Dagblaðið - 03.01.1976, Blaðsíða 9

Pagblaöið. Laugardagur 3. janúar 1976.
9
börnin horfin. Starfsmenn
verzlunarinnar veittu frú
MacKall þegar i stað aðgang að
hátalarakerfinu i verzluninni,
svo hún gæti kallað á Rodell og
Candy.
Löngu eftir að verzluninni
hafði verið lokað um kvöldið
hélt móðirin áfram að ákalla
börn sin grátandi.
Lögreglan leitaði af sér allan
grun i verzluninni, sem er risa-
stór, og'siðan var farið heim til
frú MacKalls, þar sem hún bjó
ásamt þritugum ástmanni sin-
um, Alfred. bar komust spor-
hundar i föt barnanna og hófu
leit. Þyrlur ásamt leitarflokk-
um voru til taks.
Frú MacKall kom fram i
sjónvarpi og bað börn sin þar
grátandi að snúa heim á leið.
Þessi sorglegi atburður var
hélzta umræðuefni New
York-búa um jólin, þegar allir
eiga að vera glaðir og góðir.
Fyrstu grunsemdir lögregl-
unnar vöknuðu þegar þeir tóku
eftir hversu nákvæmlega
móðirin lýsti þvi hvernig börnin
voru klædd þegar þau hurfu. Að
auki hafði enginn i verzluninni
séð börnin á aðfangadagskvöld-
ið.
Þegar farið var að kanna for-
tið frú MacKall kom i ljós að
nágrannar og ættingjar töldu
hana slæma móður, sem meira
að segja hafði komið fyrir rétt
ákærð fyrir slæma meðferð á
börnum sinum.
A jóladag neitaði hún að fara
frá lögreglustöðinni ef svo færi,
sagði hún, að börnin fyndust.
Spurningunum, sem beint var
til hennar, var nú breytt. Þær
urðu beinskeyttar og ákveðnar.
Þegar búið var að setja Mac-
Kall og ástmanninn upp i bil og
átti að fara með þau til að
gangast undir lygamælispróf,
guggnuðu þau og játuðu að hafa
myrt bæði börnin.
A annan dag jóla óku nokkrir
lögreglubilar inn á yfirgefna lóð
i austurhluta Harlem. Illa
brennd lik barnanna tveggja
fundust þar i pappakassa. Börn-
in voru svo smá áð bæði voru
sett i einn lilípoka.
Daginn eftir var frá þvi skýrt
að dánarorsök barnanna hefði
verið barsmiðar. Liklega höfðu
þau dáið einum eða tveimur
dögum áður en tilkynnt var um
lát þeirra.
Frú MacKall og ástmaður
hennar voru ákærð um morð og
ekki gefinn kostur á að ganga
laus gegn tryggingu. begar þau
komu fyrir rétt reyndu tvær
systra hennarað ráðast á hana i
réttarsalnum.
Að sögn lögreglunnar reyndu
þau þokkahjúin að fela glæpinn
af ótta við reiði afans, sem ekki
myndi sjá barnabörn sin á jól-
um eins og áður.
„Hann var yfir sig hrifinn af
börnunum og þess vegna reyndu
þau að blekkja hann,” sagði
lögreglumaður einn.
Ódœði í hesthúsinu
Leikfélag Reykjavikur:
EQUUS
Sjónleikur i tveim þáttum eftii
Peter Shaffer
Þýðandi: Sverrir Hólmarsson
Leikstjóri: Steindór Iljörleifs-
son
Leikniynd: Steinþór Sigurðsson
Lýsing: Magnús Axclsson
Leiktónar: Marc Wilkinson
Það er að skilja að Peter
Shaffer hafi sannan atburð fyrir
sér i Equus: að hið óskiljanlega
ódæði sem leikurinn snýst um
hafi raunverulega skeð. Allt
annað sem gerist i leikritinu
segir hann að sé sinn eigin til-
búningur. Enda er það tilraun
hans til að „skýra” verknað
drengsins i leiknum sem upp úr
þurru tekur sig til og blindar sex
hesta. Af hverju gerir hann
þetta?
Svör Peter Shaffers við þvi
spursmáli eru einkum sálfræði-
leg, bæði efni og aðferðir leiks-
ins eru að verulegu leyti sótt i
smiðju til Freuds og sálgrein-
ingarinnar, þau snúast þá um
duldir og bælingu, um sam-
blendni kynferðislegra og trúar-
legra áhrifaafla i sálarlifinu.
