Dagblaðið - 12.07.1980, Síða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ 1980.
Sigurvegari þessara kosninga var
óumdeilanlega Sósíalistaflokkurinn
sem frá síðustu kosningum jók at-
kvaeðamagn sitt um 2,8% og var
hann eini flokkurinn sem bætti
nokkru við sig. Kommúnistar stóðu í
stað (töpuðu 0,3%) en Kristilegir
demókratar misstu talsvert af fylgi
sínu frá 1979 eða 1,3% en hafa þó
bætt hag sinn frá 1975 þegar þeir
biðu mikið afhroð.
Hvað þýða svo þessar smávægi-
legu breytingar á fylgi flokkanna?
Kristilegir demókratar túlka þær sem
stuðning við núverandi ríkisstjórn
sem þeir sjálfir mynda ásamt sósial-
istum og Lýðveldisflokknum (PRl)
semermiðflokkur.
En þar sem eini stjórnarflokkurinn
sem bætti við sig var Sósíaiista-
flokkurinn þá hljóta úrslitin í raun og
veru að vera stuðningur við hann
einan. Og þar sem PSI er rótgróinn
vinstri flokkyr hljóta menn að túlka
úrslit kosniáganna sem rós í hnappa-
gatið fyrir vinstri flokkana 1 heild en
ekki fyrir ríkisstjórnina.
Enn sem fyrr staðfesta úrslitin að
sósíalistar eru eins konar tengiliður
milli þriggja pólitískra meginstrauma
á Ítalíu og jafnframt nokkuð
áreiðanlegur mælikvarði á pólitiskar
sveiflur. Þeirra bíður nú sá vandi að
sætta nýjar héraðs- og sveitarstjórnir
sem margar hverjar eru „rauðleitar”,
þ.e. samansettar af kommúnistum,
sósíalistum og kannski öðrum vinstri
flokkum, og ríkisbáknið sem er
stjórnað samkvæmt formúlunni DC
+ PSI + PRI, þ.e. af mið- eða
hægristjórn.
vinnurekendavaldið í landinu. En því
miður virðist því ekki að heilsa nú.
Þvert á móti hefur forysta verkalýðs-
hreyfingarinnar sjaldan verið jafn-
sundruð. Og þeir sem í undangengn-
um samningum hafa helst þrýst á um
baráttustefnu af hálfu verkalýðs-
hreyfingarinnar tvístíga nú og velta
þvi fyrir sér hvort þeir eigi frekar að
berjast fyrir hagsmunum
umbjóðenda sinna eða framlengja lif
ríkisstjórnar, sem flokksbræður
þeirra sitja í.
Kreppan og
kjaramálin
í núverandi samningum hefur
verkalýðshreyfingin svo sannarlega á
brattann að sækja. Ekki bara vegna
þess hversu skert vísitalan er — ekki
bara vegna þess að verulegur hluti af
forystu hennar er rigbundinn á klafa
stéttasamvinnustjórnar — heldur
einnig vegna þess að nú er að dynja
yfir enn ein efnahagsleg kollsteypan
með samdrætti og verðfalli á
erlendum mörkuðum.
Auðvitaö er ljóst að ramakvein
frystihúsaeigenda ber að taka með
fyrirvara. Það vekur strax undrun
hversu samtaka þeir eru. Það er jú
þekkt staðreynd að afkoma
frystihúsa á landinu er ákaflega mis-
munandi þannig að sum þeirra eiga
að vera löngu komin á höfuðið áður
Það hlutverk virðist hafa í för með
sér hinar mestu þverstæður. En'ítalir
eru nú farnir að venjast sveigjanleika
eða málamiðlunarstefnu sósíalista
sem nánast hafa sérhæft sig i slikum
brögðum. Kjörorð þeirra gætu þsss
vegna verið: í ríkisstjórn, hvað sem
það kostar.
