Helgarblaðið - 24.04.1992, Page 16

Helgar 16 blaðið
Að éta steik - og skóga...
Eg veit ekki hvort Islend-
ingar hafa erindi sem erfiði
á umhverfisvemdarráð-
stefiiu Sameinuðu þjóð-
anna í Ríó. En hitt £rétd ég
á dögunum, að ef Banda-
ríkjamenn (og aðrir þeir
sem hafa svipað mataræði)
væm ekki jafn gráðugir í
nautakjöt og raun ber vitni,
þá væri kannski hægt að
bjarga regnskógum heims-
ins. Þetta hljómar ein-
kennilega en samt er þetta
dagsatt.
Vísar hver á annan
Þegar þetta er skrifað hefi ég
verið að lesa bölsýnar spár um
ráðstefnuna í Ríó. Menn segja að
það sé í rauninni búið fyrirfram
að þynna svo út allar samþykktir
að lítið sem ekkert hald verði í
þeim. Eins og lyrri daginn vísar
hver á annan, ekki síst þegar að
því kemur að borga fyrir það tjón
sem er orðið á vatni, jarðvegi,
skógum og lofti. Ekki gengur
neitt betur að fá menn til að taka á
sig beinan og óbeinan kostnað og
fyrirhöfn við að hætta að leggja
lífríkið í rúst.
Þróunarlöndin segja: við höfum
ekki efni á umhverfisvemd. Ríku
þjóðimar segja: við höfum ekki
efni á að borga kostnaðinn fyrir
okkur og ykkur líka. Þeir ósvifn-
ustu segja sem svo, að nátúm-
spjöll séu sjálfskaparvíti og beri
hver fjanda sinn.
Þau em að sjálfsögðu sjálfskap-
arvíti mannfólksins. En ekki bera
allir sömu ábyrgð. Þær þjóðir og
hópar sem við mestan auð búa,
þau sólunda mestu af náttúrunni.
Bæði heima hjá sér og annars-
staðar.
Og þar með erum við komin að
nautakjötinu.
Sjö gripir í kjaft
Bandarísk menning er stundum
kennd við kókakóla, gallabuxur
eða þá Hollywood-bíómyndir. Þá
er ótalinn sá þáttur hennar sem
þyngstur er á vogarskálum - í
bókstaflegum skilningi - en það
er nautakjötsátið. Steikumar
miklu sem em tákn karlmennsku,
krafts og velsældar. Safaríkar og
blæðandi.
Af þeim er svo sannarlega
mikið étið. Meðalkaninn étur á
ævi sinni sjö nautgripi sem hver
um sig vegur hálft tonn. ÖIl álfan
frá norðri til suðurs er meira eða
minna undirlögð nautgriparækt til
að sinna þessu mikla áti. Naut-
gripir em nú næstum því eins
margir og manneskjur í Suður-
Ameríku. I Astralíu em nautin
fleiri en mannfólkið.
Nautakjötið er tákn og ímynd
og staðfesting á velsæld. Frægur
hagfræðingur hefur sagt að sá erf-
iðismaður sem fær nautasteik á
sinn disk, hann muni fljótt gleyma
öllum freistingum sósíalismans.
Hér er semsagt ekki bara um
mataræði (og heilsufar) að ræða
heldur og siðmenningu og pólit-
íska inréttingu samfélagsins.
Og nú er nautakjötsátið þar að
auki orðið eitt af verstu umhverf-
isvandamálum heimsins.
Það er nefnilega útbreiðsla
nautgriparæktar sem veldur mestu
um hraða eyðingu regnskóga
heimsins. Síðan um 1960 hefúr
meira en fjórðungur allra skóga í
Mið-Ameríku verið höggvinn og
brenndur til þess að búa til bit-
haga fyrir nautgripi. I Suður- Am-
eríku hefur nautgriparæktin verið
efld með því að höggva 38% af
Amazon-skógunum.