Sjálf aðferð leiksins er sótt til
sálgreinenda: atburðarás leiks-
ins fer fram i samtölum læknis
og sjúklings, drengurinn i leikn
um lifir upp á ný og leikur fyrir
lækninn þá atburði sem leiddu
til ódæðisins i hesthúsinu. En
lika felur leikurinn i sér ein
hvers konar tilraun til „goð-
sögulegrar” túlkunar á þessum
atburðum: Alan litli Strang er
ekki bara sjúkur, hann er lika
kentár, lifandi goðsögnin. Af-
brigðilegur, einangraður og
innilokaður hefur hann þrátt
fyrir allt lifað óhefta ástriðu —
öfugt við lækninn sem á aí
„hjálpa” honum til heilbrigðra
lifshátta á ný.
Er nema von að læknirinn,
Martin Dysart, spyrji hvað
hann i rauninni geti gert fyrir
drenginn? Hann getur að visu
leyst hann undan þjáningum
sinum. En er ekki þjáningin
hans sanna lif, sannari miklu en
sú hversdagstilvera sem hann á
kost á i staðinn? Hverju er hann
bættari heilbrigður, kominn i
lag með föður sinum, hinum
samviskusama prentara og
sósialista af gömlum skóla, eða
lækninum með allri sinni vantrú
á starf sitt, innilokuðum i sinu ó-
frjóa og ástlausa hjónabandi, og
þúsund og ■ einum hversdags-
manni öðrum.
Likast til er það nú þessi um-
ræða sem hæpnust má þykja i
Equus. Sjálfsfróun á hestbaki
kann að vera skáldleg og
skemmtileg iþrótt, en annað né
meir er það auðvitað ekki sem
Alan Strang iðkar i hestadýrkun
sinni: Það er til nokkuð mikils
mælst að taka sögu hans sem
einhvers konar skáldlega i-
mynd, hinnar fullkomnu
ástriðu, sanna lifs. Þjáning hans
er hins vegar raunveruleg og sú
útrás sem hún fékk i hesthúsinu,
og úr þeirri þjáningu má bæta.
Það er veruleiki, annað draum-
órar. betta eru nokkurn veginn
rök dómarans i leiknum, vin-
konu læknisins — en ekki verður
betur séð en höfundurinn hallist
frekar á sveif með hinum „goð-
sögulega” málflutningi læknis-
ins.
Enhvaðsem þessum álitaefn-
um liður er Equus fjarska hag-
anlega gert leikrit. Peter Shaff-
er hefur glöggt auga fyrir tisku-
legu hugmyndafari eins og sjá
má á umræðu hans um hvers-
dagslif og goðsöguna, sam-
blendni ofbeldis og kynlifs i leik-
riti hans, ásamt tilheyrilegu
stripaatriði. En fyrst og fremst
erhann fjarska handlaginn leik-
húsmaður, eins og raunar mátti
áður sjá af Svartri kómediu,
hinum hjólliðuga farsa sem
leikinn var i Iðnó i hittifyrra eða
svo. I Equus er hann i fyrsta
lagi að segja spennandi sögu, og
segir hana með yfir-
burða-leikni, svo áhorfandinn
situr hugfanginn af hinu óhugn-
anlega efni hvort sem honum
tekst að sjá guð i hestinum með
Alan Strang, fullkomnun guð-
iegrar ástriðu i samruna manns
og hests.
t sjónarmiðju leiksins eru tvö
hlutverk og hann stendur eða
fellur með þeim, lækninum og
sjúklingi hans, Martin Dysart
og Alan Strang. Leikfélag
Reykjavikur hefur ekki einasta
verið heppið með verkefni i
þetta sinn heldur sýnir það sig
að eiga ungum leikara á að
skipa sem er eins og kjörinn i
hið stóra og vandmeðfarna hlut-
verk Alan Strangs: frumsýning-
in á Equus verður ekki sist
minnisverð fyrir hinn stóra sig-
ur sem Hjalti Rögnvaldsson
vinnur i hlutverkinu. Otlit og at-
gervi leikarans hæfir hlutverk-
inu eins og á verður kosið, og
Hjalti sýndi sig þess umkominn
að fara alveg náttúrlega með
það árTofgerðar eða væmni, svo
aðeins séu nefndar þær hættur
sem augljósastar virðast.
