Sunnudagur fylgirit Þjóðviljans - 03.10.1965, Blaðsíða 6

RÖDD SAMVIZKUNNAR
1 hvert skipti sem hún litla
dóttir mín styður á hnappinn
1 lyftunni og þessi litla hreyf-
tng mjós finguis sendir lyft-
nna af stað upp á sjöundu
hæð sækja að mér sundur-
Jeitar hugsanir. Ég dái hinn
dulda kraft, vöfðaafl í þess-
um mjöu fingrum og jafn-
framt stend ég sjálfan mig
að því að velta því fyrir mér
hvort sá hugmyndaheimur,
sem hún elst upp í sé betri
heimur en heimurinn var fyr-
ir eegjum hundrað eða þrjú
hundruð árum. Heimur miðr-
ar tuttugustu aldar með öll-
um sínum fylkingum af
hnöppum og tökkum, i alls-
Ikonar formum og litum, er
svo auðvelt og þægilegt er að
handleika. Allt sem þú þarft
að gera er að styðja á hnanp
og þá upphefst tónlist eða
vindlingur sprettur upp milli
fingra þér. í síðustu styrjöld
báum við hvemig örlagarík-
ustu athurðir fyrir mannkyn-
ið voru ráðnir með því að
styðja fingri á gikk. Og
hversu auðvelt var að gera
þetta hafði kynleg áhrif á ný-
liðann og kom þeirri hlekk-
ingu inn hjá honum að eins
og allt var, væri ekki um ann-
að að hugsa en styðja á gikk-
inn.
Cláudé Eatherly, bandaríski
flugmaðurinn er stjórnaði
ikönnunarfluginu áð.ur., e.n
ffyrstu atómsprengjunni var
ikastað, er enn í dag ásóttur
af hugsuninni um það hvað
hamn hafi gert. Úr mikilli hæð
horfði hann yfir sofandi
horg, sem nokkrum augna-
folikum isíðar var ekki lengur
til. Nú þarf ekki lengur að
sjá markið. Nú er hægt að
eyðá foorg án þess að hafa
eéð hana. Nú er hægt að
forenna land ,til ösku með
samskonar hreyfingu og þú
kveikir Ijós i herfoerginu þínu.
Átakið er nokkumveginn hið
sama. Möguleikarnir — enda-
lausir. Og maðurinn sem sam-
vizíkan lætur ekki í friði er
dæmdur geðbilaður. Þeir geta
ek'kl fundið neina aðra skýr-
lngu á skiljanlegum viðþrögð-
um hans. Hvers vegna æiti
Eatheriy að hafa eamvizku-
foit þegar svo auðvelt er að
leika hlutverk Tietjunnar?
Hversvegna að ásaka sjáifan
sig þegar alit sem maður hef-
nr gert er að hlýðnast skip-
unum?
Margir hlutir hafa orðið
léttari og auðveldari á okkar
öld, öld hinna stórkostlegu
fframfara. En það foefur ekki
orðið léttara að að vera mað-
ur í fullri merkingu þess
orðe. „Skyldum mannsins er
ekki lokið með þessari baráttu
og að vera maður mun halda
áfram að krefjast hugrakkra
hjartna evo lengi sem mann-
kynið verður ekki fullkomið.“
Julius Fucik (tékkneskur
blaðamaður sem foarðist fyrir
frelsi þjóðar sinnar og sat
lengi í fangelsi nazista áður
en þeir drápu hann. Þýð.),
reit þessi orð á þeim tíma
þegár meginhluti mannkyns-
ins trúði því, að eftir lok
styrjaldarinnar, þegar full-
og henni fylgdi hin kalda
nepja óttans. Hvaða leið er
auðveldari til að eannfæra
fólk og vekja virðingu þess
en að koma inn hjá því ótta?
Virðing fyrir og aðdáun á
stórfengleik vísindanna. Mátt-
ur vísindanna er orðinn stór-
kostlegur; þau geta, ef vill,
gætt eyðimerkur lífi og brætt
heimskautaísinn, en þau geta
ekki þrætt hjörtu mannanna
ef þau á annað borð hafa orð-
ið að steini.
Tæknin hefur sótt fram með
sjö mílna skrefum á undan-
Eftir Grigori Baklanoff
nægt hefði verið öllu réttlæti
íyrir allt sem það hafði orðið
að þola, myndi gullöld hefj-
ast.
Sá var siður aftur í öldum,
að strá sandi umhverfis ný-
orpið leiði hins dauða, og gá
að því næsta morgun hvort
hann hefði legið kyrr í gröf
einni. Ef fótspor sáust í sand-
inum var líkið grafið upp,
hendur og fætur líksins
bundnar, hryggur þess brot-
inn og það siðan grafið að
nýju og þungur steinn látinn
á gröfina. 1 dag, tuttugu ár-
um eftir að fasisminn var að
velli lagður sjást „fótspor í
sandinum."