Bergmann
Dýrt spaug
Og regnskógamir eru aðeins
hluti af gífurlegri sóun sem nauta-
kjötsgræðginni fylgir. Opinberar
skýrslur herma að um það bil
85% af graslendi í vesturhluta
Bandaríkjanna séu að blása upp
og eyðileggjast fyrir sakir ofbeit-
ar. Um það bil helmingur af öllu
vatni sem notað er í Bandaríkjun-
um, fer í að brynna nautgripum
og rækta ofan í þá fóður. Reyndar
er framleiðsla nautakjöts einhver
óhagkvæmasta matvælafram-
leiðsla sem um getur. Það þarf
hvorki meira né minna en 4500
lítra af vatni til að framleiða eina
220 gramma beinlausa nautasteik.
Nautakjötsffamleiðslan skerðir
mjög aðra framleiðslu á matvæl-
um. Meðan um það bil miljarður
manna þjáist af vannæringu fer
um það bil þriðjungur af öllu
komi heimsins í nautgripafóður -
til að framleiða kjöt sem aðeins
efnaðasti hluti mannkyns hefur
efni á að leggja sér til munns.
Svona má lengi halda áffarn:
allsstaðar eru nautin að stanga
okkar umhverfissamvisku. Naut-
griparæktin ber m.a. sína ábyrgð á
því að loftslag er að hitna á jörð-
unni (og þar eftir færast út eyði-
merkur á heitustu svæðum jarð-
ar). Brennsla skóga leysir miljónir
tonna af koltvísýringi út í and-
rúmsloftið.
Gerðu eitthvaö
sjálfur!
Nú gætu menn spurt: hvað er til
ráða? Getur það verið að það gæti
blátt áffam skipt sköpum fyrir
framtíð regnskóganna og ráðið
mörgum öðrum umhverfisvanda
ef Bandaríkjamenn og Astralir og
Kanadamenn stilltu sig um að éta
nautakjöt? Reyndar þurfa menn
ekki að ganga svo langt að heimta
að allir gerist grasætur, öðru nær.
Setjum svo að þeir sem efhi hafa
á þessum mat stilli sig um aðra
hveija steik - það eitt mundi
kannski nægja til að stöðva eyð-
ingu regnskóganna?
Það er stundum sagt um um-
hverfisvandann að menn eigi að
hugsa hnattrænt en breyta rétt
heima hjá sér. Og héma er einmitt
kominn sá góði möguleiki: ef að
meðaljóninn í Amriku segði við
sjálfan sig: nú skammta ég mér
minna kjöt og bjarga heiminum!
Það mundi hafa veruleg áhrif ef
úr yrði fjöldahreyfing. Og það
væri kannski hægt að búa hana til
með rækilegri auglýsingaherferð.
Herferðin þyrfti ekki einu sinni að
miðast við regnskógana - hún
gæti alveg eins miðað á heilsufar-
ið: stilltu þig um ofneyslu kjöts
og Iifðu lengur!
Það má ekki
En nú er frá því að segja að
slíkt er alls ekki reynt. Og þar
kemur að hinni pólitísku ábyrgð.
Bandarísk stjómvöld greiða niður
nautakjötsátið með því að gefa
kúrekunum leyfi til að beita á al-
menningum fyrir hlálega lágar
greiðslur - um leið flýta þau fyrir
eyðingu landsins.
Ekki nóg með það. Til stóð að
landbúnaðarráðuneytið færi út í
áróðursherferð til að fá menn til
að skera niður kjötát. Herferðin
átti að heita „Éttu rétt“. En við þá
herferð var hætt - undir þrýstingi
frá fyrirtækjum í kjötiðnaði.
Um leið notaði sá sami kjötiðn-
aður tækifærið til að leggja út í
nýja auglýsingaherferð upp á 45
miljónir dollara - til að fá Amrík-
ana til að leggja enn harðar að sér
við að háma í sig nautakjöt, steik-
ur, bollur, hamborgara og allt það.