A móti honum kemur Jón Sig-
urbjörnsson i hlutverki hins
greinda en dapra læknis, sem
lifir i draumum um griska
klassik og hefur ekki kysst kon-
una sina i sex ár. Það er kunn-
ara en frá þurfi að segja hversu
traustur og vandvirkur leikari
Jón er.enda uppfyllir hann allar
manns vonir i hlutverki læknis-
ins, samleikur þeirra Hjalta fá-
gætlega vandaður og nákvæmur
i öfgalausu raunsæi.
Hitt er skrýtið hversu litil
rækt er lögð við hin minni hlut-
verk i þessari annars fallegu
sýningu, aðeins hin minnsta
sem af verður komist með. Þau
skipta þó vissuléga máli fyrir
framvindu sögunnar i leiknum,
einkum hlutverk hins kvenlega
kvendómara: Hesther Salomon
sem Helga Bachmann lék mjög
i sömu sniðum sem kvenlauti-
nantinn i Skjaldhömrum Jónas-
ar Árnasonar i haust. Hún er
vinur og trúnaðarmaður
Dysarts læknis og áhugi manns
á sálarkröggum hans veltur ó-
neitanlega mestpart á samskip-
um þeirra. Guðmundur Pálsson
er Frank Strang, faðir Alans, og
Margrét ólafsdóttir Dora móðir
hans, en vitaskuld felst hin sál-
fræðilega „skýring” á atferli
Alans sumpart i hjúskap og
heimilishaldi þeirra. Það mátti
ráða af hlutverki Margrétar að
þessu efni væri unnt að gera
markverðari skil en hér reynd-
ist.
Halla Guðmundsdóttir er
einkar elskuleg leikkona, en
spuming má vera hvort Jill
Mason, sem leiðir Alan i hold-
lega freistni i' hesthúsinu.á að
vera alveg svona ljóðræn og
indæl. En þau Halla og Hjalti
fara verulega fallega saman
með hið viðkvæma samfaraat-
riðisittsem ósköpunum veldur i
leiknum.
Soffia Jakobsdóttir, Hjalti
Rögnvaldsson. Helga Back-
niann. llalla Guðmundsdottir,
Jón Sigurbjörnsson, Guö-
mundur Pálsson og Margrét
Guðmundsdóttir.
Krjúpandi er lljalti Kögn-
valdsson. hestarnir eru Þor-
leikur Karlsson. Siguröur
Karlsson, Kjartan Ragnars-
son og Hannes Ólafsson.
Leiklist
Jón Sigurbjörnsson og Hjalti Rögnvaldsson.
Kjaliarinn
Geir R. Andersen
hags-vandihjá þjóðinni, eins kon-
ar mein sem allir landsmenn
ganga með, og þvi aldrei rædd
nema i hálfkæringi eða þá að
gripið er til smáatriðanna og þau
rædd i þaula en forðast að minn-
ast á læknisaðgerðir sem duga.
Að visu hefur verið tæpt á
nokkrum þeim ráðum sem vitað
er að til þarf svo að lækning geti
átt sér stað, og jafnvel hafa ein-
staka forsvarsmenn i efnahags-
og fjármálum látið frá sér fara
hugmyndir sem samrýmast
raunverulegum úrbótum i
þessum málum, en hefur svo sett
dreyrrauða jafnskjótt og þeir
hafa fundið að mótstaða er fyrir
slikum úrbótum hjá öðrum valda-
miklum mönnum innan „flokks-
ins”, eða kjósendum sem hafa
hagsmuna að gæta með áfram-
haldandi vanda.
Þessi hræðsla við raunveruleg-
ar úrbætur i fjármálum hefur
gengið svo langt að talið var
heppilegra að láta yngri deild
annars stjórnarflokksins, Fram-
sóknarflokksins, setja fram
hugmyndir að úrbótum á
SUF-siðu Timans en að þær
kæmu beint frá forystumönnum
eða ráðherrum. En hér er um þá
sjálfsögðu ráðstöfun að ræða að
fella tvö núll aftan af krónunni til
þess að styrkja islenzka gjald-
miðilinn.