Meöan við ræðum tengsl sósíalista
við önnur stjórnmálaöfl er rétt að
minnast á hlut róttækra (PR). Meðan
á kosningaundirbúningi stóð ráku
þeir ötulan áróður fyrir því að menn
skiluðu auðu á kjördegi, til aö láta í
ljós vantraust á stjórnmálamenn yfir-
leitt, en auk þess stóðu þeir að undir-
skriftasöfnun um allt landið þar sem
farið var fram á þjóðaratkvæði um
ýmis stórmál, m.a. afnám dýraveiða í
landinu, kjarnorkuver, frjálsa
notkun á hassi o.fl. Síðan gerðist það
að sósíalistar, einir ítalskra stjórn-
málaflokka, lýstu yfir stuðningi við
Flamlnio Piccoli formaður
Kristilegra demókrata.
Kjallarinn
Ásgeir Daníelsson
en önnur byrja að sjá fram á verulega
erfiðleika. Af þcssum ástæðum má
ætla að aðgerðir frystihúsaeig-
endanna nú á dögunum hafi að hluta
til verið innlegg i samningamálin og
haft það hlutverk að veifa at-
vinnuleysisgrýlunni framan i launa-
fólk. Það er þess vegna furðulegt að
forysta launafólks skyldi ekki
krefjast þess ákveðið að fá innsýn í
fjárreiöur einstakra frystihúsa til að
þjóðaratkvæði um þessi mál. Svo
virðist sem róttækir hafi þakkað fyrir
sig með því að greiða sósíalistum
atkvæði sitt, þ.e. þeir sem ekki
skiluðu auðu.
Það liggur því ljóst fyrir að vel-
gengni sina í kosningunum geta sósía-
listar að hluta þakkað róttækum.
Tölurnar virðast staðfesta þá
ályktun. Árið 1975 þegar Róttæki
flokkurinn hafði ekki enn séð dagsins
Ijós, hlutu sósíalistar 12% atkvæða
og árið 1979, þegar róttækir fengu
3,2%, hröpuðu sósíalistar niður i
9,9%. í ár buðu róttækir ekki fram
til héraðs- og bæjarstjórna og sósía-
listar bættu við sig 2,8%.
Séu kosningaúrslitin stuðningur
við ríkisstjórnina eins og Kristilegir
demókratar halda fram, þá stöndum
við frammi fyrir þeirri einkennilegu
staðreynd að stuðningurinn er rót-
tækum að þakka — sem eru i
Bettino Craxl formaður Sósialista-
flokksins.
Enrico Berlinguer formaOur
Kommúnistaflokksins.
stjórnarandstöðu. Það er von að
maöur spyrji sjálfan sig hvort þeir
róttæklingar sem greiddu sósíalistum
atkvæði sitt hafl gert sér grein fyrir
þessari hlið málsins. Satt að segja
efumst viðumþað.
Hvað kommúnista varðar þá hafa
þeir haldið fylgi sínu nær óbreyttu í
þtim héruðum og borgum þar sem
þeir voru sterkir fyrir.
Norður móti suðri
f framhaldi af þessum hugleiðing,-
um er rétt að gera grein fyrir þvi
hvernig atkvæði ítala skiptast eftir
landshlutum. Þessar kosningar
staðfestu enn frekar það djúp sem
virðist ríkja milli suðurs og norðurs.
Fyrir norðan er iðnaður allur í blóma
og þar eru stærstu borgirnar — og
mest fylgi vinstri flokkanna. Fyrir
sunnan og á eyjum eins og Sikiley og
Sardiníu er valdasvæði Kristilegra
sjá hvort að þeim þrengdi i samræmi
við ópin.
Meðan einstakir atvinnurekendur
hafa yfirráð yfir lífsafkomumögu-
leikum fjölda fólks og geta veifað at-
vinnuleysisgrýlunni jafnskjótt og
þeim finnst hagsmunum sinum
ógnað, þá verða hin óhjákvæmi legu
samdráttarskeið auðvalds-
búskaparins tímabil varnarbaráttu
launafólks. Með þessu er ekki verið
að segja að samdráttur i auðvalds-
búskapnum hljóti alltaf að leiða til
launalækkana. Hvort svo verður
ræðst af styrkleikahlutföllum
stéttanna og baráttuvilja launafólks.