Var einhver að segja að það
væri hægur vandi að stilla saman
þarfir umhverfisvemdar (með
öðmm orðum: þarfir bama okkar
fyrir lífvænlega jörð) og markaðs-
lögmálin? Ef svo er: gjöri hann
svo vel að gefa sig ffarn....
Passíur
Bachs
Sigurður Þór
Guðjónsson
Það væri að bera í bakkafullan
lækinn að skrifa lof um passíur Jó-
hanns Sebastians Bachs. Þær eru
báðar einhver mestu snilldarverk
tónlistarinnar. Trúarþelið og feg-
urðarskynið er náskyldar tilfinn-
ingar. Ef ekki bcinlínis sama til-
finningin. Því er ekki að furða þótt
mestu snillingar, sem jafnframt
eru miklir trúmenn, fljúgi hæst
þegar þeir lofsyngja guð. Og þeir
vantrúuðu geta þá alveg hrifist
með eins og þeir trúi öllu eins og
nýju neti ef þeir hafa fegurðar-
skyn.
Aldrei hafa passíur Bachs staðið
okkur nær. Á okkar dögum erum við
mikið fyrir svona næstum því kvik-
myndalega dramatík. Guðstrú okkar
er reyndar steindauð. Það er þó bót í
máli að við trúum á batnandi „lífs-
kjör“ í staðinn. Bach átti tvær konur
sem hann elskaði svo heitt að hann
átti með þeim 19 böm. Og fékk eng-
ar bamabætur. Hann vissi ekkert um
lífskjör. Hins vegar þekkti hann
leyndardóma lífs og dauða. Og var
snjallari trúboði en postulinn Páll.
Honum hefúr jafnvel tekist að
kristna gagnrýnanda Helgarblaðsins,
sem árum saman hefúr eytt föstudeg-
inum langa og páskahátíðinni í enda-
lausa andakt og hátíðlegheit með
Bach, Schutz og Gregorianus.
Jóhannesarpassían var flutt mánu-
daginn 13. apríl í Hallgrímskirkju af
mótettukór hennar undir stjóm Harð-
ar Áskelssonar. Spilað var á upp-
runaleg hljóðfæri. Óneitanlega var
hljómblærinn annar en maður á að
venjast, óbóin minntu til dæmis
stundum á trompeta. Hljómburður
kirkjuskrattans er hins vegar svo fer-
legur að mikið af tónlistinni heyrðist
blátt áffarn ekki. Að bjóða fólki upp
á annað eins fyrir tvöþúsund kall,
þótt vitað sé um þessa vankanta, er
hreinn og klár þjófnaður sem er
kirkjulegri stoftiun ósamboðinn. En
úr því vitleysan fór einu sinni af stað
ætla menn að forherðast með hana
hvað sem tautar og raular. Svo
rammíslenskt.
Það var Karlheinz Brandt sem
söng guðspjallamanninn. Og gerði
það vel en ekki frábærlega. Enda er
ekki á margra færi að túlka þetta
hlutverk sem hefúr ótrúlega margar
hliðar. Njal Sparbo var mjög heilag-
ur Kristur. Tómas Tómasson söng
Pílatus vel en heföi mátt gera hann
voldugri.
Margrét Bóasdóttir söng sópranar-
iumar skilmerkilega. Sverrir Guð-
jónsson var mjög góður alt, ekki síst
í Es ist vollbracht, einhverri fegurstu
ariu sem Bach samdi. Þar lék Olöf
Sesselja Óskarsdóttir á gambavíólu
og átti stóran hlut í heilagleika flutn-
ingsins. Bergþór Pálsson söng bassa.
Hann söng oftast nokkuð vel. Að
mínum dómi fór hann þó alltof hratt
með Mein treuer Heiland. íhugunin
og andaktin fór því forgörðum. Var
það mjög miður því þessi aría með
kómum er einhver hátíðlegasti kafli
Jóhannesarpassíunnar. Máski var
þetta sök söngstjórans.
