Nýtt dagblað - 27.09.1941, Blaðsíða 2

2
N ? T T DAGBLAÐ
Laugardagur 27. september 1941.
Húsmœðraskólinn tek-
ur til starfa í vetur
Hulda Stefánsdóttir ráðin
skólastýra
Eins 'Og kunnugt er, er gert ráð
fyTir að nýr skóli taki til starfa
Gétf i bæ i vetur, og er það hús-
inæðraskóli.
Hulda Stefánsdóttir, Stefánsson-
ar skólameistara, er ráðin skólastýra,
en Ólöf Blöndal handavinnukennari.
Verið er að breyta liúsinu á Sól-
vallagötu 12, sem keypt hefur verið
vegna skólans, eftir því sem þarfir
hans krefjast, og er gert ráð fyrir
að þehn breytingum vorði lokið um
áramót, þannig að skólinn gcti þá
tekið til starfa.
í skólanum á að vera heimavist
fyrrir 24 konur, en einnig er ^ert
ráð fyrrir að skólinn taki heima-
göngu nemendur.
hísih m
Lifnr
Svíd
Kíndabjúgu
Middetfíspylsar
Klðtvezlanir
Bjðlta Lí«ssonar.
VatnsleðursUór
Gámmlskór,
Gámmístígvél,
Inniskór,
Vinnaföt o. fL —
VIÐGERÐIR
GCMMlSKÓGERÐIN
Laugaveg 68. — Sími 5113.
OOOOC XX>OOOOOOOOo-
Heíf og bðld
svíð
allan dagínn
Kaffisalan
Hafnarstrœfi 16
OOOOOOOÓOOOOOOOOO
“Gúmmísíabbar
og gámmí«
ferdajabbar
Gúmmfskógerðin VOPNI
Aðalstræti 16.. Sími 5830.
ooooooooooooooooo
Þorsteinn Erlingsson
Afstaðð hans til Dana og það sem við getum Isrt af
henni um afstoðuna til Breta
i.
Það var árið 1887. borsteinn Erl-
ingsson ©rti m. a. á þvi ári ivö kvæði
um Dani og til Dana.
Annað var Rask-kvæðið alkunna.
1 þakkirnar til Rasks,. mannsins, sem
hann unni og virti, voru ofnar á-
kærurnar til kúgaranna:
„Þvi fátt er frá Dönum, sem gæfan
oss gal,
og glöggt er það enn, hvað þeit
vlja.
l>að lilóð, sem þeir þjóð vorri
út sugú af,
það orkar ei tíðin að hylja‘‘. o.s.frv.
Fyrir þetta iilaut Þorsteinn á-
jminningu háskólaráðs og einskon-
ar útlegð frá háskólanum. 1 kvæð-
isbrotum, sem enn liafa ei verið birt,
en ort voru út af áminningu þess-
ari, lýsir Þorsteinn vel ]>jóðarstolti
sínu, þó fulltrúi smáþjóðar væri,
gagnvart hinum dönsku valdhöfum,
sem ekki skorti draml>ið, þó minna
færi fyrir vitinu.
Af öllum öðrum kvæðum I>or-
steins er svo kunnugt, hve eldheitur
ættjarðarvinur hann var, hvernig
hann stóð sífellt þar í fylkingar-
brjósti, sem harðast var sótt fram í
sjálfstæöisbaráttu Islendinga. Um
það, hvernig hann á alla lund vann
að því að fylkja íslenzku þjóðinni
saman til frelsisstríðs hennar, þarf
ekki að fjölyrða. Þjóðin veit það!.
Enginn ber á það brigður.
Það, sem Þorsteinn og svo marg-
ir ágætir menn aðrir unnu að á þvi
sviði, hefur enn fullt gildi fyrir oss
sem fyrirmynd til áð breyta eftir.
En Þorsteinn háði ekki sjálfstæð-
isbaráttu lslendinga aðeins sem ís-
Ienzkur þjóðfrelsismaður. Hann háði
hana líka sem alþjóðlegur frelsis-
sinni. Og í dag, þegar þjóð vor
á frelsi sitt næstum þvi eins mikið
undir lýðræðisöflunum meðalbrezku
þjóðarinnar eins og undir samtökum
sjálfrar sín, þá er rétt að minnast
og baráttu Þorsteins á þessu sviði
að nokkru.
Um hana fjallar hitt kvæðið, sem
ort er sama ár og Rask-kvæðið og
flutt 30. júlí 1887 í samsæti lslend-
inga fyrir danskan ritstjóra. Það er
danski vinstrimaðurinn Korsgaard,
ritstjóri að „Morgenbladet“ og síð-
ar „Aftenbladet“, sem heiðraður var
á þennan hátt.
II.
