Dagblaðið Vísir - DV - 15.05.2001, Blaðsíða 22

46
ÞRIÐJUDAGUR 15. MAÍ 2001
Uaiw«;iy
■ I' I ■ IWÍI
tólvui tíkni og vísinda
Ólíkt hafast fuglarnir aö í Norður- og Suður-Ameríku:
Fuglar á norðurhveli hugsa
betur um ungana sína
Ef ekki verða grund-
vaflarbreytingar á
hugsunarhætti og
afstöðu manna, svo og
á umgengni þeirra,
mun Kóralrifið mikla
ekki lifa afeins og við
þekkjum það í dag.
það í dag. Það mun spillast hægt
og bítandi, bæði í útliti og líf-
fræðilega," segir Frank Talbot frá
Macquarie-háskóla í skýrslu frá
hafrannsóknarstofnuninni.
Þar kemur fram að búið er aö
ryðja mikinn hluta votlendisins
og regnskóganna meðfram strönd
Queenslands og planta sykurreyr
í staðinn með tilheyrandi frá-
rennsli af áburðarmettuðum
framburöi.
„Framburðurinn er að kæfa rif-
ið,“ segir vísindamaðurinn Eric
Wolanski í samtali við frétta-
mann Reuters og bætir við að á
gervihnattarmyndum megi sjá
risastóra fláka af leðju sem ná
upp á mitt rifið.
Barist við svefnleysi án þess að grípa til lyfja:
Sigrast á ranghugmyndum um svefnvenjur
ki allir eins við
svipaðar að-
stæður, þótt
skyldir séu.
Vísindamenn
hafa þannig
komist að því
að fuglar í
Norður-Ameríku eru líklegri en
skyldfuglar þeirra í Suður-Ameríku
til að stofna sjálfum sér í lífshættu
ef það mætti verða til að bjarga ung-
viði þeirra frá því að lenda í klón-
um á ránfuglum.
Fuglar í Norður-Ameríku lifa alla
Fuglar í Norður-
Ameríku lifa alla jafna
skemur en félagar
þeirra í Suður-Ameríku
og telja vísindamenn
að þeir hugsi betur um
að vemda unga sína
afþví að ekki er víst
að þeir fái annað tæki-
færi til að verpa.
Fuglar haga sér e
jafna skemur en félagar þeirra í
Suður-Ameríku og telja vísinda-
menn að þeir hugsi betur um að
vernda unga sína af því að ekki er
vist að þeir fái annað tækifæri til að
verpa.
Bandarísku líffræðingarnir Cam-
eron Ghalambor frá Kaliforníu-
háskóla í Riverside og Thomas
Martin frá bandarísku jarðfræði-
stofnuninni rannsökuðu tíu fugla-
tegundir í Argentínu og Arizona.
Þeir staðfestu meðal annars niður-
stöður fyrri rannsókna um að fugl-
ar á norðurhveli jarðar verpa fleiri
eggjum en suðurhvelsfrændur
þeirra. Grein um rannsóknina birt-
ist nýlega í tímaritinu Science.
Ghalambor sagði í samtali við
fréttastofu Reuters að fuglar á norð-
urhveli verptu fleiri eggjum vegna
styttri ævi, fyrirbæris sem menn
skilja ekki enn, og legðu sig í meiri
hættu við að fæða ungana til að
tryggja viðhald stofnsins.
Argentísku fuglarnir voru þvert á
móti síður liklegir til að hætta lífi
sínu á leið aftur í hreiðrið með
fæðu handa ungunum sínum þegar
ránfugl var á sveimi í nágrenninu,
að sögn Ghalambors. Argentisku
fuglamir lifa lengur
og hafa þar með fleiri
tækifæri til að verpa
eggjum. Þess vegna
telja þeir mikilvægara
að tryggja öryggi sitt
en unganna.
I rannsókninni
báru visindamennirn-
ir fimm argentískar
fuglategundir, til
dæmis þresti, mús-
arrindla og söngvara,
saman við náskylda
fugla í Arizona. Þeir
notuðu meðal annars
upptöku af gargi og
líkan af fálka sem
ræðst á fullvaxna
fugla til að kanna við-
brögð foreldra á 61
hreiðri.
