Dagblaðið Vísir - DV - 18.09.2003, Side 10

10
Magasín
+
Magasín
11
Fimmtudagur 18. september 2003
Fimmtudagur 18. september 2003
Opnuviðtalið Listmálarinn Tolli Morthens haslar sér völl erlendis en hefur ísland að yrkisefni:
USTAMAÐURINN: „Landið sjálft alltaf verið ein af gunneigindunum í minni tilveru og hreinlega lífið sjálft. Mér hefur tekist að vera Tolli sjálfur," segir meðal annars hér í
viðtalinu.
Landið er mér upp-
spretta og næring
„íslensk menning hefur aldrei
þróast einskipa, heldur hefur hér
alltaf verið jójó milli íslands og
meginlands Evrópu. I dag er menn-
ingin ágætlega tengd alþjóðlegum
stefnum og straumum og þetta
mun aukast mikið í framtíðinni.
Með þeim þroskast íslensk menn-
ing best og varðveitist," segir Tolli.
Symból og sögur af landi
Allmörg ár eru liðin síðan Tolli
sneri sér að íslensku landslagi sem
myndefni. „Mér finnst gaman að
glíma við fjöllin og þessar nafn-
lausu heiðar. Islensk symból og
sögur af landi. Veiðimannasamfé-
lög. Ég hef stundum sagt að líklega
veiti ekkert af heilli ævi til þess að
verða góður listmálari,“ segir Tolli.
Hann segir að fyrir sig sem lista-
mann sé mikilsvert að hafa tekist
að skapa sér starfsvettvang erlend-
is, hvort heldur er að hafa vinnuað-
stöðu þar eða sýna verk við ýmis
tækifæri.
„En vandi fylgir vegsemd hverri
og þessu fylgir ýmislegt veraldlegt
vafstur sem mér finnst gott að vera
laus við,“ segir Tolli. Hann hefur á
sínum vegum meðal annars um-
boðsmenn sem annast ýmis atriði
sem fyrst og fremst eru ergjandi
fyrir skapandi listamann. „Fyrir
mig skiptir mestu að geta málað."
Algjör suðupottur
A síðustu árum hefur Berlín mjög
vaxið ásmegin sem alþjóðlegri
lista- og menningarborg. Hið sama
gildir einnig um Kaupmannahöfn,
hina fornu höfuðborg fslendinga
suður við Eyrarsund. Þangað
hyggst Tolli flytja vinnustofu sína
næsta vor.
„Borgin liggur afskaplega vel við
öllum samgöngum og það er ekki
dýrt að ferðast þangað og þaðan. í
menningunni er Kaupmannahöfn
algjör suðupottur strauma víða að
úr heiminum og stórkostleg borg
að því leyti. Síðan skiptir auðvitað
ekki litlu máli að ég hef aldrei náð
þýskunni svo vel sé, en dönskuna
tala ég alveg reiprennandi enda
danskur í móðurætt. Því held ég að
ekki geti verið nema gott sem fylgi
því að flytja vinnustofuna til Kaup-
mannahafnar," segir Tolli sem í
vikunni flaug utan til að kanna hús-
næði fyrir vinnustofu sem honum
stendur til boða.
Undir verndarvæng
Mörg verkefni eru fram undan
hjá Tolla á næstunni. Eftir um það
bil mánuð verður opnuð sýning í
Lundúnum á verkum hans - en
samstarfsaðilar hans í því verkefni
„íslensk menning hefur
aldrei þróast einskipa
heldur hefur hér alltaf
verið jójó milli íslands
og meginlands Evrópu. í
dag er menningin ágæt-
lega tengd gagnvart al-
þjóðlegum stefnum og
straumum og þetta mun
aukast mikið í framtíð-
inni.“
eru Kaupþing, Bakkavör og Baugur
Group.
Samstarf listamannsins og fyrir-
tækja er ekki nýmæli. Má þar með-
al annars nefna fyrrnefnda sýningu
í Mónakó sem Kaupþing í Lúxem-
borg styrkti. Það fyrirtæki keypti
einnig fyrir skömmu 1.500 eintök af
listaverkabókinni YZT sem Tolli gaf
út fyrir skemmstu. Hyggst Kaup-
þing senda bókina til viðskiptavina
sinna víða um heim.
„Sem listamanni flnnst mér gjör-
samlega frábært að vera í svona
samstarfi," segir' Tolli spurður
hvemig honum líki vist undir
verndarvæng stórfyrirtækja sem
starfa á heimsvísu og velta fjár-
munum sem em hverjum meðal-
manni á íslandi afskaplega fram-
andi tölur.
Svar Tolla er án nokkurs hiks.
Ómögulegt er að greina efa í rödd
þessa manns sem áður skipaði sér í
raðir vinstrimanna sem börðust
fyrir málstað öreiga allra landa sem
skyldu sameinast.
Samskipti og skurðarpunktur
Að mati Tolla þarf ekki að fara í
neinar grafgötur um að listir og við-
skipti eiga ótalmargt sameiginlegt.