Það var harðstjóm Estrups, sem
sat að völduipj í Danmörku uin þess
ar mundir. Sú stjóm Jfúgaði ekki
aðeins Islendinga og neitaði þeim
um réttarbætur. Hún imdirokaði einn
ig danskan almenninjg í þágu nokk
urra stórjarðeigenda og embættis-
manna og ofsótti á aila lund jafnt
sósíalista sem borgaralega lýðræðis-
sinna, sem þá gengu undir nafnlnu
„vinstri rnenn". Virti einræðisstjóm
þessi þingræðið að vettugi og stýrðl
Iandínu með bráðabirgðalögum gegn
þjóðarvilja.
Það var orðið „heitt“ í Dan-
mörku um þessar mundir. Hvað eft
Það er afmælisdagur Þorsteins Erlingssonar í dag. Það
eru 83 ár síðan hann fæddist. A morguin eru 27 ár síðan hann
dó. Þorsteinn lifir ekki aðeins í minningu þjóðarinnar sem
eitthvert bezta ljóðskáld hennar, heldur og sem einhver rót-
tækasti frelsissinni, sem hán hefur átt. Það var afstaðan til
Dana, sem var vandamál dagsins þá. Sterkt var hatrið til
læirra, er kágiiðu oss. Það er afstaðan til Breta, sem er
vandamál dagslns i dag. Sterkt er enn hatrið til þeirra, er
kága oss. En við skulum ná eitt augnablik minnast þess
hvernJg Þorstclnn kenndl oss að bata harðstjórana og unn«
þcim, „sem hrista sín bönd”, — þó báðir tilheyri sömu þjóó-
iivni.
„Undír í djúpun~
um logar'

ir annað urðu skærur og árekstrar
milli frelsissinna og iögreglu aftur
haldsins.
Það var jafnvel búist við götu-
bardögum, jafnvel uppreisn og byli-
ingu ]>á og þegar. Og kva-ði Þor-
steíns lil Korsgaard gefur einmitt
til kynna vilja íslenzku frelsissinn-
anna, hinna eldheitu „Danahatara"
og ættjarðarvina, iil samfylkingar
Þorsteinn Erlíngsson.
við lýðræðisöfl dönsku þjóðarinn-
ar, sein ‘aí afturhaldinu voru úthróp-
uð sem byltingarmenn og Nihilist-
ar.
Kvæðið til Korsgaard ritstjóra
hljóðar svo:
„Vor gamla fjarra fósturjörð
þig fyrstan kjósa mundi
í hópinn sinn, sem heldur vörð
í Höfn hjá Eyrarsundi. r
Þó lið sé fyrrir fátt og snautt,
er fjandmenn ríða að garði,
ef þú ert með oss, er ei autt
í Islands Laugaskarði.
Og ef við yður fregnum frá
að fylkja loks þið taki,
vor drengjahópur dylst ei þá,
og Dönum sizt að l>aki.
Við fælumst kannskc fyrsf í stað,
flóir blóð á strætmn.
En virkjahleðslan hjálpasl aö,
það held ég að við gætuni.
Hver annan þá sem vfnur ver.
Við vikjum fyrrir aungum.
Þú fylgir oss. Og fremstir vér
í fylking þlnnl gaungum.
Við tölum aldrei orð um frið,
unz allt við fengið höfum.
Við sættumst fúsir fjendur við —
en fyrst á þeirra gröfum“.
III.
Svona róttæk, svona djörf, svona
alger’var sú samfylking, sem ætt-
jarðarvinurinn íslenzki boðaði að
gera skyldi við danska lýðræðissinna
Kenningar sösíalismans, sem hann
þá var tekinn að aðhyllast, liafa
vafalaust vísað honum leið til þess-
arar skynsamlegu og róttu afstöðu
i þjóðfrelsismálunum. Þorsteinn las
á Hafnarárum sínuin sifellt blað hins
fátæka danska sósialistaflokks, „Sos
ialdemokraten“ og var hugsjónum
þeim, sem þar voru boðaðar, trúr
til dauðadags.
En jafnvel pólitísk liyggindi rót-
tæks borgaralcgs ættjarðarvinar
hiutu að bencia, i sönm áttina og al-
þjóðleg frelsiskenning marxismans.
Samvinnan við þau öfl í Danmörki'
sem innan frá börðust gegn þetm,
sem fsland kúguðu, lilaut að vera
sjálfsagt mál fyrir þá, sem utan
frá börðust gegn sömu öflum. |
Og þó aldrei kæmi til þess að
danskir og islenzkir frelsissinnar ]
berðust samain í götuvígimum gegn '
liarðstjórn Estrups, þó sýndi það
sig þó, að stofnan, sem í kvæðinu
iil Korsgaard fólst, var rétt.
Vér vituin að það var sigur vinstri
ananna i Danmörku 1901, sem reið
baggamuninn um að vér islending-
ar fengum islenzkan ráðherra 1903.
IV.
