Nýtt dagblað - 15.08.1941, Qupperneq 3

Fösfadagur 15. ógus’t 1941.
llTT DAOBLAÐ
3
Hvað er um hagkvæmu samniog
ana sem Bandaríkin lofuðu?
Hverníg máffí físksðlusamningurínn gerasf fæpum
mánuðí effír viðskipfafifboð Eandaríkfanna
Ritstjóri «f ábjrgOaim.:
Qunnar Benediktason,
Grundaretíg 4, simi 5510
Rítstjóm:
Garöastr. 17, «iml 2270.
Afgreiffsla:
Austurstr. 12, sími 2184.
Víkingsprent h.f., Hverf-
isgötu. Sími 2864.
Slfó
síðgæðísvífund
Jónas Guðnrandsson skrifar
forustugrein í Alþýðublaðið, þar
sieni hann heldur því fram að
afeffcaða Breta fil bandamannaj
Sinna Rússa eigi að Vera sem
hér segir: '
J>að á að viðurkenna þaö sem
,,menningarsögulegf hlutverk“
ef nazistum tekst að sigra Rúss
land og brjóta þar með komm-
únismann á bak aftur. En sef
Þjóðverjum ekki tekst þetta, þá
eiga Bretar og Ameríkumenn
að fara í stríð 'við Sovétlýö-
veldin, er þau koma lömuð úr
viðureigninni við Þýzkaland, til
þess að knýja þau til að taká
upp sama þjóðskipulag jog í
Bretlandi og Bandaríkjunum,
þftð \e,r auðvaldsskipulag með
engilsaxnesku sniði.
Um níðingsháttinn í slíkúm
fyrirætlunum, gegn bandamönn
um Breta, siem berjast með
þeim upp á líf iog dauða fyrir
tilveru beggja þjóða og leggja
alH í sölurnar, þarf iek!a að
fjölyrða. Vita skulu lesendur
Alþýðublaðsins, að þegar naz-
istar skilja frjósömustu héruð
Sovétlýðveldanna eftir í auðn
og eyðileggingu og íara fum
landið myrðandi, eyðantli og
brennandi, þá eru þeir áð vinna
„menningarsögulegt“ afrek. En
ef nazistum tekst ekki samt sem
áður að vinna bug 'á Sovétlýð-
veldunum og lmeppa þjóðir
’þeirra í þrældóm, þá leiga banda
menn þeirra, Bretar, að grípa
tækifærið og ráðast ásamt
Bandaríkjunum á Sovétþjóðirn-
ar, flakandi í sárum, halda á-
fram að brytja niður fólkið, til
þess að eyðilieggja iþað, Isem
eftir er af mannvirkjum þeirra
og allt, sem enn íer eftir af ár-
angrinum af erviði þeirra ium
áratuga skeið. Allt í þéim til-
gangi að leggja í rústtir stór-
kosltlegustu samfélagsárajngra,
is(em manhkynið hefur náð á
þeslsari jörð, til þess að landA
eigendur og auðmenn geti aft-
ur setið einir að auðæfum hinn-
ar frjósömu moldar og málm-
ríka lands: og sogið til sín arð-
inn af striti fólksins. Til þess
að ná þessu marki á lekki að
íiorfa í það, þó það kosti styrj-
öld, sem standa mundi áratug-
um saman og allar þær skelf-
ingar og hörmuegar, iblóð og
tár, Sem það mundi hafa í för
með sér fyrir hinar lá'ngþjáðú
þjóðir Evrópu. i
Það fór hrollur um íslend-
inga, þegar þeir heyrðu þau
ummæli Franaos, að j hann
Aö mihnsta kosti hálfur
mánuöur er liöinn síöan Nýtt
dagblað hreyfði því, aö þjóð-
inni þætti tími kominn til
þess aö fá aö vita, hverjir þaö
eru, sem fara hér meö her-
völd í landinu, og hvert beiöni
ríkisstjómarinnar um „vemd“
Bandaríkjanna var skrípaleik-
ur einn settur á svið til þess
aö dulbúa ásælni og yfirgang
Bandaríkjanna. Frá íslenzk-
um valdhöfum hefir ekki
heyrzt orð í þá átt að spum-
ingu þessari væri svaraö, endq
sennilegast aö þeix hafi enga
hugmynd um máliö.
