Vísbending - 30.11.1983, Blaðsíða 3

VÍSBENDING
3
Neðanjarðarhagkerflð:
Ómæld framleiðsla er talln fara vaxandl víða um lönd
Mestl hagvöxlurlnn „neðan/arðar"?
Á réöstefnu eem nýlega var haldln !
Weetfalen I Þýskalandi um evokölluö
neöaniaröarhagkerfl var meglnnlður*
etaðan, að vantaldar tek|ur tll skatts
væru vaxandl vandamél víða um lönd
eg litlar horfur væru é bata, Réðstefn-
una sbttu 60 hagfrsðlngar fró 14
löndum. Vantalln framlelðsla var talln
hafa alvarleg éhrlf I mörgum löndum
á hallann é rekstrl rlklssjóös, atvlnnu-
leysl (þ.e. skráð atvlnnuleysl) og
framlelðnlauknlngu, sem vfða hefur
dreglð úr slöustu érln. Jafnframt hafa
menn vaxandl óhyggjur af þvf að vlll-
andl tölur um þjóðarframlelðslu,
atvlnnuóstand o.íl. séu notaðar vlð
hagstjórn og vlð stefnumótun I efna-
hagsmólum, og kunnl aö draga úr
órangrl vlð hagstjórn eöa jafnvel
afvegalelöa stjórnvöld, Þessar tölur
vanmeta umsvlf I þ|óðarbúskapnum
verulega.
Tll er ðætlun um umfang vantallnnar
framlelöslu I Bandarlkjunum fráórlnu
1977 og var hún þá talin nema um
þaö bll 10% af þjóöarframlelðslu -
þ.e. mældri þjóöarframleiðslu (VÞF).
Áætlunln var sett fram I grein sem
P.M. Gutmann, prófessor vlð Baruch
College I Clty Unlverslty I New York,
rltaöl I Flnanclal Analyst Journal þaö
ár. Nú munu margirþeirrarskoðunar,
aö vantalning hafi enn aukist, og gæti
I ár numið 470 til 504 milljörðum doll-
ara, eða meira en tvöföldum hall-
anum á rekstri rlkissjóðs I Bandarlkj-
unum, en hann er áætlaöur um 200
mllljaröar dollara I ár.
NlðurslÖdurnar úvlssar
Aðferðlr Qutmanns mlðast vlö að öll
vantalln vlðsklptl sóu staðgrelðslu-
vlðsklptl. Edgar L, Felge, prófessor
vlð héskólann f Wlsconsln, sem
elnnlg hefur rannsakað bandarlska
neðanjarðarhagkerflö, telur að ðvls-
anlr sóu notaðar I um helmlngl van-
tallnna vlðsklpta og fær enn hærra
hlutfall af VÞF en Gutmann, Matsað-
ferðlrnar eru þó ónákvæmar. I úr-
takskönnun, sem gerð var I gegnum
slma ó vegum háskólans I Mlchlgan,
var komlst að þelrrl nlðurstööu að I
u.þ.b. flmmtu hverrl bandarlskr! fjöl-
skyldu hefðl elnhver ó helmilinu
tekjur sem ekkl væru taldar fram til
skatts. Sumlr fóru á mllll husa og
seldu eltthvaö, aðrir stunduðu við-
geröiraf ýmsu tagi, bllabrask, o.s.frv.
Neðanjaröarhagkerfið svonefnda
hefur áhrlf á hag rlkissjóös á að
mlnnsta kosti tvo vegu. Álvarlegast
er að mlklar skatttekjurtapast. En um
lelð eru greiddar atvinnuleysisbætur
eöa trygglngabætur til fólks, sem I
raun á ekkl rétt á sllkum bótum, ef
allar tekjur þess væru rétttaldarfram.
Á ráðstefnunni kom fram, að litlar
llkur eru taldar á að takast muni að
draga úr skattsvikum af þessu tagi að
neinu marki. Atvinnustarfsemi sem
fram færi án skattlagningar bæri sig
oft ekki, ef greiddir væru skattar og
gjöld meó réttu. Ihlutun gætl þvl
valdlð stöövun og hugsanlega meirl
röskun en nú er.
Sama vandamtlld vlöa um lönd
En það er ekkl bara I Bandarlkjunum
sem gllmt er vlð skattsvlk og van-
taldar tekjur. Á róðstefnunnl kom
fram að sömu sögu er að segja fré
Þýskalandl, Hollandl, Belglu,
Svlþjóð, Sviss, Itallu og Rússlandl.
