Dagblaðið - 20.05.1981, Síða 12

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 20. MAÍ 1981.
Irfálst, óháð dagblað
Útgefandi: DagblaAið hf.
Framkvœmdastjóiri: Sveinn R. Eyjólfsson. Ritstjóri: Jónas Kristjánsson.
Aðstoðarritstjóri: Haukur Helgason. Fróttastjóri: Ómar Valdimarsson.
Skrifstofustjóri ritstjórnar: Jóhannes Reykdal.^
íþróttir: Hallur Símonarson. Monning: Aðalsteinn Ingólffson. Aðstoðarfróttastjóri: Jónas Haraldsson.
Handrit: Ásgrimur Pálsson. Hönnun: Hilmar Karlsson.
Blaðamenn: Anna Bjamason, Atli Rúnar Halldórsson, Atli Steinarsson, Ásgeir Tómasson, Bragi Sig-
urðsson, Dóra Stefánsdóttir, Elin Albertsdóttir, Gísli Svan Einarsson, Gunnlaugur A. Jónsson, Inga
Huld Hákonardóttir, Kristján Már Unnarsson, Sigurður Sverrisson.
Ljósmyndir: Bjarnleifur Bjarnleifsson, Einar Ólason, Ragnar Th. Sigurðsson, Sigurður Þorri Sigurðsson
og Sveinn Þormóðsson.
Skrifstofustjóri: Ólafur Eyjólfsson. Gjaldkeri: Práinn Þodoifsson. Auglýsingastjóri: Már E.M. Halldórs-
son. Dreifingarstjóri: Valgorður H. Sveinsdóttir.
Ritstjórn: Siðumúla 12.! Afgroiösla, áskriftadeild, auglýsingar og skrifstofur: Þverholti 11.
Aðalsími blaðsins er 27022 (10 línur).
Bílbelti Stóra bróður
Áfengi er talið svo hættulegt, að
tíundi hver maður verði fyrir skakka-
föllum af ofnotkun þess, auk tjóns,
slysa og sorgar, sem margir neytendur
þessarar vöru dreifa meðal vanda-
manna sinna og ókunnugra.
Hvatningar til bindindis eða hófsemi
hafa ekki borið árangur. Þess vegna finnst sumum rétt
að banna áfengi til að hindra menn í að hafa ekki vit
fyrir sjálfum sér, til að hindra menn í að valda sér og
öðrum óbætanlegu tjóni.
Við höfum reynt vínbann hér á landi og deilum um
árangur þess. Alténd sprakk vínbannið. Allir fá
tækifæri til að hafa ekki vit fyrir sér, þrátt fyrir hvatn-
ingar og frýjuorð. Menn fá að leika sér að eldinum.
Tóbak er talið svo hættulegt, að notendur þess kalli
yfir sig vanheilsu, alvarlega sjúkdóma og ótímabæran
dauða. Þeir valda fjölskyldum sínum fjárhagstjóni og
eru ekki borgunarmenn fyrir brunaslysum, sem þeir
geta valdið.
Notkun tóbaks er satt að segja svo alvarleg, að van-
notkun bílbelta er hreinn barnaleikur í samanburði.
Samt leyfir Stóri bróðir mönnum að nota tóbak eins og
áfengi, þótt hann vilji nú refsa mönnum fyrir að nota
ekki bílbelti.
Við höfum mörg önnur dæmi um, að mönnum líðist
að hafa ekki vit fyrir sér. Þeim leyfist að valda sér
líkamlegu og fjárhagslegu tjóni og að dreifa um sig
vandamálum, sem þeir gætu ekki bætt, þótt þeir vildu.
Vísindamenn hafa komizt að raun um, að íslend-
ingar séu að meðaltali tíu kílóum yfir kjörþyngd. Þetta
leiðir til fjölda ótímabærra dauðdaga og rýrðrar getu
manna til að framfleyta fjölskyldum sínum. Samt er
þetta leyft.
Vísindamenn hafa komizt að raun um, að mönnum
sé hollt að hlaupa nokkra vegalengd á degi hverjum til
að halda sér í formi, fækka fjarvistum frá nýtum
athöfnum, tryggja tekjur sínar og lengja starfsævina.
Samt er þetta ekki opinber skylda.
Hagfræðingar hafa reiknað út hið gífurlega tjón
þjóðfélagsins af vanhirðu foreldra um tennur barna
sinna, sem leiðir til svimandi dýrra skólatannlækninga.
Samt er foreldrum ekki refsað fyrir að valda þessu
tjóni.
Hinn litli maður hefur ekki vit fyrir sér. Hann
hleypur ekki. Hann borðar sykur. Hann burstar tennur
ekki nógu vel. Hann er of feitur. Hann reykir tóbak.