En frá öðrum aðilum hafa
þó komið óbein svör viö þess-
ari spumingu, og hníga þau
öll á einn veg, sem sé þann,
að þaö séu Bretar, sem hafa
landiö hemumiö þrátt fyrir
mundi ekki hika við 'að leggja
allan Spán í rúsfir og ékki horfa
í það, þó helmingur spönsku
þjóðárinnar yrði að iláta lífiö
til þess að ná því marki, að
sigra lýðræðisstjórnina í land-
inu. En siðferðisástand manns-
ins, sem skrifar íorustugreinina
í Alþýðublaðið, er sízt betra.
Menn hryllir við, að sslík viður-
styggð siðleysisins skuli, rúmast-
í nokkurri mannssál. \
Það er mál manna, áð grein
þessi sé ákrifuð af manntetri,
sem er gereyðilagður af áfeng-
isnautn og skrifar . yfirleitt ekki
inema, í ,ölæði. Menn broáa góð
láltlega og segja 'að iekki 'sé
mark á slíku takandi. i
Við álítum aftur á rnóti að
hér sé um mjög álvarlegt mál
að ræða. Það er að vísu ekki
Torð á því gerandi þó menn
is'krifi einhverja vitleysu í öl-
æði. Það kemur meira að segja
stundum fyrir að hálfvitlausir
menn skrifa blöðunum 'greinar.
En þeg'ar blöðin taka að birta
sTíkar greinar, og láta þær
meira að segja koma sem for-
ustugreinar, sem ætlað er að
túlka málstað heilla flokka, þá
fer skörin að færast úpp í bekki
inn. Og þegar málgagin utanfík
ismálaráðherrans á í hlut, þá
er það tilræði við sæmd þjóðaf-
innar. Það verður að teljast
viottur um sljóa siðferðiskennd,
að sTík blöð skuli geta haldið
áfram að koma út.
Þó að margt megi um Breta
segja, þá er það víst, að svona
lagaðir hlutir gætu ekki kiomið
fyrir þar í landi. ÞaÖ er til
dæmis fróðlegt að taka til sam-
anburðar afstöðu katólskra
Imanina í Bretlandi, sem birt ;er
á öðrum stað hér í blaðinu.
Hér er um að ræða veilu í
siðgæðisvitund íslenzku þjóðar-
innar, sáttfýsi við ósómann, og
hér verður að spyrna við fætj.
„hervemd“ - Bandaiikjanna.
Þeir ráði hér lögum og lofum,
skipi máTum þjóðarinnar eins
og þeim sýnist, án þess aö viö
fáum nokkru um ráðið.
Skal nú gerö nokkur grein
fyrir hinum óbeinu, svörum.
sem þjóöinni hafa borizt á
skotspónum.
Er þar fyrst aö nefna brezk
blaöaummæli, sem frá upphafi
hníga öll í þá átt, aö Bretar
ætli að hafa hér liðstyrk til
styrjaldarloka, og hafi aldrei
ætlaö sér annað. Fyrirsláttur
brezku stjómarinnar, um aö
hún þyrfti á hernum aö halda
annarsstaöar, hafi veriö settur
fram í þeim eina tilgangi, aö
fá ríkisstjórnina til þess aö
ganga, að nafninu til, aö kröf-
um Bandaríkjanna um aö fá
aö setja hér herliö á land.
Bendir þaö ótvírætt til þess.
aö um þetta atriði hafi veriö
samiö milli Breta og Banda-
ríkjamanna á þeim grundvelli
aö báöar þjóðimar hefðu hér
fjölmennt setulið. En svo virö-
ist sem samkomulag hafi orö-
ið um þaö aö Bretar skuli fá
aö hafa áfram öll gögn og
gæöi af viðskiptum viö landiö.