Eins og við mátti
búast báru fuglarnir
sjaldnar mat í unga
sína þegar ránfuglarn-
ir voru nærri, argent-
ínsku fuglarnir þó
sjaldnar en þeir í
Arizona.
Náskyldir fuglar í Norður- og Suöur-Ameríku haga
sér öðruvísi þegar þeir verða varir við ránfugla í
námunda við hreiður sín. Fuglarnir í Norður-Amer-
íku hugsa fyrst og fremst um að bjarga ungunum en
hinir um að bjarga eigin skinni.
-—— .......— - . ............
Váleg tíðindi frá norðausturströnd Ástraliu:
Kóralrifið mikla að kafna
Um fimm prósent fulloröinna eiga í vandræðum með að sofna á kvöldin. Nú
segja vísindamenn að hægt sé að sigrast á vandanum án þess að grípa til
lyfjagjafar.
lýsingum sem allir fengu en síðan
var beitt einstaklingsmeðferð á þau
vandamál sem voru einstök fyrir
hvem og einn.
Þá var einnig hugað að atferli
þátttakenda og venjum sem við-
halda svefnleysinu eða gera illt
verra, svo sem eins og að slaka ekki
á andlega þegar komið er upp í rúm
eða láta lestur eða sjónvarpsgláp
trufla sig. Svo eru sumir einfaldlega
of lengi í rúminu, segir i skýrslu
vísindamannanna.
Við lok meðferðarinnar varði
svefnleysi þátttakendanna að með-
altali minna en þrjátíu minútur á
kvöldi. Sem stendur er þó algengast
að taka á þessum vanda með lyfjum.
Kóralrifið mikla undan norðausturströnd Ástralíu er í mikilli hættu vegna
áburðarmettaös framburðar sem berst út í sjóinn frá ströndum Queens-
lands-fylkis. Regnskógar hafa veri höggnir í stórum stíl og votlendi þurrk-
að til aö hægt sé að planta sykurreyr.
\)lohlí
■rJujJuiL
Svefnleysi vont fyrir
magann
Vaktavinna,
gleðskapur fram
undir morgun og
almennt svefn-
leysi kunna að
stuðla að aukningu magasára,
j að sögn breskra lækna. Ástæð-
an er sú að efni í maganum og
smáþörmunum sem gera við
skaddaða vefi eru að mestu
framleidd á nóttunni.
Læknar við háskólann í
Newcastle á Englandi mældu
magn prótíns, sem heitir TFF2
og gerir við skemmdir í melt-
ingarveginum, í tólf heilbrigð-
um einstaklingum i einn sólar-
hring til að kanna hver áhrif
svefnmynstrið hefði á fram-
leiðslu prótínsins.
Þeir komust að því að magn
prótínsins fylgdi dægursveiflu.
Minnst var af þvi síðdegis og
snemma kvölds en mest á nótt-
unni og þegar viðkomandi svaf.
Slímhúðin í maganum verður
fyrir stöðugu áreiti og skemmd-
um, meðal annars af völdum
matar og drykkjar, og því mikil-
vægt að viðgerðir fari fljótt
fram.

Rauöhæröir og Neander-
dalsmaöurinn
Genið sem ber
ábyrgð á þeirri
hefðbundnu
blöndu, rauðu
hári, ljósri húð
og freknum, er
hugsanlega eitt hundrað þúsund
ára gamalt. Nýjustu rannsóknir
vísindamanna í Oxford á
Englandi þykja benda til að gen
þetta sé arfur frá Neanderdals-
manninum sem bjó í Evrópu tvö
hundruð þúsund árum áður en
homo sapiens, eða hinn viti-
borni maður, skaut upp kollin-
um.
Neanderdalsmaðurinn dó út
fyrir tuttugu og átta þúsund
árum. Hann var kraftalegur
flökkumaður sem lagði sér með-
bræður sina til munns ef því
var að skipta.
Flett ofan af slægð HIV
Visindamenn
hafa borið
kennsl á prótin
sem gerir HIV-
veirunni sem
veldur alnæmi kleift að komast
undan ónæmiskerfinu.