Hann drekkur áfengi. Stóri bróðir veit hins vegar
betur.
Stóri bróðir hefur vald til að refsa mönnum fyrir að
haga sér ekki rétt Hann refsar mönnum fyrir að stöðva
ekki bíla við aðalbrautir, aka yfir löglegum hámarks-
hraða og fyrir ölvun við akstur, þótt engin slys hafi
orðið.
Stóri bróðir hefur ekki enn tekið tannburstun og
skokk upp á sína arma. Hann gerir það kannski síðar.
Um þessar mundir er hann að þrýsta þingmönnum til
að gera vannotkun bílbelta refsiverða. Á því sviði skal
nú hafa vit fyrir fólki..
Tölurnar, sem Stóri bróðir flaggar, eru alvarlegar.
Trúlega mætti finna jafngildar tölur um manntjón og
líkamsskaða af sykuráti, svo ekki sé talað um aðra
leyfða hluti á borð við tóbak og áfengi.
Menn kunna að hlæja nú. En ríkið er jafnt og þétt
að þrengja að frelsi borgaranna, líka frelsi þeirra til að
hafa ekki vit fyrir sér. Með sama áframhaldi hættum
við að hugsa, því að Stóri bróðir sér um allt, veit allt
og bannar allt.
KENNINGIN
En hvað ég skil þá menn vel, sem
finnast deilur um trúmál ein af plág-
um mannkyns. Samt fengi ekkert mig
til að þegja, þegar mér fyndist nærri
mér höggviö í þeim efnum. Hefi ég
þó um ævina þagað við margvísleg-
um óhróðri og ósannindum, en það
hefir yfirleitt verið á öðrum vettvangi
en trúarinnar.
Hinn 20.2. birti Velvakandi stutta
grein eftir mig, sem athugasemd við
skrifum Anandamurtis. Viku seinna
(26.2) birtist í Morgunblaðinu grein
eftir séra Árelíus Níelsson. Þessi
grein hans heitir Trúarbrögð mann-
kyns. Lestur beggja groinanna sýnir
ljóslega, að að efnl til er grein séra
Á.N. svar við minni, þótt grein hans
sé dagsett 1.11. Grein hans er vörn
fyrir trúarleg viðhorf heiðingjanna,
sem eiga orðiö talsverð ítök í íslenzku
kirkjunni.
Skoðanir
séra Árelíusar
Ég ætla að byrja á því að rekja í
fáum orðum skoðanir séra Á.N. í
trúmálum eins og þær koma fram í
greininni.
öllum heilbrigðum manneskjum er
gefinn hæfileiki til trúar og ástar.
Trúin leitar fyrst afls utan persón-
unnar. Hún leitar skjóls. Hún lítur til
þess afls með ótta og lotningu. Aflið
er — í einu orði sagt — Guð, en hann
hefir mörg nöfn. Trúarbrögðin eru
stórfljót. Ekkert virðist sameiginlegt
nema það, að maðurinn er trúrækin
vera. öllum trúarbrögðum ber
virðing.
Kristindómurinn? Hann er sprott-
inn af hugsun og trúarleit ofurlítils
flokks gyöinga — essenanna. Fyrir
starfi og boðun Jesú vottar í
greininni aðeins í einu orði: veginum.
Jesús er vegurinn. (Þetta fínnst mér
vera líkt og hjá trúhneigðum hindú-
um, sem sumir eiga mynd af Jesú.)
„Margir telja kristindóm hin einu
réttu trúarbrögð í einu og öllu. En
varlega skyldi dæmt.” Hjá séra Á.N.
gildir sem sé, aö sá fræjum efans í
plógfarið, því að ekki er ráð nema i
tíma sé tekið.
Gyðingdómurinn? Hann er upp-
runninn 1 Armeníufjöllum og við
Efrat-fljót. Séra. Á.N. er ekki lagið
að greina á milli menningararfs og
guðstrúar. Og hann tekur nákvæm-
lega ekkert mark á því, sem Biblían
segir um efnið. Samkvæmt skoðun-
um af því tagi, sem séra Á.N. boðar,
þá er Biblían safn þjóðsagna, gert af
mönnum í leit að guði. Sagan af því,
að Guð hafi birzt Móse á Hóreb-
fjalli, eru spaklega uppspunnin
fræði. Sama er að segja um opinber-
un hans á Sínai-fjalli. Það er skiljan-
legt, að prófessor í félagsfræði geti
talað um „þokuheim trúarbragð-
anna”, þar sem menn persónugeri
heilaspuna sinn (útvarpserindi 22.2).
