Dagblaðið Vísir - DV - 17.03.2003, Qupperneq 17

16
MÁNUDAGUR 17. MARS 2003
MÁNUDAGUR 17. MARS 2003
41
Útgáfufélag: ÚtgáfufélagiB DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Örn Valdimarsson
ABalritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
ABstoðarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaBaafgreiBsla, áskrift:
SkaftahlíB 24,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aórar deildir: 550 5749
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: ÚtgáfufélagiB DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til aB birta aBsent efni blaBsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiBir ekki viBmælendum fyrir viBtöl viB þá eöa fyrir myndbirtingar af þeim.
Kaflaskil á Austfjördum
Nýr kafli hófst í sögu
Austfirðinga á laugardag. Og
var tími til kominn. Eftir
nærri þrjátiu ára baráttu
heimamanna fyrir uppbygg-
ingu stóriðju á svæðinu var
komið að undirritun samninga um smíði 90 milljarða
króna álvers i Reyðarfirði. Það sá það hver maður sem
fylgdist með tilfinningaþrunginni undirrituninni í íþrótta-
húsinu á Reyðarfirði á laugardag að þungu fargi var létt
af heimamönnum. Hafi orðið „loksins“ einhverju sinni
hæft stundu og stað var svo fyrir austan á laugardag.
Smiði og rekstur álvers Alcoa mun laða til sín hundruð
starfsmanna. Um 450 manns munu fá vinnu í sjálfu álver-
inu en afleidd störf verða að likindum ekki færri en 300,
jafnvel allt að eitt þúsund, eins og Smári Geirsson, for-
maður bæjarráðs Fjarðabyggðar, hafði á orði við blaða-
mann DV á laugardag. Nýja álverið mun með öðrum orð-
um breyta allri framtiðarsýn Austfirðinga; fram undan er
uppbygging og fjölgun íbúa í stað fólksflótta og rikjandi
svartsýni í byggðamálum eystra.
Bygging stóriðju á Austurlandi snýst um þann sjálf-
sagða rétt heimamanna að nýta aðstæður sínar sér í hag.
Þeir hafa um langt árabil horft vonaraugum á óbeislaða
orkuna í landsfjórðungi sínum, þess vissir að hana mætti
nýta til að snúa vörn í sókn í atvinnumálum á svæðinu.
Um áratugaskeið hafa þeir séð virkjanir rísa á sunnan- og
norðanverðu landinu og horft á hvert atvinnutækifærið af
öðru verða til á þessum svæðum. Þeim fannst eðlilega tím-
inn kominn að sér.
Og sá tími er kominn. Fagnaðarfundurinn þegar Alain
Belda, forstjóri Alcoa, og hans menn lentu á einkaþotu
sinni fyrir austan á laugardag breyttist auðveldlega i þjóð-
hátíð. Varla færri en tíundi hver íbúi svæðisns tók þátt í
hátiðlegri athöfn í Reyðarfirði þar sem samningsaðilar
mynduðu keðju eftir undirritun samninganna til marks
um samtakamátt og það mikla verk sem væri hafið. Úr
andlitum ráðamanna eystra og alls almennings skein inni-
leg eftirvænting og gleði.
Álversframkvæmdirnar eystra er langstærsta byggða-
aðgerð sem islensk stjórnvöld hafa ráðist í um langt skeið.
Góðar líkur eru á að hún muni duga til að tryggja blóm-
lega byggð í landsfj órðungnum á komandi árum og auka
þar lífsgæði til muna. Mikilvægi byggðar á þessum slóð-
um ætti að vera öllum ljós. Það er þjóðhagslega hagkvæmt
að byggð haldist allt í kringum landið og þvi er afar brýnt
að spyrnt verði við fótum með dugandi aðgerðum á völd-
um stöðum á landinu.
Byggðatengsl eru að breytast til muna á íslandi. Segja
má að höfuðborgin og tengdar byggðir séu byrjaðar að
teygja sig langt út á land. Með stórbættum samgöngum,
öflugum bílaflota, breyttri samskiptatækni og nýrri lífs-
sýn fólks hefur svæðið allt frá Snæfellsnesi í vestri til
Eyjafjalla i austri orðið partur af borgarsvæðinu. Það þyk-
ir ekki lengur tiltökumál að sækja vinnu úr Borgarnesi
eða Hellu til Reykjavikur. Og öfugt. Heilu hrepparnir eru
bakgarðar Reykvíkinga.