Prótínið, sem kallað er Nef,
verndar HlV-smitaðar frumur
og á sama tima eyðileggur það
aðrar heilbrigðar frumur í
ónæmiskerfinu. Þar með tryggir
það að veiran geti þrifist.
Vísindamenn hafa vitað að
heilbrigðar frumur í námunda
við smitaðar eyðileggja sig sjálf-
ar og að Nef átti þátt í því. Þeir
vissu hins vegar ekki hvernig
það gerðist fyrr en nú.
Wamer Greene og samstarfs-
menn hans við Gladstone veiru-
og ónæmisfræðistofnunina hafa
sýnt fram á að Nef binst við og
hamlar starfsemi prótínsins
ASKl sem gegnir lykilhlutverki
við eyðileggingu heilbrigðra
frumna.
Sagt er frá rannsókninni í
tímaritinu Nature og gætu nið-
urstöðumar komið að gagni við
gerð lyfja til að berjast gegn al-
næmi. Sjúkdómurinn hefur
dregið nærri 22 milljónir manna
til dauða frá því faraldurinn
hófst fyrir tveimur áratugum.
rJ=Jjj£;ll

Hugsanlega er
hægt að hafa
betur í barátt-
unni við algenga
tegund svéfn-
leysis, ekki þó .
með pillum heldur með því éirifald-1
lega að læra að glíma við vandann,
að því er vísindamenn greindu frá
nýlega.
Svefnleysi það sem hér um ræðir
lýsir sér í því að fórnarlömbin
liggja andvaka og bylta sér í að
minnsta kosti eina klukkustund eft-
ir að þau fara í rúmið. Talið er að
fimm af hverjum eitt hundrað full-
Svefnleysi það sem
hér um ræðir lýsir sér í
því að fórnarlömbin
liggja andvaka og bylta
sér í að minnsta kosti
eina klukkustund eftir
að þau fara í rúmið.
.nausiqqu rriöip i ms!)i ftsrl enn
orðnum þjáist af þessum leiðinda
kvilla.
„Þetta fólk hefur kannski vanið
sig á ýmislegt sem truflar svefn
þess. Það heldur að þáð sé að bæta
sér upp nrjdvökurnar en viðheldur
■þeim -i raun,“ segir Jack Edinger,
aðalhöfundur rannsóknarinnar sem
sagt var frá í timariíi bandarísku
læknasamtakanna.
Edinger nefnir sem dæmi að
blundur um miðjan dag sé til þess
eins fallinn að trufla nætursvefn-
inn.
Vísindamenn við læknamiðstöð
Duke-háskóla i Durham í Norður-
Karólínu og við hermannasjúkra-
húsið í sömu borg segja að tilraunir
á 75 manns hafi bætt svefn fólksins
umtalsvert á sex vikum og að sá
bati hafi haldist í þá sex mánuði
sem fylgst var með fólkinu eftir á.
Meðferðin sem þátttakendurnir
gengust undir miðaði að því að leið-
rétta ranghugmyndir þeirra um eig-
in svefnþarfir og venjur. Tekiö var
á flestum vandamálanna með upp-
Hætta er talin
á að Kóralrifið
mikla meðfram
norðaustur-
strönd Ástralíu
kafni hreinlega
af völdum
framburðar sem er fullur af
áburði og rennur í hafið vegna
þurrkunar votlendis og ruðnings
regnskóga á ströndum Queens-
lands-fylkis.
Vísindamenn við áströlsku haf-
rannsóknarstofnunina segja að
rannsóknir þrjátíu starfsbræðra
þeirra um allan heim sýni að rif-
ið, sem er hið lengsta i heimi og
er á náttúruminjaskrá Samein-
uðu þjóðanna, þurfi nauðsynlega
á hjálp að halda eigi það að geta
lifað af áhrif landbúnaðar og ann-
arrar starfsemi mannsins.
„Ef ekki verða grundvallar-
breytingar á hugsunarhætti og af-
stöðu manna, svo og á umgengni
þeirra, mun Kóralrifið mikla
ekki lifa af eins og við þekkjum
IIJJJ-
jjy-jj1/]^
jjjÍiJ