Erfiðara er að sætta sig við, að
prestur kirkjunnar boði slikt, eða
samkynja skoðanir. Séra Á.N. er
opinberun trúarinnar algjörlega
framandi. Hann virðist reiðubúinn
að trúa flestu — nema Biblíunni. Af
greininni einni saman er ómögulegt
að álykta annað en að séra Á.N. sé
heiðingi. Hann trúir á guö, annars
væri hann ekki að leita hans. En
þetta gera heiðingjarnir líka. Þeir
trúá á guð — flestir. Enginn maður er
kristinn af því einu að trúa á guð,
þótt sú skoðun virðist útbreidd.
Kristin trú byggist ekki á trúarleit
essena né neinna annarra, heldur á
opinberun Guðs fyrr og síðar, fyrst
og fremst eins og sú opinberun birtist
í starfi, boðun og persónu Jesú. Og
þegar Jesús sagðist ekki tala af
sjálfum sér, þá var hann alveg
áreiðanlega ekki að tala um essenana.
Biblían er ekki tvær aðferðir til að
leita að hjartaslögum Guðs, eins og
séra Á.N. heldur fram, heldur er hún
,,leit” Guðs að manninum. í Biblí-
unni opinberar Guð manninum þekk-
ingu á sér. Hún er opinberun Guðs til
manna, fyrst og fremst gyðinga. Orð
séra Á.N.:
„í nær 2000 ár hefir verið álitið, að
kristileg trúarbrögð væru svo að
segja alfarið af gyðinglegum átrúnaði
f jr
Utvarpsþankar
Hálfrar aldar afmæli Ríkisútvarps-
ins var haldið með pomp og pragt
eins og vera bar þó hart sé í ári hjá
Stofnuninni.
Leyfist mér, sem skráðum útvarps-
notanda í 45 ár, að bera fram heilla-
óskir eftir dúk og disk.
Það var gleðilegt að menntamála-
ráðherra skyldi við það tækifæri
. „gefa” Útvarpinu byggingasjóð sem
það á sjálft, eða leyfí til að nota
hann. Kannski er stjórnmálamönn-
um að fara fram þrátt fyrir allt.
En annað gerði menn dapra í sinni:
að stofnunin er talin vera á þröminni
fjárhagslega, 22% hækkun á sl. ári
gerði litla stoð, þyrfti helst að vera
70% sögðu þeir sem ekkert sjá nema
stórhækkun afnotagjalds.
Þessi bágindi renna okkur til rifja.
Útvarpið er óskabarn okkar, gamla
fólksins. Þótt ótrúlegt þyki nú, var í
talsvert ráðist að kaupa útvarpstæki
á kreppuárunum 1930—40, og allt
dýrt sem til þess þurfti (rafhlöður
o.fl.). Mín vegna má hækka afnota-
gjaldið, en þá vil ég og margir fleiri
betra efni og betri stjórn (mér er illa
við orðið stjórnun). — Skal nú vikið
að þessum þáttum.
Nú má góðhjartað fólk vart vatni
halda vegna okkar gamla fólksins,
verði útvarps- og sjónvarpsdagskrá
stytt (þó er tíkallinn hans Svavars
talinn eftir, en það er annað mál).
Min vegna má stytta útvarpsdagskrá
um 4—5 klst á dag. Á fyrstu árum út-
varps hófst dagskrá kl. 7 og lauk kl.
10. Flestir ánægðir með þá skipan,
enda efni oftast vel valið. Þegar farið
var að láta útvarp glymja á vinnu-
stöðum allan daginn og alla daga, þá
varð það til hrellingar í stað hugar-
léttis.
1 blaðaviðtali 1978 sagði Andrés
Björnsson útvarpsstjóri: „Ríkisút-
varpið er fyrst og fremst menningar-
stofnun.” Eiður Guðnason bætti um
betur í þingræðu í.vetur leið og sagði
að útvarpið væri „mesta menningar-
stofnun þjóðarinnar”. Hér er nú
ekki verið að klipa utan af hlutunum,
enda kann aö vera að Eiður eigi
þessari stofnun pólitískan frama sinn
að þakka, eins og fleiri fjölmiðla-
menn.
En hvernig hefur útvarpið rækt
menningarhlutverk sitt í seinni tíð?
Ekki skal amast við skemmtiefni í
hófi, en ýmsir hávaðahópar hafa
gerst ágengir og þeir fengið sitt fram.
Þetta fólk þykist þurfa þætti fyrir
mismunandi aldurshópa, svo sem lög
unga fólksins, hlöðuball, nýtt undir
nálinni, tónhorn, súpur, popp og
púkk. Grautargerðin er þynnt út í
„þynnkuna allra hinna”. Ýtt undir
kynslóðabil.