Þá kemur aö fisksölusamn-
ingnum fræga, þar sem ís-
lenzka þjóöin er bundin þeim
böndum viö England, sem
eins eru borin aö ósjálfbjarga
nýlendum. Öll aöalframleiðsla
landsins er seld fyrirfram lun
ákveðinn tíma og fyrir ákveö-
iö verð. Þetta gerist á sama
tíma, sem fyrirsjáanleg verö-
hækkun á öllum vörum er
fi-am undan. Danska einokun-
arstjómin, sællar minningar.
ákvaö þó fast verð bæði á út-
flutningsvörum landsins og
nauösynjum þeim, sem viö
fengum innfluttar, og var aö
því leyti skárri aö skömminni
til, svo aö fisksölusamningur-
inn er sennilega lakasti viö-
skiptasamningur, sem íslenzk
verzlunarsaga greinir frá.
Hvemig má það ske, að slík
ur samniingur er undirritaöur
tæpum mánuði eftir að stjórn
mesta viðskiptastói-veldis
heimsins býður okkur hag-
kvæm viðskiptakjör og lofar
að gera allt, sem í hennar
valdi stenduv til þess að
greiða fyrir viðskiptum okk-
ar?
Hérmeð er komiö. aö þeirri
spumingu, sem allir íslend-
ingar, er láta sig hag landsins
nokkm varöa, hljóta að krefj-
ast svars viö. Loforö Banda-
ríkjanna um hagkvæm verzl-
unai-viöskipti sættu margan
íslendinginn aö nokkm viö á-
níöslu þá, sem hlaut aö fylgja
hemámi þeirra á landinu, og
meö fisksölusamningnum viö
Breta er sú hugfróun fokin
út í veöur og vind.
Því veröur ekki svaraö aö
svo stöddu, hvaða nauðsyn
knúði ríkisstjórnina til slíkra
samninga sem þessara, en
menn spyrja ósjálfrátt: Lofaöi
Bandaríkjastjórn Bretum því
aö kaupa ekkert af útgengi-
legum vörum okkar nema þá
eitthvaö af sýnishornum, sem
venjulega eru send gefins, og
samdi hún um þaö viö Breta,
aö láta okkur ekki hafa neitt
nema leyfi þeirra og samþykki
kæmi til?
Því má aö vísu ekki gleyma,
aö litlar líkur voru til þess.
aö Bandaríkin keyptu alla
framleiðslu landsins og þá
sízt ísaöa fiskinn, sem vitan-
lega stóð næst hjarta ýmissa
þeirra burgeisa, sem aö samn-
ingimum stóöu fyrir hönd rík-
isstjórnarinnar. Þeir hafa aö
vísu tryg;gt Kvöldúlfi og fáein
um öðrum stórfyrirtækjum
gott verð og mikinn gróöa á
ísfisksölunni til Englands, þó
aötir, svo sem smáútvegsmenn
og sjómenn beri vonum minna
úr bítum. Þrátt fyrir alla
greiövikni hinna brezku fisk-
braskara, sem stóöu aö samn-
ingunum viö íslenzka stéttar-
bræöur, veröa slíkir heildar-
samningar aldrei skildir til
fulls frá því sjónarmiöi einu.
ViÖskiptin viö Ameríku voi-u
stórum hagkvæmari ef tekist
heföu en verzlun viö England,
Ameríkumenn mundu hafa
borgaö í dollurum, sem voru
frjálsir peningar, er viö gátum
keypt fyrir nauösynjar og ráö-
stafaö aö vild. Bretar greiöa í
pundum og þrátt fyrir inni-
eign okkar þar í landi,
skammta þeir okkur úttekt-
ina, eins og gamall selstööu-
kaupmaöur geröi viö fátæka
skuldunauta, og þaö er víst
með' naumindum að við get-
um kríaö út úr þeim, af inn-
eigninni, peninga fyrir brýn-
ustu nauösynjum, sem ekki
fást á enskum markaði.
Bandaríkjamenn hétu okk-
ur hagkvæmum viöskiptum.