Tallð er að neðanjarðarstarfseml f
Þýskalandl sé hlutfallslega svlpuð og
I Bandarlkjunum, en alvarlegast mun
ástandlð vera I Belglu og Itallu, I
Belglu er tallö að ð ótta stunda vlnnu-
degl séu aðelns taldar sjö I opln-
berum skýrslum. Þá mó nefna, að
þótt skattar séu mjög hðlr bæðl I Hol-
landi og I Svlþjóð munl skattsvlk ekkl
vera umtalsverð I Svlþjóð en hlns
vegar ólitin veruleg I Hollandl.
Ástandið mun heldur ekkl gott
austan járntjalds, en þó er só munur
á, að I vestrænum rlkjum eru einkum
þættir á framboöshlið sem valda van-
talningu á viðskiptum, (t.d. auka-
tekjur án skattlagnlngar), en austan
tjalds eru jafnframt neytendur I vöru-
leit, sem smeygja sér fram hjá opln-
berri skýrslugerð. ( Rússlandl er
talið, að til einkakennslu sé varlð um
fimmtungi allra útgjalda rlklslns tll
grunnskóla og framhaldsskóla, og
um helmingur þess áfengis sem
neytt er mun hvergi koma fram f
opinberum tölum.
sagt yrðu margir til að selja hluta-
bréf sitt og fjárfesta I öðru, en
hættan á að Ittill hópur eignist
stóran hluta hlutabréfa er hverf-
andi. Eignarformið er þvl athygl-
isvert, en greining á áhrifum á rlkis-
fjármál af því að gefa rlkisfyrirtækin
er einnig fróðleg.
Rlkissjóður tapar að sjálfsögðu
tekjum ef hlutabréfin eru gefin en
ekki seld eða varðveitt áfram I eigu
rlkisins. Tekjutap I fyrstu er þó ekki
álitið mikið, en einnig verður að
taka tillit til þeirra tekna sem rlkið
missir I framtiðinni. Ef hlutabréfln
eru ekki seld eða gefin, er hægt að
selja ríkisskuldabréf á móti lánsþörf
hins opinbera og nota tekjurnar af
hlutabréfum til að greiða vexti af
skuldabréfunum. Ef hlutabréfin eru
seld lækkar andvirðið opinbera
lánsþörf, svo að vaxtagreiðslur I
framtíðinni verða minni. Ef hluta-
bréfin eru gefin fæst ekki fé til að
minnka lánsþörfina og I framtlðinni
koma heldur ekki tekjur af hluta-
bréfum á móti vaxtagreiðslum af
skuldabréfum. Það er þvl Ijóst að
séu hlutabréf I ríkisfyrirtækjum
gefin dregur úr llkum á lækkun
skatta I framtlðinni, að öðru gefnu.
Þegnarnir sem hlutu hlutabréfin að
gjöf njóta hins vegar arðs af þeim
slðar og kemur sá arður I stað lægri
skatta. Á Bretlandi er áætlað að sá
arður gæti numið um 200 sterlings-
pundum á tveggja til þriggja manna
fjölskyldu (8-10 þúsund krónur,
eftir þvl við hvaða gengi er miðað).
Er þá reiknað með að öll fyrirtæki I
eigu rlkisins yrðu gefin með þess-
um hætti og að þau skiluðu síðan
sama arði og einkafyrirtækin
bresku gera nú. Á þessu máli er
enn ein athyglisverð hlið sem
höfðar ekki síst til þeirra landa þar
sem atvinnuleysi er orðið landlægt.
Af atvinnuleysinu má draga þá
ályktun að umframframboð sé á
vinnumarkaði miðað við rlkjandl
laun og tæknistig. Afar háir raun-
vextir vlða um lönd benda til
umframeftirspurnar eftir fjármagni
og framleiðslutækjum, sem upp-
fylla kröfur nútlmans. Og aukin
tæknivæðing og tölvuvæðing kalla
sífellt á meira fjármagn og minna
vinnuafl við framleiðslu. Til að jafna
metin og auka atvinnu þyrftu þvl
laun að lækka og hagnaður fyrir-
tækja að aukast. Meðan atvinnufyr-
irtækin eru I eigu fárra kapltalista
leiðir sú þróun til ójafnari tekjuskipt-
ingar en nú. Ef hlutabréfaeign I
atvinnufyrirtækjum væri almenn,
hefðu lægri laun og hærri hagnaður
fyrirtækja lltil áhrif á tekjuskiptingu,
en gætu dregið úr atvinnuleysi og
stóraukið framleiðslu.