í reynd eru að verða til fjögur byggðasvæði á íslandi. Æ
víðáttumeira borgarsvæði sem að ofan var lýst, öflugur
byggðakjarni í kringum Akureyri í norðri þar sem fólki
hefur fjölgað á síðustu árum og þá eru ónefnd tvö svæði
sem einkum hafa tapað afli á síðustu árum; Vestfirðir og
Austfirðir. Það er brýnna en nokkru sinni að stjórnvöld
veðji á sterka byggðakjarna á þessum þremur stöðum
utan borgarsvæðisins og sinni þeim. Álver eystra er gott
dæmi um það.
Sigmundur Ernir
Skoðun
Lítill ágreiningur milli tveggja sterkra flokka með tvo sterka foringja ýtir undir persónupólitík:
Harkan mun halda áfram
„Persónulegar árásir minna
mann að ýmsu leyti á bandaríska
pólitík þar sem ágreiningur milli
flokkanna er tiltölulega lítill og
pólitíkin snýst mikiö um persónur.
En þetta hefur hins vegar verið að
gerast alls staðar. Það er minni
málefnaágreiningur en áður og þá
snýst pólitíkin meira um persónur.
Hér á íslandi stafar þetta hins veg-
ar mikið til af því að flokkakerfíð
er að breytast. Hér er baráttan að
verða milli tveggja stórra flokka og
tveggja sterkra foringja,“ sagði
Svanur Kristjánsson, prófessor í
stjórnmálafræði við Háskóla ís-
lands, í samtali við DV.
Baugsmálið, með Davíð Oddsson
forsætisráöherra í einu aðalhlut-
verkanna, og Borgarnesræða Ingi-
bjargar Sólrúnar Gísladóttur, odd-
vita Samfylkingarinnar, hafa sett
mikinn svip á pólitíska umræðu
síðustu vikna. í þessari orrahríð
allri hefur oft verið hátt reitt til
höggs og engum hlíft. Vakað hefur
verið yfir hverju orði og allt gripið
á lofti sem hefur þótt bera keim af
persónulegum dylgjum og árásum.
Tortryggnin er mikil og andstæð-
ingar í vígahug. í kjölfarið hefur
ófáum þótt sem pólitíkin sé aö
komast á of persónulegt plan. Mál-
efnaumræða hefur þótt víkja fyrir
persónulegum dylgjum og skít-
kasti. Fólk sér stjómmálamen í
leöjuslag (mudsling). Enda hafa
óskir um málefnaumræðu veriö
háværar síðustu daga.
Persónur í forgrunni
Gunnar Helgi Kristinsson, pró-
fessor í stjórnmálafræði í HÍ, segir
það viðtekna skoðun að því mál-
efnasnauðari sem pólitík verður
því persónulegri vilji hún verða
og frambjóðendumir standi þá í
forgrunni. Hann segir pólitíkina
þó hafa verið mun grimmari í
gamla daga.
„Þetta var grimmast í upphafi
20. aldarinnar, þegar flokkslín-
urnar voru mjög óskýrar. Þá var
pólitíkin gífurlega persónuleg og
raunar ótrúleg. Þingræður og
blöð frá þessum tíma geta verið
hin mesta skemmtilesning. En
það er líka alkunna að kosning-
ar geta verið mjög persónulegar
og nægir í því sambandi að
benda á bandarísk stjórnmál,"
segir Gunnar Helgi. Hann bætir
við að hér heima megi benda á
forsetakosningar og prestskosn-
ingar sem oft hafi verið illvígar.
Persónuleg pólitík sé því síður
en svo óþekkt fyrirhæri á ís-
landi.
Hann tekur undir að vissu-
lega snúist pólitík alltaf um per-
sónur að einhverju leyti en þær
séu mismikið í forgrunni.
„Sums staðar eru persónurnar
aðalatriðið, sérstaklega þegar
málefnin eru ekki mjög skýr, en
þegar persónurnar eru í bak-
grunninum er það yfirleitt
vegna þess að pólitískar línur
eru skýrar. Þá beinist athyglin
meira að málefnunum en per-
sónunum."