Hér er aöeins verið að segja að á
samdráttarskeiðum er launabaráttan
háð við erfiðari aðstæður en t.d. á
þenslutímum t>egar vinnuaflsskortur
er rikjandi.
Þrátt fyrir allt það skipulagsleysi
sem einkennir íslenska auðvalds-
búskapinn (nýlegasta dæmið og eitt
það besta er mokaflinn nú í vor úr
ofveiddum stofnum jem leiU héfúr
til þess að atvinnurekendur sitja uppi
með lélega vöru sem er að sprengja
birgðageymslur), þá nægir núverandi
verðmætasköpun íslensks launafólks
til að búa öllum mannsæmandi líf.
Besta aðferðin til að sjá þessa
staðreynd er einfaldlega að skoða
tölur um þjóðarframleiðslu og einka-
neyslu í landinu. Þá kemur í ljós að á
verðlagi í dag gefur framleiðslan af
sér tekjur sem nema rúmlega 400 þús.
kr. á mánuði á hvert einasta manns-
barn í landinu. Ef við skoðum bara
einkaneysluna þá er áætlað að hún
nemi í ár upphæð sem samsvarar á
verðlagi i dag rúmlega 300 þús. kr. á
mánuði á íbúa.dlörn og gamalmenni
meðtalin!) Athugið að inn í einka-
neysluna koma ekki beinir skattar og
ekki heldur fjárfestingar i nýjum
íbúðum. Þetta þýðir sem sagt að
meðaltekjur meðalfjölskyldu í
landinu, sem í eru 1—2 börn, er
rúmlega milljón á mánuði — eftir
skatta! Þegar þetta er boriðsamanvið
það sem stór fjöldi láglaunafólksþarf
að lifa af má ljóst vera að Iaun þess
mega stórhækka án þess að þau fari
umfram réttmætan hlut þess í þeim
verðmætum sem það hefur skapað.
Þessi verðmæti er hægt að sækja i
vasa þeirra atvinnurekenda og
braskara sem fela stórgróða sinn með
verðbólgubraski og oft beinu
svindli.
Það er í raun ákaflega eðlilegt að
margt launafólk er óöruggt og tor-
tryggið á gang samningamálanna.
Það veit í raun ekki hvaða kröfugerð
er haldið fram innan samninga-
nefndanna. Það hefur ekki séð eða
heyrt rædda neina baráttuleið til að
ná fram hagstæðum sarnningum.
II
Marco Pannella formaður Róttæka
flokksins.
demókrata og þar er að finna mestan
stuðning við öfgahreyfingar til
hægri. Samt virðast áþreifanlegar
framfarir hafa orðið í stærstu borg-
um landsins, frá norðri til suðurs — í
Milanó, Toríno, Genúa, Feneyjum,
Flórens og Napólí — þar sem vinstri
menn hafa verið við stjórn. í borg
eins og Napólí þar sem ríkt hefur
aldagömu! eymd og félagslegt órétt-
læti, lita menn ögn ojartari augum á
framtíðina.
Kristilegir demókratar halda enn
sínu upp til sveita og á þeim svæðum
þar sem mest er fátæktin, þaðan sem
karlmennirnir fara í stríðum straum-
um norður í land i atvinnuleit.
Nú er að sjá hvort hinar nýju
héraðs- og bæjarstjórnir eiga eftir að
hafa áhrif á þjóðmálin. Alltént
skulum við vona að ekki komi til
nýrra kosninga árið 1981.
Það hefur horft upp á hvernig forysta
verkalýðshreyfingarinnar hefur
hopað hvað eftir annað frammi fyrr
sameiginlegri sókn ríkisvaldsins og
atvinnurekenda. Forystumenn verka-
lýðshreyfingarinnar bíta síðan í
skottið á sjálfum sér þegar þeir benda
á lítinn baráttuvilja launafólks til að
afsaka aðgerðaleysi sitt.
Það er öllum ljóst að verkalýðs-
hreyfingin mun í yfirstandandi
samningum ná þvi einu fram sem hún
hefur afl til að knýja fram með
hótunum um aðgerðir. Og ef dæma
má af reynslu allra undanfarinna
samninga munu atvinnurekendur
ekki hreyfa hönd eða fót fyrr en út í
beinar aðgerðir er komið.
