Vísbending - 02.11.1983, Blaðsíða 2

VÍSBENDING
2
Gjaldeyrisstýring:
Hvernig á að meta gengisáhættu?
Áhætta vegna gjaldeyrlsvlðsklpta
Breytingar á gengi gjaldmiðla hafa
alltaf áhrif á hag fyrirtækja sem
stunda viðskipti við útlönd. Athyglin
beinist oftast að gengisbreyting-
unum sjálfum. En til að fyrirtæki geti
tryggt sig gegn þeim breytingum
gengis sem liklegastar eru taldar þarf
að liggja fyrir í bókhaldi fyrirtækisins
hvaða liði verið er að verja gegn
gengisbreytingum; eignir, skuldir,
væntanlegar tekjur eða útgjöld.
Til skýringar mætti nefna hollenskt
fyrirtæki, sem á dótturfyrirtæki í
Frakklandi og á Englandi. [ Hollandi
eru framleiddir vélarhlutar, sem fyrir-
tækin i Frakklandi og á Englandi
kaupa til áframhaldandi framleiðslu.
Hollenska fyrirtækið fær greitt fyrir
útflutning sinn í hollenskum flórín-
um, svo gengisáhættan er öll hjá
dótturfyrirtækjunum. Ef hollenska
flórínan hækkar gagnvart sterlings-
pundi eða frönskum frönkum lækka
tekjur dótturfyrirtækjanna og verri
afkoma þeirra kemur síðan fram í
reikningum móðurfyrirtækisins í
Hollandi.
Ef dæminu væri snúið við og hol-
lenska fyrirtækið seldi dótturfyrir-
tækjunum vörur og miðaði verðið við
sterlingspund og franska franka flyst
öll gengisáhætta til hollenska fyrir-
tækisins. Ef hollenska flórínan
hækkar gagnvart frönskum frönkum
og sterlingspundi, fær hollenska
fyrirtækið greitt minna í flórínum, en
hagur dótturfyrirtækjanna helst
óbreyttur.
Samnlngur I þriðju mynt
Þessi dæmi eru einföld og auðskilin.
Algengt er að í samningi um viðskipti
milli tveggja fyrirtækja á tveimur
myntsvæðum sé miðað við þriðju
myntina. (slendingar seljat.d. saltfisk
til Portúgals og samningar miðast þá
við dollara, og kaupa bíla frá Japan
og miða samninga við danskar krón-
ur. Gengisviðmiðun flyst þá frá upp-
runalegu myntinni, (hér escudos og
yenum), til samningsmyntar, þ.e.
dollara og danskra króna. Islensku
fyrirtækin ættu þá ekki að þurfa að
hafa áhyggjur af öðrum breytingum
gengis en breytingum krónunnar
gagnvart samningsmynt. í reynd eru
málin flóknari og eru áhrif af hækkun
dollarans gagnvart escudos (og
öðrum myntum) á saltfisksölu Is-
lendinga mönnum í fersku minni.
Pegar meta skal gengisáhættu skiptir
stundum máli hvað verið er að kaupa
eða selja f erlendum gjaldmiðli. Sem
dæmi má taka skipafélag eða flug-
félag sem þarf að greiða eldsneyti f
dollurum. Þá skapast áhætta vegna
gengisbreytinga dollarans gagnvart
öðrum myntum og Ifka vegna breyt-
inga á olfuverði. En þetta tvennt er
ekki alveg óskylt. Þegar verð á olfu
hefur hækkað hefur dollarinn
stundum lækkað. Þetta samband er
auðvitað hvorki fast né tryggt, en þó
er vert að gefa þvf gaum þegar reynt
er að meta gengisáhættu.
Eignlr og skuldlr
Nokkuð hefur verið á reiki hvaða
aðferðum hefur verið beitt f mismun-
andi löndum við gengisuppfærslu á
eignum og skuldum. Þess vegna
hefur líka verið um að ræða ýmsar
aðferðir við mat á gengisáhættu
vegna erlendra eigna og skulda. Sé
litið framhjá mismunandi bókhalds-
venjum telst vera um gengisáhættu
að ræða vegna erlendra eigna eða
skulda ef eignir og skuldir í hverri
mynt eru ekki jafnar. Hætt er við að
fá íslensk fyrirtæki, sem á annað
borð eiga eignir eða skulda í útlönd-
um, geti uppfyllt þetta skilyrði.