„í báðum tilvikum em samskipti
við fólk kjami málsins. Þá getur
ekki annað verið en leiðir liggi ein-
hvers staðar saman. Hins vegar
þurfa menn stundum að leggja
svolitla vinnu í að finna hvar þessi
skurðarpunktur er. Það tekst hafi
báðir aðilar sæmilega skilgreind
markmið. Hagurinn þarf að vera
beggja. Þetta getur ekki einvörð-
ungu byggst á því að listamennirn-
ir sæki til fyrirtækja af því að þau
eigi nóg af peningum og geti ausið
af nægtabmnni sfnum," segir Tolli.
Samviskuspursmál
Hann telur fráleitt að listamenn
Vinnustofan er rúmgóð; há til
lofts og víð til veggja. Máluð ljósum
litum og útsýnið er firnagott. Sept-
embersólin skín svo allur Skerja-
fjörðurinn merlar. í fjarska sjáum
við Reykjanesfjallgarðinn þar sem
Keilir er sem kóngur í ríkinu. Þor-
lákur Morthens, Tolli, hefur aldrei
málað þá tignarlegu strýtu. Eða að
minnsta kosti em engar myndir af
fjallinu sjáanlegar þegar listamað-
urinn leiðir mig um vinnustofuna
og sýnir mér verkin sín. Myndirnar
koma hver af sínu landshorninu.
Hér er ísland í hnotskurn.
Fínir grasrótarvíbrar
Það var snemma á þessu ári sem
Tolli Morthens flutti vinnustofu
sína ofan úr Álafosskvos í Mosfells-
bæ í gamla frystihús fsbjarnarins
vestur á Granda.
„Ég vann að vísu aldrei hér í fiski
en það gerðu hins vegar bræður
mínir tveir, Arthúr og seinna Bubbi,
sem söng að hann ætlaði aldrei aft-
ur að vinna í ísbirninum. Gerði
þannig þetta hús ódauðlegt, jafnvel
þó að nú sé komið á stefnuskrána
að rífa það á næsta ári. Ég er hins
vegar tryggur með vinnupláss hér
þangað til. Ætli ég reyni ekki þá að
komast vestur á Granda," segir
Tolli og býður mér til sætis.
„Ég á því miður ekkert kaffi
handa þér. Er það í lagi?“ spyr Tolli.
Ég jánka því. „Allt í lagi,“ segir lista-
maðurinn og klórar hundinum sín-
um á bak við eyrun. „f þessu húsi
hefur alþýðan unnið og því em hér
þessir fínu grasrótarvíbrar. Og fisk-
lyktin liggur enn í loftinu."
í formi í Berlín
Nýlokið er suður í Mónakó sýn-
ingu á verkum Tolla sem féll í góð-
an jarðveg þeirra gesta sem hana
sóttu. íslenskt landslag var við-
fangsefnið í myndunum - og nú
sem aldrei fyrr nýtur íslensk nátt-
úra vinsælda sem yrkisefni þeirra
listamanna sem á striga kveða ljóð
sín í litum. Af þeim sem hafa helg-
að sig slíkri myndgerð á síðustu
ámm er Tolli nokkur brautryðj-
andi.
„Ég fór suður til Monte Carlo í
Mónakó þegar þessi sýning var opn-
uð í byrjun ágúst. Síðan var ég næsta
mánuðinn eftir það í Berlín, á vinnu-
stofu minni þar - eða þar til sýning-
unni lauk. Fannst ekki taka því að
fara heim í millitíðinni heldur var
ytra og málaði. Ég er búinn að vera í
fínu formi undanfarið og hefur tekist
að afkasta miklu," segirTolli.
„Hagurinn þarf að vera
beggja. Þetta getur ekki
einvðrðungu byggst á
því að listamennirnir
sæki til fyrirtækja af því
að þau eigi nóg af pen-
ingum og geti ausið af
nægtabrunni sínum."
Greifar í Monte Carlo
Tvö ár em liðin síðan fyrst var
farið að bollaleggja sýningu í
Mónakó, en algengur meðgöngu-
tími listviðburða af þessum toga er
gjarnan slíkur.
„Þetta kom þannig til að í
London var haldin kynning á verk-
um mínum og þar var einmitt
staddur maður sem hafði tengsl
inn í greifafjölskylduna í Mónakó.
Sá fór að vinna í málum og fram-
haldið er að ákveðið var að efna til
sýningar á verkum mínum í menn-
ingarmiðstöð Suður-Ameríkuríkja í
Monte Carlo. Þetta hljómar auðvit-
að eins og algjör tilviljun, sem
vissulega er raunin. En svona ger-
ast nú hlutirnir gjarnan. Eitthvað
fer að þróast þegar menn taka tal
saman á förnum vegi."
Útþráin ólgaði
Allt síðan árið 1999 hefur Tolli
starfað jöfnum höndum hér heima
og erlendis og hefur þá haft vinnu-
stofu í höfuðborg Þýskalands,
Berlín.