Einhver afturkippur virðist þó
hafa komið upp siðar þvi ekki var
minnzt á þessa aðgerð nema einu
sinni af hálfu Framsóknarmanna
ogaldrei af neinum öðrum stjórn-
málamönnum eftir það, en tekin
upp umræða um smáatriðin á
ný.
En hvernig sem tekið verður á
þessu sérstaka vandamáli eða
öðrum, sem upp kunna að koma i
framtiðinni, er það staðreynd að
lausn þeirra er að miklum mun
auðveldari þegar umræður um
þau geta farið fram á grundvelli
frjálsra og ótakmarkaðra upplýs-
inga og án tillits til þess hvort
ákveðnir stjórnmálaflokkar eða
launþegahópar eigi hagsmuna að
gæta með þvi að draga varanlega
iausn á langinn.
Ti! þess að slikt sé mögulegt er
það mjög mikilvægt að fjölmiðl-
ar, a.m.k. þeir sem telja sig hlut-
lausa og óháöa, haldi vöku sinni
þótt hinum sem enn eru háðir
eftirlitiogskorðursettar af útgef-
endum eða pólitiskum öflum
verði meinað að fjalla um nokkur
þau mál sem þýðingu kunna að
hafa án þess aö hafa fyrst brotið
þauniðuri smáatriði svo mörg að
þau geti enzt til umræðu vikum og
jafnvel mánuðum saman, eða
eins lengi og henta þykir.
Þagnarskyldan svonefnda og
leyndarhula yfir hvers kyns mál-
um, sem i raun eiga að vera á
allra vitorði, eru verstu óvinir
frjálsrar fréttamiðlunar og um
leið eðlilegs þjóðlifs i lýðræðis
riki. Að þagga niður sjálfstæðar
og rökfastar umræður um þjóð-
mál eða mál, sem varðar sam-
skipti almennings við hið opin-
bera, ætti að vera eitt af þvi sem
heyrir fortiðinni til. En i raun eru
Islendingar miklu einangraðri frá
þeirri þróun, sem átt hefur sér
stað i þessum efnum alls staðar á
vesturlöndum, heldur en menn
gera sér grein fyrir.
En breytingin mun ná hingað
og atvikin leiða til þess, hvert af
öðru, að fjölmiðlar opnast fyrir
málefnalegri skrifum, aðgengi-
legri fréttaflutningi og nánari
tengslum við opinbera stjórn-
sýslu og stofnanir. Sú tiö er liðin
að fólk láti kúga sig til hlýðni i
skoðunum eða málflutningi. Við
hófum dæmi um slika þróun, lika
hérlendis, á árinu sem er að liða
þegar reynt var að þagga niður
rökfastar umræður um landbún-
að á tslandi, — og sem leiddi til
stofnunar nýs, óháðs dagblaðs.
Slik mun þróunin verða og nú
nýlega hafa komið fram efa-
semdir um að rikisvaldið sé eini
rétti aðilinn sem eigi að hafa með
höndum rekstur útvarps og hvort
ekki sé heppilegra að þessi rekst-
ur falli undir frjálsa fjölmiðlun.
Tjáningarfrelsið er og mun
verða ein af undirstöðum undir
lýðræðisþjóðskipulagi og þvi
verður að telja það sjálfsagða
stefnu að styðja hvers konar við-
leitni sem gefur fyrirheit um rétt
manna til þess að koma sjónar-
miðum sinum á framfæri, hvort
sem það er gert með einstöku
framtaki eða frjálsum óháðum
stofnunum.
Það myndi margt breytast hér
á landi, og eingöngu til batnaðar,
ef sú þróun fær byr hjá almenn-
ingi að mál séu rædd á frjálsum
grundvelli, án opinberrar ihlut-
unar og þagnarskyldan viki fyrir
sjálfkrafa og tafarlitlum upplýs-
ingum um allt er varðar þjóðfé-
lagsleg samskipti i landinu.
Ef til vill veröur lagður grund-
völlur að slikum samskiptum og
frjálsari fjölmiðlun á næsta ári.
Vel væri hægt að hugsa sér að ný-
byrjaðar viðræður milli aðila
vinnumarkaðarins, og raunhæfar
upplýsingar um þær frá fjölmiðl-
um. væri fyrsö prófsteinninn.
Arið 1976 l'æri þá vel af stað.