íslensk pólitík í hnotskurn
Kristján Kristjánsson, prófess-
or í Háskólanum á Akureyri,
segir ekki fráleitt að þegar
flokkar og menn nálgist meir og
meir málefnalega hafi þeir til-
hneigingu til að grípa til per-
sónulegs skítkasts sem á þá að
bæta upp missi málefn-
anna.
„En það merkilega í póli-
tík er að oft er mun meiri
harka milli manna með lík-
ar skoðanir. Hér hefur t.d.
alltaf verið mest harka
milli vinstrimanna inn-
byrðis. En munurinn nú er
að fylkingarnar sem eiga
að standa sitt hvorum meg-
in eru orðnar líkari og um
leið verða átökin á mun
persónulegri nótum. Þær
skapa sér sterkari stöðu
með þvi að höfða til þessar-
ar persónupólitíkur sem er
svo rík í okkur íslending-
um. En í raun er þetta ís-
lensk pólitík í hnotskurn.
íslensk pólitík hefur alltaf
verið mjög persónuleg og
það má tína til fjölmörg
dæmi um það úr sögunni.
Þetta endurspeglast líka í
því að það er stundum eins
og fólk verði hissa þegar
rætt er um málefni í fjöl-
miðlum en ekki persónur."
Þarf skýrar línur
Svanur Kristjánsson seg-
ir að skýrar línur þurfi í
pólitík tO að persónuleg
pólitík víki fyrir mál-
efnaumræðu. Nú séu lín-
umar að riðlast hér heima
og það hafi gerst áður. Vís-
ar hann þá í þær breyting-
ar sem urðu í seinni heims-
styrjöldinni, þegar Sósí-
alistaflokkurinn kom til
sögunnar og flokkakerfið
breyttist úr þriggja flokka
kerfi í kerfi fjögurra flokka.
„Þá varð pólitíkin mjög ruglings-
leg og mikill ágreiningur milli
flokkanna og jafnvel innan flokka.
Nú er hins vegar ekki mjög áber-
andi ágreiningur innan flokka.
Flokkamir sýna þokkalega sam-
stööu þegar þeir fylkja sér á bak
við sína foringja."
- En er þá að skapast jarðvegur
hér fyrir persónulegri pólitík og
uppákomur eins og þær sem kjós-
endur urðu vitni að á dögunum?
„Það er mikil óvissa í pólitíkinni
í dag sem skýrist af því að flokka-
kerfið er að breytast og leikregl-
urnar eru ekki skýrar. Sjálfstæðis-
flokkurinn er í fyrsta sinn í sög-
unni að fá alvörusamkeppni. Sá
sem er í sókn hlýtur að beina aug-
um að keppinautnum, Sjálfstæðis-
flokknum og foringja hans. Og hin-
ir svara því á sama hátt og beina
spjótunum að Ingibjörgu Sólrúnu."
Tveir turnar - tvær persónur
Háværar kröfur hafa verið um
málefnaumræðu. Svanur segir að
hún muni vissulega eiga sér stað.
„Þrátt fyrir ágreining um Evr-
ópustefnuna og fiskveiðistefnuna,
svo dæmi séu tekin, þá eru Sjálf-
stæðisflokkur og Samfylking með
svipaðar hugmyndir um hagstjórn.
Og Samfylkingin studdi Kára-
hnjúka og einkavæðinguna. En
bæði Sjálfstæðisflokkur og Sam-
fylking munu fýrst og fremst keyra
kosningabaráttuna á sínum for-
ingjum. Flokkarnir eru með for-
ingja sem hafa fylgi umfram flokks-
fylgi. Samfylkingin mun þurfa að
keyra á Sjálfstæðisflokkinn og þvi
verður svaraö af fullri hörku. Við
erum að tala um tvo turna í pólitík-
inni og tvær höfuðpersónur sem
báðar vilja vera forsætisráðherra.
Skoðanakannanir um vinsældir
stjómmálamanna sýna svo ekki
verður um villst að baráttan stend-
ur milli þeirra tveggja."
