Helgarblaðið - 29.05.1992, Blaðsíða 14

Helgar 14 blaðið
Sólargeisli frá
Það er sjaldgæf hátið að sjá
heimslistina í listasölum
Reykjavíkur. Um þessa helgi
opnar listasafh borgarinnar
viðamikla yfirlitssýningu á
verkum spænska myndlistar-
mannsins Juans Mirós í tengsl-
um við Listahátíð. Sýningin
takmarkast við verk sem eru
unnin eftir stríð, einkum frá 6.
áratugnum, eftir að Miró hafði
sest að á eyjunni Majorku, sem
mörgum íslendingum er að
góðu kunn. Fáir ferðalangar
munu þó hafa vitað að þessi
slungni listamaður átti hús sitt
uppi í hæðunum yfir Calamaj-
or-víkinni, þar sem sólþyrstir
norðurálfubúar hafa löngum
sótt í sól og bláar öldur Mið-
jarðarhafsins.
En Miró var búsettur á Majorku
frá stríðslokum til dauðadags, 1983.
Jafnframt er á þessari sýningu lögð
megináhersla á bronsskúlptúra Mi-
rós, sem sýnir okkur nokkuð aðra
mynd af listamanninum en þá sem
við þekkjum af litrikum málverkum
hans.
Þessar afmarkanir á viðfangsefn-
inu, sem trúlega ráðast að einhveiju
leyti af valmöguleikum úr safni Ma-
Yfirlitssýning
á verkum
Juans Mirós
opnuð að
Kjarvalsstöðum
eght- stofhunarinnar í Frakklandi,
sem hefúr lagt til verkin, gera það
jafhframt að verkum að við fáum
ekki þá heildarmynd af listamannin-
um Miró, sem kannski væri æskileg-
ust. Engu að síður er hér um mikla
veislu fyrir augað að ræða, og sann-
arlega flytur Miró með sér sól og
birtu Miðjarðarhafsins í ríkari mæli
en flest annað sem við getum fundið
úr myndlist 20. aldarinnar.
Miró var fæddur 1893 í námunda
við Barcelona á Spáni, sonur gull-
smiðs og mótaðist í æsku af impress-
jónisma og fauvisma, en varð eftir
komuna til Parísar 1919 fyrir áhrifum
frá dadaistum og gerðist þar einn af
frumkvöðlum súrrealistahreyfingar-
innar upp úr 1924.
Myndlist hans var þó ffábrugðin
verkum flestra súrrealista að því leyti
að hún einkennist af bamslegu sak-
leysi og sjálfsprottinni frásagnargleði
frekar en þeim þunglyndislegu og
rómantísku sviðsetningum á martrað-
arkenndum draumsýntim, sem annars
vom áberandi meðal súrrealista.
Miró tengdist aldrei abstrakt- mál-
verkinu og þótt myndefni hans hafi
verið sótt í það svið vitundarinnar þar
sem draumur og vemleikaskyn mæt-
ast, þá leitaði hann til hlutveruleikans
og sér í lagi til náttúrunnar í efnis-
föngum sínum, eins og sýningin á
Kjarvalsstöðum ber reyndar glöggan
vott um.
í samtalsbók Walters Erben við
Miró frá 1959 segir Miró: „Sérhvert
form, sérhver litur sem fyriríinnst í
myndum mínum, á rætur sínar í hlut-
veruleikanum. Hugtök eins og
„hreint form“ og „hreinn litur“ hafa
enga merkingu fyrir mér“.
Vitnisburðir um Miró
Hreyfingarleysið verkar
sérstaklega sterkt á mig.
Þessi flaska, þetta glas, ával-
ur fjörusteinn á auðri strönd,
þetta em hreyfingarlausir
hlutir sem geta komið huga
mínum á hreyfingu og hrært
við vitund minni. Það vekur
tilfinningu sem ég get ekki
fundið gagnvart mannveru
sem er á stöðugri sinnulausri
hreyfingu. Fólkið sem baðar
sig og er á hreyfingu á
ströndinni verkar minna á
mig en hreyfingarleysi
steinsins. Hreyfmgarleysið
fær mig til þess að hugsa um
rúmvíddir sem bera í sér ei-
lífa hreyfingu. Það er, eins
og Kant orðaði það, hið
skyndilega rof óendanleik-
ans í endanlegum heimi.
Völusteinninn sem er endan-
legur og hreyfingarlaus hlut-
ur, vekur ekki bara með mér
hreyfingu, heldur óendan-
lega hreyfingu, sem um-
breytist í myndum mínum í
form er líkjast neistum og
springa út úr léreftinu eins
og um eldgos væri að ræða.
Ef áhorfandinn fyndi ekki
til þessarar hreyfingar í
myndum mínum, þá væri
hann eins og leikari að lesa
ljóð sem væri honum merk-
ingarlaust.
En hann gæti líka farið á
mis við þessa hreyfingu, því
hann er í sömu aðstöðu
gagnvart myndum mínum
og ég gagnvart völusteinin-
um: hreyfingin er einungis
gefin í skyn. Það sem ég er í
raun og veru að leita eftir er
hreyfingarlaus hreyfing, eitt-
hvað sem jafngildir því sem
hefur verið kallað mælska
þagnarinnar eða því sem
heilagur Jóhannes af kross-
inum kallaði „þögla tónlist".