Ef ekki tekst að virkja upp baráttu
vilja og samstöðu innan verkalýðs-
hreyfingarinnar þá lyktar þessari
samningalotu með vonlausum
aðgerðum og kjaraskerðingar-
samningum eins og t.d. árin 1975 og
'16. Hvort svo verður ræðst af því
hvort launafólki tekst að þrýsta á
forystu verkalýðshreyfingarinnar um
að taka upp markvissa stefnu í
samningamálunum i stað þeirrar
hálfvelgju og snakks sem hefur
einkennt hana á undanförnum
mánuðum.
Ásgeir Daníelsson,
hagfræðingur.
íslandi.
Munurinn er eigi að síður ugg-
vænlegur þegar við sjáum 5.359
íslendinga, á einum áratug, yfirgefa
land sitt og gerast þegnar annarra
þjóða.
Ekki verður myndin af fólks-
fjölgun á íslandi bjartari ef við
berum saman okkar 1100 ára sögu og
þau 500 ár, sem Norður Ameríka
hefur að baki frá því Evrópumenn
tóku að flytjast vestur um haf.
Árið 1922 ákváðu Bandarikja-
menn að setja takmörk á fjölda
innflytjenda. Þrátt fyrir þessar tak-
markanir hefur straumurinn veriö
nær þvi óstöðvandi, og mun færri en
vilja fá tækifæri til að setjast að í
þessu vinsæla landi.
Því verður því varla haldið fram
með rökum, að Island sé eftirsótt
land til búsetu, enda viðurkennum
við það oft sjálfir að landið sé á
mörkum hins byggilega heims. Sem
afsökun fyrir tilveru okkar höfum
við þó getað bent á Grænlendinga,-
sem auk þess eru „eskimóar” og þar
af leiðandi mun frumstæðari en við,
sem rekjum ættir okkar til konunga
og höfum skrifað íslendingasögur og
viðhaldið hinni fornu, norrænu
tungu.
Við eigum meira að segja einn
nóbelshafa. En það þykir nú ekki
mikið stórt i sumum löndum, ekki
síst þegar talað er um nóbelshafa í
bókmenntum. í Bandaríkjunum
þykir það að vísu alltaf nokkur
virðingarauki fyrir háskóla að hafa
Glugginn
Bragi Jósepsson
prófessor, sem hlotið hefur nóbels-
verðlaun, og þvi fleiri því betra.
Fyrir nokkrum árum hugleiddu
menn mjög djúpt hvor væri merkari
menntastofnun Harvard háskóli eða
háskólinn i Berkeley. Sá fyrrnefndi
varð strax hærri á stigum fyrir aldurs
sakir, stofnaður 1636. Sá siðarnefndi
ekki fyrr en 1868. Þá fékk Harvard
einnig mun fleiri stig út á eintaka-
fjölda bókasafnsins, sem reyndist
vera um 9 milljón eintök. Berkeley
varð að láta sér nægja 5 milljón
eintök.
Mörg fleiri atriði voru dregin til
og mátti stundum vart á milli sjá.
Berkeley hafði t.d. vinninginn að því
er varðaöi fjölda prófessora, sem
hlotið höfðu nóbelsverðlaun.
Berkeley var þar með níu nóbelshafa
en Harvard aðeins með sjö.
Þetta þykir okkur, sem búum í fá-
mennu landi, nokkuð stórar tölur.
Það er til dæmis mjög algeng skoðun
meðal háskólamanna, sérstaklega
stjórnenda, að háskóli með innan við
milljón eintök bóka og timarita geti
varla talist nægilega vel búinn til að
veita þá menntun, sem nú er krafist.
Þetta þykir okkur íslendingum
einnig nokkuð stórar tölur, enda þótt
við höfum þurft að senda stóran
hluta nemenda okkar til annarra
landa til framhaldsnáms
Því miður getum við ekki leyst
þessi vandamál með því að bera fyrir
okkur „miðað-við-fólksfjölda hug-
myndafræðina” eða með því að leiða
það hjá okkur. Félagsleg vandamál
fólksfæðar eru staðreynd hjá okkur
islendingum, nokkuð sem við
verðum að læra að horfast i augu við.