Tvær helstu aðferðir við gengisupp-
færslu eru íslendingum að góðu
kunnar. Sú fyrri er nefnd „temporal"
aðferðin, eftir henni er fært upp
miðað við „gengi á hverjum tíma".
Hin aðferðin nefnist „closing rate"
aðferðin, samkvæmt henni er miðað
við lokagengi uppgjörstímabils. Virð-
ist siðari aðferðin njóta vaxandi vin-
sælda, jafnvel í löndum sem ekki eru
eins hrjáð af verðbólgu og ísland.
Með því að beita henni koma
afleiðingarnar af því að jafna ekki
saman eignum og skuldum í hverri
mynt skýrt í Ijós vegna þess að betri
heildarmynd fæst af erlendum
eignum og skuldum en ella. Með
„temporal" aðferðinni eru eignir, t.d.
fasteignir og birgðir, færðar upp
miðað við gengið þegar eignirnar
voru bókfærðar, en skuldirnar, sem
á móti standa, færðar upp miðað við
gengi á uppgjörsdegi. Misvísunin
sem í þessu fólst var ekki alvarleg
fyrr en á áttunda áratugnum þegar
fljótandi gengi tók við af föstu. I
bandarfska bókhaldsstaðlinum FAS
No. 8 (Financial Accounting Stand-
ards Board, Statement No. 8) sem út
kom 1975, var i aðalatriðum miðað
við „temporal" aðferðina. Þessl
staðall hefur ekki aðeins áhrif á fyrir-
tæki sem starfa samkvæmt banda-
riskum lögum, heldur einnig á
alþjóðafyrirtæki, sem vilja notfæra
sér bandarískan fjármagnsmarkað.
Breski bókhaldsstaðallinn hefur
verið sveigjanlegur gagnvert með-
ferð á erlendum eignum og skuldum.
[ staðli frá 1975 mátti velja hvaða
aðferð sem var til gengisuppfærslu,
aðeins var tilskilin meðferð á gengis-
hagnaði eða-tapi.I staðli frá 1977
mátti velja á milli „temporal" og
„closing rate" aðferða, en í staðli frá
1980 er aðallega mælt með „closing
rate" aðferðinni. (FAS 52) Banda-
ríski stuðullinn var endurskoðaður
1981 og meiri áhersla lögð á „clos-
ing rate" aðferðina en áður.
Erlend lán
Ekki þarf að orðlengja það að fjöl-
mörg fyrirtæki hér á landi skulda f út-
löndum án þess að eiga eignir þar á
móti, og stundum jafnvel án þess að
hafa erlendar tekjur (útflutningstekj-
ur) á móti. Frá sjónarhóli gjaldeyris-
stýringar eingöngu er þó ekki meiri
gengisáhætta tekin með þvf að
skulda í erlendri mynt án þess að
eiga eignir í sömu mynt á móti heldur
en að fyrir hendi séu eignir! erlendri
mynt án þess að á móti standi skuldir
í sömu mynt. Vegna þess hve er-
lendar lántökur eru algengar á (slandi
er ekki úr vegi að víkja að þeim sér-
staklega.
Fyrsta sjónarmiðið þegar erlent lán
er tekið hlýtur að vera að vaxtakostn-
aður sé sem lægstur. En til að reikna
raunvexti í krónum verður að takatil-
lit til væntanlegra gengisbreytinga. Ef
tekjur eru væntanlegar í erlendri
mynt á móti greiðslum af lánum,
hlýtur að þurfa haldgóð rök til að taka
lánið í annarri mynt en þeirri sem
erlendu tekjurnar eru í. Ef engar er-
lendar tekjur eru á móti lánum verður
að „lágmarka vaxtakostnað að teknu
tilliti til gengisáhættu." Um þessar
mundir er freistandi að taka lán í
svissneskum frönkum (Libor vextir
um 4,25%) eða í hollenskum flórín-