Ekki trúi ég öðru en allir aldurs-
flokkar vilji hlusta á t.d. Svavar
Gests, Pál og Þorgeir og Jónas
Jónasson.
í Mogga las ég fyrir nokkru í
forystugrein „af sérstakri alúð hefur
útvarpið hlúð að varðveislu tung-
unnar”, og víst má finna þess mörg
dæmi. En þegar hlustað er á kveðjur
sem skreyta hina ýmsu „kæru ómiss-
andi þætti”, þá fara að renna á mann
tvær grímur. Vegna nöidurs um of
stutta þætti mætti e.t.v. hafa eina
kveðju 1 upphafi t.d.: „Sendum
æðislegar, klístraðar og rennblautar
og viðbrenndar ástar- og saknaðar-
kveðjur til allra sem vilja þekkja
okkur með spes flippuðum kveðjum
til útvarpsráðs, sem má eiga afgang-
inn ef einhver verður.”
Spurningin er: Ber útvarpinu
skylda til að elta dynti fólks sem
heimtar lágkúru?
Árni Björnsson skrifar í DB 12. 2.
1979: „Útvarpinu ber nefnilega engin
lagaleg og því síður siðferðileg skylda
til að að vera fyrst og fremst einhver
afþreyingarstofnun, jafnvel þótt hug-
stola mannfjöldinn æski þess.” í út-
varpslögum segir svo um þetta í 3.
gr-:
„Rikisútvarpið skal stuðla að al-
mennri menningarþróun þjóðarinnar
og efla íslenska tungu. Það skal
meðal annars flytja efni að sviði
lista, bókmennta, vísinda og trúar-
bragða, efla alþýðumenntun og veita
Einokun ríkisútvarps-
ins verður aflétt
Fræg er frammistaða Útvarps
Reykjavíkur þegar fárvirðrið gekk
yfir landið í vetur. Útvarpið flutti
fregnir af veörinu fram eftir nóttu
eða þar til það gekk yfir Reykjavík.
Þá lauk útsendingum og útvarps-
menn föru að sofa meðan fárviðrið
gekk yfir hinn helming landsmanna.
í þessu sama fárviðri brotnaði
langbylgjumastur í Reykjavík. Fjöl-
mörg byggðarlög heyrðu ekki í út-
varpi í meira en tvo sólarhringa. Þar
á meðal var Borgarfjörður. Þar
heyrðist aðeins i kanaútvarpinu á
Keflavikurflugvelli.
Þessi dæmi undirstrika betur en
margt annað, hvernig landshlutaút-
varpsstöðvar hefðu snúið dæminu
við. Slíkar stöðvar hefðu getað flutt
sveitungum sínum nákvæmar fréttir
af gangi mála og verkað betur sem
öryggistæki en sofandi útvarpsstöð
suður í Reykjavik.
Nú er búið að stofna samtök sem
ætla að berjast fyrir því að rekstur út-
varpsstöðva á íslandi verði gefinn
frjáls. Þessi samtök voru stofnuð á
Hótel Sögu sl. mánudagskvöld.
Hvað er frjálst útvarp?
Áhugi fyrir breytingum á útvarps-
málum fslendinga er mikill. En samt
er talsverð andstaða fyrir hendi.
Þessi andstaða er fyrst og fremst til
komin vegna þess að fólk þekkir ekki
hvaðfelst 1 „frjálsu útvarpi”.
Það er ekki til frjálst útvarp, er
algengt viðkvæði. Satt er það. Frjálst
útvarp er i sjálfu sér ekki til. Það er
heldur ekki meiningin með frjálsu út-
varpi að setja á stofn útvarpsstöðvar
þar sem flytjendur og aðstandendur
gera hvað sem þeim sýnist, án tillits
til velsæmis eða annars.
Frjálst útvarp er fyrst og fremst
eitthvað annað en einokunarútvarp.
Útvarp Reykiavík er einokunarút-
varp. Aðeins ríkið má reka útvarps-
stöðvar hér á landi samkvæmt
núgildandi lögum. Með frjálsu út-
varpi er átt við að fleiri en ríkið fái að
reka útvarpsstöðvar.
Auðvitað verða allar útvarpsstöðv-
ar að sæta reglum og aðhaldi. Þannig
er það alls staðar í heiminum og þá
ekki síst í Ameríku þar sem útvarp er
af mörgum tali hvað „frjálsast”.
Það er kannski helst á íslandi sem út-
varp þarf ekki að fara eftir öðrum
reglum en það setur sér sjálft.
Samtök um frjálsan útvarpsrekst-
ur vilja breytingu á útvarpslögunum.
Þau vilja að félögum, fyrirtækjum
og einstaklingum verði leyft að sækja
um rekstur útvarpsstöðva.
í þeim löndum sem leyfa einkaút-