Við skulum drepa á eitt atriði sem
í fljótu bragði virðist ekki vera stór-
kostlegt, en þegar málið er skoðað
nánar kemur í Ijós, að það er
dæmigert vandamál, sem hægt er að
finna í efnahags- og atvinnulifi
íslendinga.okki sístsíðustu áratugina,
eftir að tækni og visindum fleygði
hvað mest fram. Ég á hér við skyrið.
Ekki veit ég um uppruna þess, en hins
vegar er Ijóst, að við íslendingar
höfum búið til og borðað skyr öldum
saman. Þrátt fyrir það duttu
íslendingar aldrei niður á þá
hugmynd að framleiða jógúrt.
Bandaríkjamenn voru farnir að
framleiða jógúrt fyrir 1960, en þegar
íslendingar loksins rákust á fyrir-
bærið, seinna á áratugnum, urðu þeir
alveg gáttaðir á þessu ágæta
„skyri”.
Einstöku sinnum skýtur upp
einum og einum landa með sérstaka
hæfileika á sviði tækni og vísinda. Af
einhverjum ástæðum virðist það þó
alltaf svo, að þessir afburða
einstaklingar tapa smátt og smátt
þessum hæfileikum sinum og sjá
litinn tilgang í því aðgera stóra hluti.
Ég held að við íslendingar séum
frámunalega ihaldssamir. Kannski er
það sólarleysið, veðurfarið,
skammdegið og langir vetrar-
mánuðir. Kannski ættum við að
skylda alla íslendinga til að taka vita-
min.
Þegar Magnús Torfi var mennta-
málaráðherra fyrir nokkrum árum
hófust skipulegar aðgerðir, af hendi
menntamálaráðuneytisins til þess að
kanna og síðan bæta hag þroska-
heftra á íslandi Eitt er víst, að
almenningsálitið hefur breyst og
væntanlega hagur þroskaheftra að
einhverju leyti. Fjölmennasti hópur
þessara einstaklinga hefur þó að
mestu gleymst, en það eru seinþroska
nemendur, eða nemendur sem eiga
erfitt með nám.
En svo er líka annar hópur
einstaklinga, sem sáralítið hefur verið
gert fyrir. Þetta eru afburða-
nemendurnir, nemendur sem eru
bráðþroska og búnir sérstökum
námshæfileikum.
Einhvem tímann i vetur var Jónas
Kristjánsson, ritstjóri Dagblaðsins,
að senda sálfræðingum, félags-
fræðingum og öðrum slíkum tóninn.
Hann yildi mcina. að við hefðum allt
of marga slíka, en of fáa á sviði
tækni, fiskveiða og iðnaðar-
framleiðslu.
Staðhællngin cr alhyglisverð,
vegna þess að hún vatpar ljósi á
tiltekin félagsleg- og efnahagsleg
vandamál á íslandi. Auðvitað
þurfum við vel menntað fólk, á sem
flestum sviðum, og ef til vill stefnum
við í rétta átt. Við skulum vona að
svo sé.
Að lokum. Hvað er það sem gerir
ísland svo eftirsóknarvert? Ég geri
ráð fyrir að það fari nokkuð eftir
mati hvers einstakl ngs. Hvað mig-
sjálfan varðar, ekki sist þegar ég er
búinn að vera nokkra mánuði
erlendis, er harðfiskurinn mjög hátt
skrifaður. Einnig að vita, að hægt er
að kaupa hangikjöt, saltkjöt og svið í
næstu búð, er líka mikið mál. Svo er
það þetta stóra i lífi hvers manrts,
amstur hins daglega lífs með öllu,
sem því tilheyrir. Að lokum, og ef til
vill það mikilvægasta af því öllu,
landið sjálft með fjöllum, ám, sjó og
útsýni, eitthvað sem manni'finnst, að
maður eigi sjálfur, og svo er það
fólkið, en um það skulum við hafa
sem fæst orð. Bragi Jósepsson.