Þá vantar saltfisk og þeir
vildu kaupa lýsi, en þetta fer
nú allt til Englands og greiö-
ist í pundum sem eru okkur
verölítil fyrst um sinn. Eng-
inn efi er á því, aö íslenzkir
gróöabrallsmenn heföu frem-
ur kosiö dollarana en pundin.
Þeir höföu líka alla ástæöu til
þess aö vænta ýmissa þægileg
heita fyrir samningalipurö viö
ameríska kaupsýslumenn, svo
aö þetta afsakar ekki brezk-
íslenzka fisksölusamninginn
nema aö litlu leyti frá sjónar-
Framh. á 4. síðu.
Opínberar
auglýsíngar
Opinberar auglýsingar eru
allt annars eð]is ien auglýsingar
einstakra manna. Einstakir
imenn auglýsa í eigin þágu, hið
opinbera auglýsir vegna ’almenn
ings, til að koma til hans til-
kynningum, ér almenning varð
ar og honum 'eru sendar til að
haga sér samkvæmt. Einstakl-
ingur auglýsir þar sem hann
teiur mesta gróðavon *að, eða
eftir persónulegum dutlungum,
er hann þarf'engum að standa
reikningsskap af. En það op-
jnbera auglýsir með! það fyrír
au’gum að ná *til almennings til
að láta hann vita það, sem
hann þarf að lvita.
Fátt í fyrirbærum nútímans er
því átakanlegra dæmi ' um skort
á tilliti til almennings og sam-
þykkt opinberra vialdhafa um
að auglýsa ekki neitt í mál-'
’gagni ákveðiins 'stjórnmália-
flokks í landinu. ‘Þetta átti að
að vera fjárhagsofsókn gegn
málgögnum Sós'íalistaflokksins,
og er ekki að neita, að,að-í
ferðin var túaleg og alveg sér-
Staklega ólýðræðisleg. En 'sú
hliðin, er að ‘almenningi veit í
þessu máli, er 'þó ienn alvar-
legri. íslenzkur ríkisborgari, er
hefur máTgagn flokksins sem
aðalblað sitt, er sviptur rétti
til að fylgjast með f því, sem
hið opinbera sér ástæðu til að
tilkynna, og auglýsingastarf-
semi hins opinbera er rekin á
þann hfátt, að það íer augljóst
að hún er notuð sem styrkur
til málgagna þjóðstjórnarflokk
anna, en ekki vegna nauðsiynj-
ar almennings þess, er tilkynn
ingarnar varða. Sjúktasamlag
Reykjavíkur eyðir t. id. fé í að
auglýsa í Tímanum, er fyrst
og fremsí fer til manna, sem
alis ekki eru í Sjúkrasamlagi
Reykjavíkur, en blaði, sem sós-
íalisti er viðriðinn, og fyrst og
fremst fer til reykviskra verka
manna, er engin tilkynning
send. Barnaskólarnir í Reykja-
v'ík fá ekki að auglýsa í þess-
háttar blaði, barnaaðstandendur
þeir, sem það blað kaupa, fá
enga tilkynningu um, hvenær
börnin þeirra eiga að koma í
skóla, eða til skoðunar, eða til
sumardvalar að vorinu. Sósíal
istum er ekki talin neim nauð-
syn að vita, hvenær bæjargjöld
þeirra falla í gjalddaga," þeim
eru engar tilk'. gefnar um
umferðareglur vegna aðgerða
s'etuliðsins, neina þeir fái blöð
andstæðinga sinna, þeir fá ekk
ert að vita um það, hvenær
þeir mega komia í Sundhöllina
o. s. frv.
Þetta er svo mikill blettur í
þjóðfélagi, sem segist grund-
vallast á lýðræðisskipulagi, að
það er hreinasta furðuverk að
stjórnarvöldin skula sjá sér
fært að bjóða sér slfíkt og
furðulegur sljóleiki almenn-
ings, að ekki skuli hvaðanæva
koma mótmæli gegn svona at-
hæfi, sem þverbrýtur allar meg
inreglur þeirra skyldna, sem yf-
irvöld eiga aö svara þcgminum
í lýðfrjálsu þjóðfélagi.
«