð
sem höfrungar gefa frá sér þegar
þeir heilsast eða til að henda reiður
hver á öðrum i dimmum undirdjúp-
unum.
' Janik segir að rannsóknir sýni að
höffungar gefi frá sér hljóð sem eru
einkennandi fyrir hvem og einn,
orðaforði þeirra sé skýr og ávallt
hinn sami og að þeir geti borið
kennsl hver á annan.
„Sérhver höfrungur þróar með sér
ákveðið einkennishljóð. Þeir nota
alltaf sama kallið. Sumt fólk kallar
þetta nafn,“ segir Janik í samtali við
fréttamann Reuters.
Janik rannsakaði villta höfrunga
undan Moray-firði í Skotlandi. Hann
tók upp 1.719 blísturshljóð með að-
stoð sex sérstakra hljóðnema. Tölva
var notuð til að finna hvem höfrung
fyrir sig þegar hann gaf frá sér hljóð-
ið.
, Hver höfmngur gefur frá sér sitt
eigið einkennandi blísturshljóð. Aðr-
ir höfrungar líkja eftir því hljóði, að
öllum líkindum til að ná sambandi
við þennan ákveðna höfrung og til
að viðhalda því.
„Þetta er eins og að vera í hljóð-
tengslum. Við þekkjum þetta líka hjá
mönnum og fuglum," segir Janik.
Hann fékk til liðs við sig fimm
menn sem fengu það hlutverk að
Janík segír að mrm-
sófmír sýní að höfr-
rngar gefí frá sér hfjóð
sem em emkennandi
fyrír hvem og einn,
orðaforði þeirra sé
skýr og ávafít hinn
samí og að þeir geti
boríð kennsl hver á
annan.
dæma um hvort hljóðin væru alveg
eins þar sem mannfólkið er mjög
flinkt í því að greina muninn á tón-
inum.
„Ég notaði mennska dómara af því
að tölvur ráða ekki enn við þetta,“
segir Janik.
Janik komst einnig að þvi að, líkt
og apar og aðrir prímatar, gefa höfr-
ungar frá sér auðkennandi hljóð þeg-
ar þeir finna fæðu, ekkert ósvipað
rymjandi hljóðinu í asna. Hinir höfr-
ungamir koma þá samstundis til að
fá sér í svanginn.
Um þessar mundir er Janik í Há-
karlaflóa á vesturströnd Ástralíu til
að kanna hljóð höfmngamæðra og
kálfa þeirra.
Brasilíski vísindamaöurinn Marcelo Brandt kafar í Titicaca-vatni á landamærum Bólivíu og Perú þar sem fundust
rústir af þúsund ára gömlu stóru hofi, auk margra merkra smáhluta, svo sem dýrabeina.
Merkur fornleifafundur á botni stöðuvatns í Bólivíu:
Akkeri og bein í risastóru hofi
Steinakkeri og
dýrabein eru
meðal þess sem
vísindamenn
hafa komið
með upp úr Tit-
icaca-vatni á
landamærum Bólivíu og Perú eft-
ir að hafa kafað niður á 20 til 30
metra dýpi í átján daga. Munirnir
fundust í því sem talið er vera
þúsund ára gamalt risastórt hof.
Auk hofsins, sem er 200 metra
langt og 50 metra breitt, fundust á
botni vatnsins stallur þar sem
ræktun fór fram, vegur frá því
fyrir tíma Inkanna og 800 metra
langur veggur.
„Ég styð kenninguna um að það
sem Atahuallpa 2000-leiðangurinn
fann séu rústir af hofi frá því fyr-
ir landafundi Kólumbusar," segir
Eduardo Pareja, bólivískur vís-
indamaður sem var í hópi þeirra
sem rannsökuðu hofið. Það er um
150 kílómetra norðaustur af La
Paz, höfuðborg Bólivíu.
Pareja segir að munimir sem
komið var með upp af botni
vatnsins séu merkasti fornleifa-
fundurinn á nýju árþúsundi.
„Þetta efni er mjög dýrmætt
vegna þess að það býr yfir upplýs-
ingum sem geta gert kleift að
svipta hulunni af einhverjum
hinna miklu leyndardóma suður-
amerískra menningarheima,“
segir Pareja við fréttamann
Reuters.
Leiðangursmenn fóru tvö
hundruð ferðir niður á botn
vatnsins og tóku bæði kvikmynd-
ir og ljósmyndir af því sem þar
var. Niðurstöður rannsóknarinn-
ar verða birtar nú í nóvember.
Titicaca-vatn er i 3.800 metra
hæð yfir sjávarmáli og liggur
hæst allra þeirra vatna í heimin-
um sem hægt er að sigla á. Frum-
byggjamir við það köfluðu það
„helga vatnið" sitt. Þeir urðu síð-
an hluti af veldi Inkanna sem
hafði höfuðstöðvar sínar í Cusco í
Perú.
Rústimar á botni vatnsins em
mifli bæjarins Copacabana og
ferðamannastaðanna Sólareyjar
og Mánaeyjar.
Auk hofsins, sem er
200 metm fangt og 50
metra breitt, fundust á
botni vatnsms staílur
þar sem ræktun fór
fmm, vegur frá því fyrír
tíma Inkanna og SOO
metm langur veggur.
m
* Góöar fréttir fyrir foreldra sem huga aö mataræði sínu og barna sinna:
Fituskert fæði dregur ekki úr þroska taugakerfisins
Ekkert er að því
þótt ung böm
fái ekki aflt feit-
metið sem þau
langar í. Heil-
inn í þeim og
taugakerfið bíða
ekki neinn skaða af, eins og talið
hefur verið. Þetta eru niðurstöður
rannsóknar sem gerð var á finnsk-
jpm bömum.