„Á sínum tíma fann ég útþrána
ólga í mér og þess vegna var mér
nauðsynlegt að fara og búa og
starfa í öðru landi. Kynnast nýjum
stefnum og straumum. Rétt eins og
svo margir listamenn íslenskir hafa
gert í gegnum tíðina til að öðlast
olnbogarými. Aðalsteinn Ingólfs-
son hvatti mig mjög til þess að fara
utan - og sjálfur hafði ég á eigin
skinni vissulega fundið þessa þörf."
Þróast ekki einskipa
Fyrr á öldum fóru íslensk skáld
gjarnan utan til Noregs og kváðu
Noregskonungi drápur. Og á öllum
tímum hafa íslenskir listamenn far-
ið utan til að læra og efla andgift
sína. f myndlistinni er nærtækt að
nefna frumherjana Ásgrím Jóns-
son, Jóhannes S. Kjarval og Svavar
Guðnasonar. Margir hafa síðan
orðið sporgöngumenn þeirra.
BESTIVINUR MANNSINS: Tolli og hundurinn Alex sem hefur fylgt honum víða - og heldur honum selskap á vinnustofunni í fsbjarnarhúsinu.
+
í RAKARASTÓL: „Ég hef stundum sagt að líklega veiti ekkert af heilli ævi til þess að verða góður listmálari," segir Tolli.
fómi frelsi sínu í svona samstarfi.
„Þetta er samviskuspursmál fyrir
listamenn," segir Tolli. „Er hættan
nokkuð meiri í svona starfi en þeg-
ar opinber söfn eiga í hlut. Stund-
um fara menn að þóknast sýning-
arstjómm úl að fá inni í sölum
þeirra."
Um aldir og áratugi var alsiða að
líta svo á að listir og viðskipti væm
„Ég hef aldrei náð þýsk-
unni svo vel sé, en
dðnskuna tala ég alveg
reiprennandi enda
danskur í móðurætt.
Held að ekki geti verið
nema gott sem fylgi því
að flytja vinnustofuna til
Kaupmannahafnar."
andstæður. „Á allt viðskiptalíf var
settur einhver siðferðilegur merki-
miði um að það væri af hinu illa.
Listamenn kepptust við að sverja af
sér öll tengsl við viðskipti og tóku
afstöðu með baráttu öreiganna. Ég
held að þessi afstaða sé liðin undir
lok. Heimurinn er ekki svona ein-
faldur eða svart-hvítur og hug-
myndir manna um hlutverk ríkis-
valdsins eru orðnar allt aðrar en
áður var.“
Á tíndum Skarðsheiðar
Við stöndum upp frá borðinu og
göngum um vinnustofuna. Við stórt
borð em litir listamannsins og
penslar. Flóra litanna er fjölbreytt
og stórkostlegt þegar drátthagur
maður með næmt auga notar hana
sem efnivið í málverk. Fyrirmynd-
irnar skipta auðvitað ekki minnstu
máli.
„Ég hef blessunarlega mikið
komist út á land í sumar. Við Ari
Trausti fómm snemma á árinu á
hæstu tinda Skarðheiðar og síðan
inn á jökla, fyrir svo utan að hafa
gengið upp á ýmsa lægri fjallakolla
hér f nágrenni borgarinnar. Sfðan er
ég í tvígang búinn að fara norður á
Strandir og hélt einmitt sýningu á
Djúpavík. Mér er það mikil upp-
spretta og næring. Enda dásamlegt
að komast eitthvað á flakk þegar
veðrið er jafn indælt og er núna,“
segir Tolli.
Hann sýnir blaðamanni myndir
af Ströndum, Langjökli, Mýrdals-
sandi og eina mynd af Þórisjökli.
sem fer með mér á sýninguna í
London í haust. Megnið af myndun-
um kemur þó frá vinnustofunni
minni í Berlín. Þar á ég fjölda mynda
í handraðanum," segir Tolli.
Beygði ekki af leið
Fyrir ekki svo ýkja mörgum ámm
þótti það heldur ófínt að mála
landslagsverk. Tolli segir að þegar
hann var fyrir tuttugu árum eða svo
að hasla sér völl sem listmálari hafi
tískan verið sú að mála verk sem
höfðu skfrskotun í heimspeki eða
listasögu. Síðan komu ný sjónar-
mið.
Leiða má að því getum að hér
heima geti viðhorfsbreytingin
tengst því að íslendingar em nú
orðnir betur meðvitaðir um eigið
land. Em ófeimnir við að láta til-
finningar sínar þar í ljósi eins og
glögglega hefur til dæmis fundist í
þeim ólíku sjónarmiðum sem hafa
verið uppi í virkjunarmálum á und-
anförnu ámm.
„Bragi Ásgeirsson sagði í grein í
Mogganum um daginn að svo
hræðilega hefði verið litið niður á
þá myndlistarmenn sem glímdu
við landslag að þeir hefðu hrein-
lega lent í hinu andlega gúlagi. Ver- *
ið hlegnir í hel. Ég hef alltaf reynt
að halda mínu striki og beygði ekki
af leið. Enda hefur landið sjálft
alltaf verið ein af gunneigindunum
í minni tilveru og hreinlega lífið
sjálft. Mér hefur tekist að vera Tolli
sjálfúr - og drekk í mig landið og
mála það á striga." sigbogi@dv.is