Ættjarðarást og alþjóðahyggja,
pólitísk hyggindí og reynsla af for-
dæmum brautryðjenda vorra, bjóða
oss í dag að berjast fyrir frelsi
ættjarðar vorrar og sigri lýðræðis
Lns af sama skilningi og Þorsteinn
Erlingsson gerði 1887.
Vér hötum nú sem þá livern
yfirgang, sem oss er sýndur, ■ á
hvaða sviði sem gr. Vér hötum það
brezka auðvald, sem rænir oss arði
vinnunnar. Vér hötum það brezkt
hervald, sem sviptir oss frelsi og
rænir frá oss rétti, sem við eigum.
Við hötum það ekki sízt, af því
J>að með slíku framferði sver sig i
ætt við fasismann, verstu liarðstjórn-
ina sem heimurinn þekkir. Við
berjumst á móti því eins og við
megnum, og vér mótmælum, þegar
gerðir vorar cngin áhrif hafa á of-
ureflið.
En vér unnum að sama skapi öll
um þeim öfluin lýöræðis og frels-
is með brezku þjóðinni, semf í dag
beyja strið fyrir tilveru og frelsi
sirru — og tilveru og frelsi voru
um leið. Vér viljum samvinnu við
þessi öfl. Þeim fylgja til liiflxiar
beztu óskir vorar, — þólt vanmegna
séuin sjálifilij í striði því. En sjómenn
Sifellt berast fleiri og fleiri frétt
ir frá hinum undirokuðu löndunn
Evrópu. Þær koma seint. Þær virð-
ast stundum smáar. En þær bera
vott um ólguna, sem alstaðar er gegn
harðstjórninni, og enginn veit um
hvert þessara landa við eigum að
segja, að „þaT flýgur neistinn
að endingu úr, sem Evrópu hleypir
i loga“.
Búlgaría
í ágúst voru teknir fastir 140
meðlimir Sovétvinafélagsins í Skople,
sem áður var júgóslavnesk horg, en
Búlgarar nú drotfna yfir. Ibúarnir
svöruðu þessum handtökuin mcð
mótmælagöngum og húpfundum fyr
ir framan setuliðsstöðvar Þjóðverja
og opinberar byggingar Búlgara.
Rétt á eftir var hergagnalest
fcprengd i lioft up'p í nágrenninu.
Bændurnir hafa reiðst mjög yfir
því, að matvælin eru af þeirn tek-
in og flutt til Þýzkálan,ds. Hafa
þeir byrjað að mynda vamarsveitir
gegn yfirgangi Þjóðverja.
Belgía
Níu þúsund tonna skipi var ný-
lega sökk\t í Hagen-skurði við Ghent.
22 þýzkir járnbrautarvagnar voru
eyðilagðir á járnbrautarstöð milli
Louvain og Liege. 1 Cha^eroi var
stórt vörugeymsluhús við stálverk-
smi^jurnar sprengt í loft upjp. í þvi
voru geymdir lilutar i þýzka kaf-
báta.
Verkföll eru orðin alltíð. Hung-
ur sverfur að mörgum Belgíubúa.
i byrjun ágúst gerðu 1200 nánru-
verkamenn í Frameries verkfall, tii
að knýja það fram að fá meiri
mátvæli. 2500 námumenn í Liege-
kolanámunum lögðu líka niður vinnu.
1 Lotte, nálægt Brussel, fór kven-
fólkið i hói>göngur til ráðhússins,
til að heimta l>rauð handa hðrnuoi
sinum.
Holland
Nazistarnir hafa bælt niður
frjálsa starfsemi kristilegu verka
lýðsfólaganna. Hvarvetna rísa menn
upp gegn banni því. Kirkjan bannar
alla þátttöku í samtökum nazista
og áróður gegn nazistum er lesinn
af prédikunarstólnum.
vorir fórna þó ekki síður fyrir það
en þau.
Oss er ljóst að sigur þessara
afla, sigun í styrjöldinni við fasism
ann og sigur í átökunum við aftur
haldið heima, mun riða baggamun-
inn um það, að vér náum fullum
sigri í lýðræðis- og frelsisbaráttu
vorri, ef vér sjálfir ei liggjum á
liði voru.
Sá timi er ef til vill ckki fjarri
nð þeir, som liata hrezka kúgun á
íslandi jafn innilega og Þorsteinn
liataði danska undirakun, hylli
Frajik Owen eða Palme Dutt*) á
sa.ma liátt og Þorsteinn hyllti Kors-
gaard. Og það er léttara fyrir
þjóð vora á slikum reynslutimumi
sem nú að þræða rétta braut, er
slíkir menn sem Þorsteinn Erlings-
son hafa rutt hana og vísa oss veg-
inn. E. O.
*)Franít Owen er ritstjóri cnska
l>Iaðsins „Evening Standard“ og tek-
ur mjög frjálshuga afstöðu, Palme
Dutt er ritstjóri „Labour Mouthly",
einn bezti marxisti Englands.