Visindamenn við háskólann í
Turku, imdir forystu Leenu Rask-
Nissil, vildu með rannsókn sinni
eyða áhyggjum um að fituskert fæði
kynni að hamla þroska taugakerfis
og heila ungbama. Áhyggjur manna
af þessu vora til komnar vegna var-
anlegs heilaskaða sem oft verður
^art við hjá vannærðum bömum.
Fjölskyldur rúmlega fimm hundr-
uð bama tóku þátt í rannsókninni
sem stóð í fimm ár. Um helmingur
fjölskyldnanna var beðinn um að
gefa bömum sínum fæði með lítifli
mettaöri fitu og litlu kólesteróli.
Samanburðarhópurinn fékk ósköp
venjulegan mat.
Þegar að var gáð kom í ljós að
þróun taugakerfisins hjá bömunum
sem fengu fituskert fæði var að
minnsta kosti jafngóð og hjá þeim
sem fengju venjulega matinn, að því
er fram kemur i grein Rask-Nissil í
tímariti bandarísku læknasamtak-
anna.
Próf sem gerð voru að fimm áram
liðnum sýndu einnig að börnin á
fituskerta fæðinu voru með þrjú til
fimm prósent minna kólesteról í
blóðinu en samanburðarhópurinn.
Við krufningu ungra bama hafa
fundist fitutaumar í æðunum sem
liggja frá hjartanu og böm geta ver-
Vísindamenn við há-
skólann i Turku, undir
forystu Leenu Rask-
Nissif, vildu með mnn-
sókn sinni eyða
áhyggjum um að fítu-
skert fæði kynni að
hamla þroska tauga-
kerfis og heila ung-
bama.
ið með of mikið kólesteról. Hvort
tveggja getur valdiö hjartasjúkdóm-
um á fullorðinsárum.
Rask-Nissil segir að því fyrr sem
gripið er í taumana gegn kólesteróli
því betra.
Ung börn bera ekki neinn skaöa af
því þótt þau fái ekki allt feitmetiö
sem þau langar svo óskaplega í.
Vélhundar í
jarösprengjuleit
Jarðsprengjuleit
getur verið lífs-
hættuleg iðja,
jafnvel fyrir
þefhæma hunda.
Þær hættur
kunna þó brátt að heyra sögunni
til því vísindamenn vestur í
Bandaríkjunum vinna að þróun
vélhunds sem er næstum jafn-
þefnæmur og hundar af holdi og
blóði.
Visindamenn vestra hafa kom-
ist að leyndardómunum að baki
ótrúlegu þefnæmi hunda með að-
stoð sérstakrar ljósmyndatækni,
að því er segir i tímaritinu New
Scientist. Vitneskjan sem fékkst
við þá ljósmyndun var síðan not-
uð við þróun eins konar gervi-
nefs.
Joel White, taugavísindamað-
ur við Tufts-háskóla, þar sem
nefið var þróað, segir að það hafi
þegar þefað uppi sprengjur á til-
raunastofu. Betrumbóta sé þó
enn þörf þar sem gervinefið sé
enn ekki jafnnæmt og alvörunef-
ið.
Veiða málm úr
eldfjailagufum
Rússneskir vís-
indamenn hafa
komið sér fyrir
við Kúdríavi-eld-
fjallið á ítúrup-
eyju í Kúríl-eyja-
klasanum norður af Japan tii að
veiða málminn renium úr gufun-
um sem stíga upp úr eldfjallinu.
Reníum er afar sjaldgæf
málmtegund,
með silfurá-
ferð.
Bræðslumark
reníums er
mjög hátt og
það er notað
við gerð flug-
véla, gervi-
hnatta og eld-
flauga.
Til þess að fanga gufumar
hafa vísindamennirnir smíðað
píramíta úr viði og komið hon-
um fyrir yfir loftrás í fjaflinu.
Reníumsúlfiðinu sem þannig
næst veita þeir síðan í aðra
gildru, fulla af málminum seólíti
sem drekkur gufumar i sig. Ren-
íumsúlfiðiö er síðan endurheimt
með því að hita seólítið upp.
Rússarnir gera sér vonir um
að geta framleitt tvö tonn af ren-
íumi með þvi að nýta allar loft-
rásimar. Heimsframleiðsla á
reníumi nemur 40 til 45 tonnum
á ári.
Sýkingar í frumbernsku
í góöu lagi
Af misjöfnu þríf-
ast bömin víst
best. Nýjar rann-
sóknir vísinda-
manna við
læknadeild
Arizona-háskóla benda til að
böm sem fá kvefpestir eða sýk-
ingar í frambernsku séu ekki í
jafnmikifli hættu á að fá asma
síðar og önnur böm. Þetta á að
minnsta kosti við um börn sem
eiga eldri systkini eða böm sem
sett eru á dagheimili strax á
fyrstu sex mánuðum ævinnar.
„Þessar niðurstöður era nokk-
ur léttir fyrir okkur sem höfum
fyllst sektarkennd yfir að hafa
skilið hálfslöpp böm eftir á dag-
heimilinu," segir Sandra C.
Christiansen við Scripps-rann-
sóknarstofnunina í La Jolla í
Kaliforníu í ritstjórnargrein í
New England-læknablaðinu þar
sem greint er frá rannsókninni.
Asmatilfellum meðal bama
hefur fjölgað mikið undanfama
þrjá áratugi á sama tíma og fjöl-
skyldur hafa minnkað og hrein-
læti hefur aukist.
'fi-Múi