Gunnar Guðbjömsson var hins
vegar frábær og fór einstaklega vel
með textann. í aríunni Erwáge, wie
sein blutgefarbter Rucken, náði hann
mystískri dýpt. Hann bar af íslend-
ingunum að mínu mati.
Hljómsveitin var ágæt. Og kórinn
var alveg þokkalegur. Hörður stjóm-
aði af mildum ákafa en skorti innsæi
og næmleik og fór stundum of hratt.
Rétt valið tempó er lykilatriði í þess-
ari tónlist.
Á skírdag heyrði gagnrýnandi
Helgarblaðsins Mattheusarpassíuna
sem kór Langholtskirkju flutti í
kirkjunni undir stjóm Jóns Stefáns-
sonar.
Guðspjallamaðurinn í Mattheusar-
passíunni er enn dýpri og hefúr enn
fleiri hliðar en sá í Jóhannesi. Micha-
el Goldthorpe söng hann alveg
meistaralega. Túlkun Kristins Sig-
mundssonar á Jesú var óvenjuleg og
reyndar djörf. Ég hef aldrei heyrt
söngvara gera Krist jafn mannlegan.
Það var fallegt. Kristinn söng einnig
nokkrar aríur og þá auðvitað allt
örðu vísi. Og þar var hann stórkost-
legur. Bergþór Pálsson var hins veg-
ar frernur óirtnblásinn Pílatus en
sæmilegur í einni aríu. Óratóriusöng-
ur virðist ekki eiga jafn vel við þenn-
an ágæta söngvara og óperan. Sama
er að segja um Ólöfú Kolbrúnu
Harðardóttur. Þótt hún sé góð söng-
kona í ljóðum og ópera finnst mér
hún aldrei almennilega njóta sín í
passíum Bachs. Björk Jónsdóttir
söng laglega en var ffernur tilþrifalít-
il. Nokkrir aðrir fóra með smærri
hlutverk: Bjami Gunnarsson, Eirikur
Hreinn Helgason, Harpa Harðardótt-
ir, Jón Rúnar Arason, Stefanía Val-
geirsdóttir og loks hljóp kona úr
kómum í skarðið fyrir aðra sem for-
fallaðist á síðustu stundu. Því miður
greindi gagnrýnandinn ekki nafn
hennar en hún var kynnt á staðnum.
Hljómsveitin var ágæt og kórinn
sömuleiðis. Sérstaklega dáðist ég að
kóralasöng hans. í heild var flutning-
urinn veralega áhrifamikill og hinn
djúpi og fjölbreytilcgi skáldskapur
verksins kom oft fallega ffam. Tón-
listin naut sin einnig miklu betur í
þessari hlýlegu og litlu kirkju, þar
sem áheyrendur vora nær því sem
var að gerast en í gímaldinu kalda,
Hallgrímskirkju. Þetta var sannköll-
uð helgistund þama á skírdag. En
það voru bara tónleikar í Hallgrims-
kirkju. Þetta atriði skiptir miklu máli.
Það er ekki fjöldinn sem gildir, það
er stemmningin.
Það þarf ekki að taka það ffam
hvílíka lotningu gagnrýnandinn ber
fyrir þeim Herði Áskelssyni og Jóni
Stefánssyni. En lotning hans yrði
bókstaflega takmarkalaus ef þefr
flyttu einhvem tima Mattheusarpass-
íuna eftir hinn heilaga Heinrich
Schutz. Sennilega kæmu þó fáir
áheyrendurþví enginn undirleikur er
við passíuna. Hún er eins konar ,Jie-
avy metal“ í klassíkinni. Þar er ekk-
ert skraut. Aðeins djúp mystísk
snilld. Makrokosmos í mikroko-
smos. En guð myndi hlusta.
Sérkennarar
Sérkennara eða starfsmann með sambærilega
menntun vantar í Hofsstaðaskóla næsta skólaár.
Reynsla af starfi með hreyfihömluð eða
þroskaheft börn nauðsynleg.
Nánari upplýsingar gefur skólastjóri í síma
656720 á skólatíma.
Föstudagurinn 24. april