Juan Miró: Ég vinn eins
og garðyrkjumaður, 1981
Mynd þarf að búa yfir
þeim eiginleika að maður
uppgötvi eitthvað nýtt í
hvert skipti sem horft er á
hana. En það er líka hægt að
horfa á mynd í heila viku og
gleyma henni svo. það er
líka hægt að sjá mynd í eina
sekúndu og muna hana allt
lífið. Mynd verður að vera
fyrir mér eins og neistaflug.
Hún þarf að vera sláandi
eins og fögur kona eða fag-
urt Ijóð. Hún verður að
skjóta neistum eins og stein-
amir sem sauðahirðarnir í
Píreneafjöllunum nota til að
kveikja í pípum sínum.
Það er ckki myndin í
sjálfri sér sem skiptir máli,
heldur það sem hún leysir úr
læðingi og breiðir út. Það
skiptir ekki máli þótt mál-
verkið sé eyðilagt. Listin
getur dáið, það sem skiptir
máli er að hún hafi sáð fræj-
um í jörðina. Ég laðaðist að
súrrealismanum vegna þess
að súrrealistamir litu ekki á
málverkið sem takmark í
sjálfu sér. Það sem skiptir
máli er því ckki að máverkið
varðveitist óbreytt, heldur
að það skilji eftir sig spírur
og sái út frá sér fræjum er
geti af sér aðra hluti.
Jitan Miró: Ég vinn eins
og garðyrkjumaður, 1981.
Þegar áhorfandinn finnur
sjálfan sig í persónum mín-
um, þá finnur hann ekki það
sem aðgreinir hann frá öðr-
um mönnum, heldur það
sem hann á sameiginlegt
með öllum mönnum, hvort
sem þeir eru hvítir eða svart-
ir, suðrænir eða norrænir,
hörundsdökkir eða kínversk-
ir. Til er spakmæli eftir
Konfúsíus sem ég met mik-
ils: „Allir menn eru jafnir,
það em bara siðimir sem
greina þá að.“
Allt þetta tal um þjóðemi
er bara spuming um skrif-
ræði. Það mikilvæga er að
vera maður en ekki búr-
ókrati. Það að verða sannur
maður felur í sér að geta
nálgast alla menn, svarta,
kínverska, norræna og suð-
ræna.
Til þess að verða raun-
verulegur maður þarf maður
að losa sig við sitt falska ég.
í mínu tilfelli þarf ég að
hætta að vera Miró, það er
að segja spánskur málari er
tilheyrir samfélagi sem af-
markast af ákveðnum landa-
mærum og heilu kerfi af
skrifræðislegum og félags-
legum hefðuin. Með öðrum
orðum þá þarf að stefna að
nafnleysinu.
Hinn nafnlausi maður hef-
ur ávallt ríkt á mikilvægum
augnablikum sögunnar og
þörfin fyrir hann verður
stöðugt meira knýjandi.
En á sama tíma verður
knýjandi þörf fyrir hinn full-
komlega einstaklingsbundna
verknað, hinn fullkomlega
stjómlausa verknað frá fé-
lagslegu sjónarmiði.
Hvers vegna?
Vegna þess að verknaður
sem er fullkomlega einstak-
lingsbundinn er nafnlaus, og
sem slíkur til þess fallinn að
öðlast altæka merkingu. Ég
er fullviss um að því stað-
bundnari sem hluturinn er,
þeim mun altækara sé gildi
hans.
Þar af leiðir mikilvægi al-
þýðulistarinnar...
Tilfmningin fyrir nafn-
leysinu leiðir til samvinnu.
Þcss vegna hefur samvinnan
við Artigas að leirbrennsl-
unni heillað mig. Og í graf-
íkinni vinn ég með hópi
verkamanna og handverks-
manna. Þeir veita mér ráð
og ég ber fullt traust til
þeirra. En séu menn haldnir
stjömugrillum er þetta aug-
Ijóslega ekki hægt. Þegar ég
starfa þannnig í hópi er ég
ekki að búa til litla þjóð; sé
ég að skapa slíka, þá tekur
hún til alls heimsins.
Heimurinn stefnir til sam-
félagslegrar vem. Það er
ekki lengur hægt að ímynda
sér einangrað hús...
Nafnleysið knýr mig til að
afneita sjálfum mér, en með
því að afneita sjálfum mér
tekst mér að finna mér fast-
ari stað. Þannig er þögnin
afneilun hávaðans, en þann-
ig gerist það að í þögninni
verður hið minnsta hljóð að
miklum hávaða.
Ég leila þess hávaða sem
er fólginn í þögninni, hreyf-
ingarinnar sem fólgin er í
hreyfingarleysinu, lífsins í
hinu lífiausa, hins óendan-
lega í hinu endanlega,
formsins í tóminu og sjálfs
mín í nafnleysinu. Þetta er
allt sama viðleitnin.
Þetta er neikvæði nei-
kvæðisins sem Marx talaði
um. Með því að neita neit-
uninni er staðfestan fundin.
Þannig er einnig hægt að
líta á myndlist mína sem
glaðværa og lyndna, þótt
skapgerð mín sé harmræn.
Juan Miró: Ég vinn eins
og garðyrkjumaður, 1981
Þegar Miró kom fram á
sjónarsviðið með miklum
látum árið 1924 markaði
það mikilvægan áfanga
súrrealískrar listsköpunar.
Miró hafði þá þegar sýnt
myndlist sem ekki var sér-
lega þróuð vitsmunalega en
hafði að geyma formleg
gæði af fyrstu gráðu. A
þessum tíma yfirstígur hann
í einu stökki síðustu hindr-
animar i vegi fyrir algjör-
lega sjálfsprottinni sköpun.
Frá og með þessari stundu
Föstudagurinn 29. mai