Vísbending - 30.11.1983, Blaðsíða 1

VISBENDING
VIKURIT UM ERLEND VIÐSKIPTI OG EFNAHAGSMÁL
20.1 30. NÓVEMBER 1983
Gengi íslensku krónunnar:
Eru einhverjar breytingar á gengi í sjónmáli?
Meirl breytingar i þjóðarbúskapnum
en dæmi eru til
Meðalgengi íslensku krónunnar
hefur nú verið stöðugt eftir gengis-
fellinguna 27. maí s.l. er verð á
erlendum gjaldeyri var hækkað um
17,1%.I reynd má því segja að gengi
krónunnár hafi verið tengt mynt-
körfu, þar sem í eru 17 gjaldmiðlar,
þótt ekki sé um formlega bindingu að
ræða (sjá nánar „Meðalgengi" ábls.
4). Auk bindingar krónunnar hafa
breytingar margra hagstærða verið
svo miklar undanfarnar vikur, að ekki
eru mörg dæmi um annað eins. Til að
nefna dæmi hafa þriggja mánaða
breytingar frarnfærsluvísitölu lækkað
úr um 22-23% á öðrum ársfjórðungi
í um 6-7% á fjórða ársfjórðungi.
Verðlag í landinu var tvöfalt hærra i
júlí og ágúst í sumar en sömu mán-
uði í fyrrasumar (m.v. framfærslu-
vísitölu), en er 84% hærra í nóvem-
ber 1983 heldur en í nóvember
1982. Kaupmáttur kauptaxta er um
fjórðungi lægri á síðasta ársfjórðungi
í ár en að meðaltali í fyrra. Þorskafli
lækkar um fjórðung milli ára, úr 382
þúsund tonnum 1982 í 290 þúsund
tonn (áætlað) f ár, og hugsanlega
aftur um annan fjórðung á næsta ári.
Þá mætti nefna, að vextir hafa verið
lækkaðir um 10-15% síðan 21.
september s.l. og er það um það bil
þriðjungslækkun.
Vísitölur framfærslukostnaðar,
Jafnvægi?
Það er því ekki auðvelt að meta hvar
sé misvægi og hvar jafnvægi í þjóð-
arbúskapnum um þessar mundir. Út
frá kostnaðarsjónarmiðum einum
mætti benda á, að síðan í júni hafa
launataxtar aðeins hækkað um 4%,
verð á erlendum gjaldeyri hefur hald-
ist stöðugt og hækkanir erlendis frá
eru almennt afar litlar - með örfáum
undantekningum þó. Þá hefur fjár-
magnskostnaður lækkað, og ætti því
rekstrargrundvöllur að vera bærileg-
ur ef sala fyrirtækja hefur ekki dregist
saman vegna minni kaupmáttar. Sé
einblínt á kostnaðarsjónarmiðin virð-
ist eina hættan á röskun þessa
„ stöðuga “ ástands vera sú að gerðar
verði óhóflegar kaupkröfur á næsta
ári og/eða að gengi verði látið síga.
En það er fleira en laun og gengi,
sem mótar framvinduna, og raunar
eru sumir þeirrar skoðunar, að breyt-
ingar launa og gengis (verðs á vinnu
og verðs á mynt þjóðarinnar gagn-
vart öðrum myntum) séu afleiðing,
en ekki orsök. Vísitala framfærslu-
kostnaðar var mæld seinni hluta
júnímánaðar og var þá 340 stig (1.
janúar 1981 = 100). f fyrri hluta nóv-
ember var f-vísitalan 387 stig og
verðlag því um 13-14% hærra en í
júní. Á sama tíma hefur verð á
erlendum gjaldeyri ekkert hækkað
og því er vaxandi hætta á að innlend
framleiðsla eigi í vök að verjast í
samkeppni við innflutning. Einnig
má telja fullvíst að tekjur í landinu á
þessu ári hafi hækkað mun meira en
kauptaxtar.
Launaskrið er það nefnt, er laun
hækka umfram launataxta (m.v.
sömu skattgreiðslur og sama vinnu-
tíma). Launaskrið verður m.a. til við
að fólk flyst í betur launuð störf, fær
stöðuhækkanir, en einnig við yfir-
borganir. Engar opinberartölur eru til
um launaskrið innan ársins, en hætta
á launaskriði eykst þegar launataxtar
eru bundnir með lögum. Hugsanlegt
er að launaskrið nemi um 4-5% á
þessu ári að meðaltali fyrir alla laun-
þega. Launaskriði er þó mjög mis-
skipt á milli stétta og má ætla að í
sumum stéttum sé þetta hlutfall
helmingi hærra. Lögbinding kaup-
taxta er einmitt varasöm af þessum
ástæðum. Vissir hópar launþega
dragast aftur úr í tekjum svo að
veldur spennu er samið er um kaup
og kjör á nýjann leik.
Stjórnhyggja?
Það er stjórnhyggja Islendinga sem
veldur því að oft er torvelt að ráða í
hvað sé að gerast f þjóðarbú-
skapnum, og á það ekki síst við um
þessar mundir. Launataxtar eru
bundnir með lögum, gengi og vextir
eru alfarið háð ákvörðunum stjórn-
valda svo og ótal aðrar mikilvægar
stærðir, svo sem fiskverð og búvöru-
verð. Afleiðingar misvægis, sem til
dæmis myndast vegna hallareksturs
ríkissjóðs, útlána bankakerfisins og
töku lána í útlöndum, kemur því ekki
fram í þessum stærðum fyrr en um
síðir - og þá þarf opinberar ákvarð-
anir til breytinga. Segja má að við
slíkar aðstæður komi spenna innan-
lands fyrst fram í halla á viðskiptum
við útlönd. En innflutnings- og
útflutningstölur frá mánuði til mán-
aðar sveiflast mjög mikið til og frá og
því er erfitt að henda reiður á hvert
stefnir. Þjóðhagsstofnun hefur spáð
um 2-3% halla í viðskiptum við
útlönd á þessu ári. Vöruskipti áfyrstu
níu mánuðum ársins voru ekki með
öðrum hætti en gert hafði verið ráð
Efni:
Gengi íslensku krónunnar 1
Sala ríkisfyrirtækja 2
Neðanjarðarhagkerfið 3
Meðalgengi krónunnar 4
Töflur:
Gengi helstu gjaldmiðla 4
Gengi (slensku krónunnar 4