Svanur bætir við að þessi tveggja
turna pólitík og barátta tveggja for-
ingja feli svolítið hvað þessir flokk-
ar eiga sameiginlegt. Þannig sé
Sjálfstæðisflokkurinn að færa sig
meira yfir á miðjuna. Þar bendi
menn á hættur hins óhefta kapítal-
isma, það þurfi að efla velferðarrík-
ið á íslandi og tryggja verði ókeyp-
is aðgang að mennta- og heilbrigð-
iskerfi. „Málefnaágreiningur
minnkar að sumu leyti en skerpist
helst gagnvart „annaðhvort eða“-
málum, eins og kvótakerfinu og
Evrópumálunum. En það eru hins
vegar mjög flókin mál.“
Svanur segir persónulega pólitík
einnig fá fóður í þeim kynjamun
sem er I stuðningi við flokkana en
mun fleiri karlar styðja Sjálfstæðis-
flokkinn en Samfylkinguna sem aft-
ur á móti sækir mikið fylgi til
kvenna. „Það er þessi kynjavídd í
stuðningi karla og kvenna við þessa
flokka. Og um leið foringjana.“
Svanur segist ekki hissa þó kjós-
endur verði á ný vitni að uppá-
komu eins og þeirri sem var í al-
gleymingi á dögunum. „Ég held að
harkan muni halda áfram,“ segir
hann.
Önnup pilla
„Kallinn óskar Suöurfréttum alls
hins besta með málgagn Sjálfstæð-
isflokksins á Suðurlandi!"
Kallinn á kassanum í Víkurfréttum.
Lokaorð?
„Við verð-
um hér aft-
ur að viku
liðinni -
vonandi.“
Egill Helgason
í lokaorBum
Silfurs Egils á
Skjá einum
í gær.
Vmstri stjórnir og kjörtímabil
„Ef Sjálfstæðismenn væru svo
purkunarlausir að halda áfram að
segja að vinstristjóm hefði aldrei
setið „heilt kjörtímabil" þá gætu
þeir tæknilega séð gert það með
réttu. Að vísu væri það ansi vill-
Þetta er CNN
„CNN er gott
dæmi um að
sjónvarpið er
fremur leikhús
en fréttamiðill og
að andlitin á
skjánum eru
fremur leikara en
fréttamanna."
Jónas Kristjánsson
á vef sínum.
Ummæli
Fjölmiðlar í hár saman
„Flestir eru sammála um að
samkeppni sé af hinu góða og
erum við þeirrar skoðunar að það
geri okkur ekkert annað en gott að
hafa einhvem til að keppa við á
þessum markaði. Það heldur okkur
við efnið og hvetur okkur alltaf til
að gera betur. En ef menn geta
ekki verið í samkeppni öðruvísi en
að Ijúga upp á samkeppnisaðilann
eins og Fjarðarpósturinn hefur nú
kosið að gera þá er óhjákvæmilegt
að velta því fyrir sér hvort þessir
sömu menn treysti sér ekki til að
setja þessi tvö blöð í dóm þeirra
sem blöðin eiga að þjóna, þ.e. les-
endanna."
Ritstjóm VF - Vikulega í FirBinum !
síBasta tölublaBi.
andi þar sem ætlast væri til að
menn drægju þá ályktun að þær
spryngju alltaf en stjórnin
1983-1991 sprakk alls ekki og sat
ffam á seinasta dag. En nú hefur
Davíð Oddsson breytt tuggunni og
segir að vinstristjórnir hafi aldrei
setiö „út kjörtímabilið“. Þaö er
ekki aðeins villandi heldur beinlín-
is rangt því að tvær seinustu
vinstristjómir sátu út kjörtímabil-
ið, ein ef menn vilja ekki telja
stjóm Gunnars [Thoroddsens] til
vinstristjóma."
Ármann Jakobsson á Múrnum.is.
Aldupshopáskðpting
„Ef heilsan er í lagi er hér oft á tíðum um að ræða
skemmtileg og notaleg ár. Það er þjóðfélagsleg skylda
okkar að þróa samfélagið þannig að við getum mœtt
þessum breytingum.“
íslenskt samfélag er sí-
fellt að breytast. Þessar
breytingar eiga sér stað á
fiestum sviðum mannlífs-
ins og birtast okkur í ýms-
um myndum.