Meðal margra ástæðna sem
studdu að valdatöku Hitlers
voru afleiðingar fyrri heims-
styrjaldarinnar: dýrtíð, at-
vinnuleysi, Öryggisleyei, fá-
tækt. Það var venja að segja
að hinir ranglátu friðarsamn-
ingar hefðu lagt upp í hend-
urnar á Hitler kjörorð sem
höfðuðu til þýzka hernaðar-
andans, slagorð um innlimun
og alnbogarými o.s.frv. Lát-
um okkur líla á allt annað
sögusvið. Bandaríkin hafa
aldrei þurft að reyna neitt
líkt og hrunið eftir 1920, þaU
hafa ekki misst nein land-
svæði og þarfnast ekki aukins
landrýmis. Sé fjöldi bíla mið-
aður við íbúatölu hafður sem
mælikvarði á menningu eru
Bandaríkin örugglega fremst
— þar er bíll á móti hverjum
þremur ifoúum, eða til að vera
enn nákvæmari einn bíll á
móti hverjum tveimur og sjö
tíundu úr manni. Þar er að
finna alla þá. tækni eem fram
hefur komið á öldinni. En þau
eiga líka eína fasista eem
jaðra við geggjun.
Sprengjan eem eyddi Hiro-
shima var upphaf atómaldar
fömum árum. Hvílikit óhemju-
afl hefur 'hún lagt í hönd
mannsins, afl sem er jafn
máttugt til að byggja upp og
eyðileggja! En hefur mann-
inum sjálfum farið fram að
sama skapi andlega?
II.
Bókmenntirnar urðu ekki til
vegna þess að einhver maður
endur fyrir löngu fór að segja
fólki sögur, né heldur vegna
þess að annar gáfaður maður,
löngu seinna þegar stafrófið
var komið til sögunnar, fór að
skrifa bækur fyrir fólk til að
lesa. Eins og allar aðrar list-
ir urðu bókmenntir til vegna
andlegra þarfa mannsins; þær
endurspegluðu og fegruðu
heiminn sem hann lifði í og
hjálpuðu jafnframt til þess að
skapa þann heim.
Rasul Gamzatoff, skáld Av-
arþjóðarinnar, sagði eitt sinn
að þjóð sín ætti sína Rómeóa
og Júlíur, en heímurinn hefði
aldrei heyrt um þau getið
vegna þess að Avararnir hefðu
aldrei eignazt neinn Shake-
speare. Sannarlega skáldleg
skilgreining!
Verulega mikill ritiiöfundur,
sem ekki lætur sér nægja að
leggjast makindalega á lárvið-
arsveig sinn, á ekki alltaf
þægilega daga, því hlutverk
rithöfundar, eins og foók-
mennta yfirleitt, er að vera
rödd samvizkunnar. Og þvi
betri sem rithöfundur er þeim
mun sterkari er rödd sam-
vizkunnar í verkum hans. Og
rödd samvizkunnar er, eins og
allir vita, truflandi rödd,
rödd viðvörunar. En hver vill
láta ónáða sig? Það eru svo
margir fagrir og gimilegir
hlutir í þessum heirni að það
er ofur eðlilegt að við gim-
umst þá, viljum gefa okkur
lausan tauminn og ekki láta
óþægilegar hugsanir ónáða
okkur.
Hlutirnir sjálfir gera vitan-
lega engan betri né verrf,
Maður sem á vopn þarf ekkí
endilega að gerast morðingi.
Áður en maðurinn gerist
morðingi, áður en hann tekur
með köldu blóði að skjótJa
börn, eins og hefur gerzt á
okkar dögum, og er enn að
gerast, fer tími heilaþvottar,
tími andlegs hungurs. Meðal
þeirra hluta sem maðurinn
var fyrst sviptur voru bækur
sem vöktu rödd samvizkunn-
ar. 1 því augnamiði að stinga
svefnþorn þeirri rödd sem
kölluð er samvizka voru bæk-
ur brenndar, sem undirbún-
ingur þess að brenna fólk 1
brennsluofnum.
Það ltann að vera að rithöf-
undar geri of mikið úr gildi
góðra bóka. Það sem er næst
auganu sýnist alltaf stærst,
Það er t.d. líklegt að klæð-
skeri taki vel saumaðar bux-
ur fram yfir. En hvernig sem
það kann að vera hygg ég þd
ekki að góðar bækur séu off-
metnar. Hæfileiki mannsins tll
að fórna öllu fyrir sannfær-
ingu sína, þola ofsóknir frem-
ur en afneita sannfæringu
sinni, er sönnun þess. Þessi
hæfileiki hefur komið fram á
öllum öldum, staðið allt af
sér. Og á dimmri nóittu fas;
ismans sem lukti Evrópu, 1
rökkri dauðabúða og gasklef^
tendraðist í allri sinni fegurð
traustið, mannúðin, kærleikur-
inn, sem alla tíð hefur lifað
í mannlegum hjörtum. Samt
sem áður er það ekki þessi
tign mannsins sem við ættum
að undrast, heldur hitt hvð
stundum er auðvelt að breyta
honum I ófreskju.
Heimurinn er að ná sér eft-
ir manndrápin, gasklefana og
líkbrennsluofnana. Yfir-glæpa-
mennimir hafa hlotið dóm. en.
hvað um hina, þessa sem
framkvæmdu fyrirskipanir ? 1
alvöru talað, hvernig getur
maður sem fór til vinnu sinn-
ar á hverjum morgni, undir-
ritaði einhverja pappíra, og
sneri svo heim til fjölskyldu
sinnar á kvöldin, talizt til
glæpamanna? Hann hvorki
skaut fólk né pyndaði það. Og
hvað snertir skjalið sem kvað
á um örlög meðbróðurs, þá
var það undirritað jafn létiti-
lega og segjum t.d. pöntun á
byggingarefni. Ef hann hefði
ekki undirritað það myndi ein-
hver annar hafa gert það, og
niðurstaðan hefði orðið hin
Framhald á bls. 249.
246 — SUNNUDAGUR