Byggðamynstur hefur breyst,
tækninni fleygir fram á öllum
sviðum. Þrátt fyrir byltingu í
möguleikum fólks til menntunar
verður enginn fullnuma. Þannig
er þróunin. Ef við höldum kunn-
áttu okkar og mætum ekki samfé-
lagsbreytingum er hætt við því að
við stöðnum. Sömu sögu er að
segja um samfélagið okkar.
Sífellt að eldast
Erfitt er fyrir hinn almenna
borgara að höndla margar þessara
breytinga. „... enginn stöðvar tím-
ans þunga nið“, sagði skáldið forð-
um. Spurningin er á hvem hátt
við getum mætt þessum breyting-
um á skynsamlegan hátt og á
hvem hátt við búum samfélagið
undir breytingar sem fyrirsjáan-
legar eru.
Ein af þeim breytingum sem
eiga sér stað er það að þjóðin er sí-
fellt að eldast. Þetta er í samræmi
við það sem er að gerast í öðrum
löndum enda hafa Sameinuðu
þjóðirnar látið sig þessi mál mjög
varða. Ástæður þessa eru auðvitað
fjölmargar, t.d. hefur allur aðbún-
aður batnað bæði á heimilum og á
vinnustöðum, heilbrigðisþjónustu
hefur fleygt fram og marga fleiri
þætti mætti nefha. Þetta er að
sjálfsögðu jákvæð og eðlileg þróun
sem engu að síður er nauðsynlegt
að vinna úr og undirbúa samfélag-
ið með tilliti til þessa.
Út frá aldurshópabreytingum
þjóðarinnar hef ég lagt fram þings-
ályktunartillögu á Alþingi þar sem
ég hvet til þess að áhrif breytts
hlutfalls aldurshópa verði könnuð
og á hvern hátt skuli búa íslenskt
þjóðfélag undir þessar breytingar.
Ég hef áður vakið athygli á þessari
þróun og þá höfðu einhverjir þörf
fyrir að snúa út úr tillögum mín-
um. Talið var að þær væru settar
fram til þess að ögra öldruðum,
það er auðvitað hin mesta firra.
Hugsun mín er sú að búa samfé-
lagið undir þetta breytta samfé-
lagsmynstur til þess að búa
öldruðum áhyggjulaust ævikvöld.
Nokkur dæmi skulu nefnd sem
Sameinuðu þjóðirnar hafa gefið út
um þá þróun sem á sér stað varð-
andi aldurshópabreytingar (sjá
töflu með greininni).
Þessar tölur eru í raun í sam-
ræmi við þá þróun sem á sér stað
á íslandi og sýna glöggt hvemig
þessi þróun er og verður þegar
horft er til framtíðar. Út frá þess-
um tölum er nauðsynlegt að
byggja upp alla samfélagsþjónustu.
Sú staðreynd blasir við meðal
margra auðugra þjóða að þeir sem
komast á eftirlaun 65 ára lifa
gjarnan 15 tfl 25 ár eftir að þeir
hætta að vinna. Ef heilsan er í lagi
er hér oft á tíðum um að ræða
skemmtileg og notaleg ár. Það er
þjóðfélagsleg skylda okkar að þróa
samfélagið þannig að við getum
mætt þessum breytingum.
Mætum þróuninni
Þessi þróun getur leitt til þess
að aldurshópar takist á um fjár-
magn og öll félagsleg aðstoð verði
erfið ef ekki er gripið í taumana í
tæka tíð. Á næstu 30 til 40 árum
mun hlutfall aldurshópa aukast
enn frekar sökum hærri lífaldurs
og færri barneigna. Reiknað hefur
verið út í erlendum rannsóknum
að árið 2030 geti það orðið þannig
í iðnvæddum ríkjum að aðeins
tveir vinnandi menn verði fyrir
hvem eftirlaunaþega.
Af þessum ástæðum er einnig
nauðsynlegt annars vegar að
skoða sérstaklega hlutverk lifeyr-
iskerfisins og hins vegar trygg-
ingakerfisins. Auk þess sem nauð-
synlegt er að gera sér grein fyrir
þessum breytingum í heilbrigðis-
kerfinu og allri þjónustu við aldr-
aða. Þess vegna hvet ég ríkis-
stjórnina til að skoða þessi mál af
kostgæfni, þannig að hægt sé að
mæta þessari þróun á skynsamleg-
an hátt.
-#•
tmr